SOĞUK SAVAŞ SONRASI ULUSLARARASI HUKUK AÇISINDAN HAZAR'I SINIRLANDIRMA: 1991–2014 YILLARI
Anahtar Kelimeler:
Hazar'ın statüsü, 1982 BMDHS, Doğal kaynaklar, İki kutuplu dünya, Uluslararası hukuk, Türk Cumhuriyet'leri, Milli güvenlik, Ulusal Çıkar.Özet
1729’dan 1991’e kadar geçen süreçte Hazar’ı Sovyetler Birliği ve İran olmak üzere iki aktör paylaşmaktaydı. Ancak SSCB’nin dağılması ve üç yeni Cumhuriyetin kurulmasıyla birlikte kıyıdaş sayısı beşe yükselmiştir. Bu da Hazar hidrokarbon kaynakları üzerinde hâkimiyet ve paylaşım mücadelesinin başlamasına neden olmuştur. Başta ABD, kimi Avrupa devletleri ve daha sonra ÇHC olmak üzere pek çok bölge dışı aktörün de çeşitli düzeylerde katıldığı bu mücadeleler Hazar’ın jeopolitik önemini daha da artırmıştır. İki kutuplu uluslararası düzeninin dağılmasıyla beraber Hazar bölgesi enerji kaynakları bakımından dünyanın en büyük üçüncü hidrokarbon rezervi olarak ön plana çıkarken, bu bölgede bağımsızlığına kavuşan üç yeni Türk cumhuriyetleriyle birlikte Hazar havzası iki yönlü ilişkilerden çok yönlü bir ilişkiler havzasına çevrilmiştir. Hazar’ın kıyısındaki yeni bağımsız aktörler Azerbaycan, Türkmenistan ve Kazakistan mevcut jeopolitik konumları sebebiyle herhangi bir uluslararası suya çıkışı olmayan birer kara devletidirler. Karasal nitelikleri sebebiyle ortaya çıkan uluslararası taşıma ve koridor sorunları, bu ülkelerin gündeminde petrol ve doğalgaz boru hatlarını ön plana çıkarmıştır. Dolayısıyla Hazar’a kıyıdaş olan ülkeler Hazar'ın statüsü sorununu milli güvenlik sorunları olarak algılamaya devam etmektedirler.
Makale Hazar bölgesinin jeopolitik önemini klasik jeopolitik teoriler kapsamında analiz etmekte ve tarihsel olarak araştırmakta ve özellikle Soğuk Savaş'tan 2014'e kadar olan dönemi kapsamaktadır. Bu bağlamda klasik teoriler çerçevesinde hem jeopolitik teoriler hem de teorik varsayımlar analiz edilmektedir.
Referanslar
Yusin L. Toward a new ınternational regime for the caspian sea // Problems of Post-Communism. – 2005. – №52 (3). – P. 37–48.
Yüce Ç.K. Kafkasya ve Orta Asya enerji kaynakları üzerinde mücadele [The struggle over energy resources of the Caucasus and Central Asia]. – İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2006. – S. 408. [in Turkish]
Terzioğlu S. Hazar'ın statüsü hakkında kıyıdaş devletlerin hukuksal görüşleri [Legal opinions of the riparian states on the status of the Caspian] // Orta Asya ve Kafkasya araştırmaları dergisi. – 2008. – Cilt:3, Sayı: 5. – S. 26–47. [in Turkish]
Mackinder H.J. Geographical Pivot of History // Geographical Journal. – 1904. – P. 421–437.
Özkan G. Soğuk savaş sonrası Orta Asya ve Kafkasya ekseninde TürkiyeNato-Rusya ilişkileri ve Türk dış politikası’na yansımaları [Reflections on Turkish-Russian relations and Turkish foreign policy on the axis of Central Asia and the Caucasus after the Cold War] // Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi. – 2010. – №12 (1). – S. 109–132. [in Turkish]
Dugin A. Rus Jeopolitiği Avrasyacı Yaklaşım [The Eurasian Approach to Russian Geopolitics]. – İstanbul: Küre yayınları, 2018. – 393 s. [in Turkish]
Spykman N. Geography of peace. – New York, 1942. – 447 p.
Kleveman L. The New Great Game: Blood and Oil in Central Asia. – London: Atlantic Books, 2004. –304 p.
Brzezinski Z. Büyük Satranç Tahtası: Amerika’nın Önceliği ve Bunun Jeostratejik Gerekleri [The Great Chessboard: America's Priority and Its Geostrategic Requirements] / Çev. Gül Keskil, Gülsev Pakkan. – İstanbul: Sabah Kitapları, 1998. – 293 s. [in Turkish]
Dikkaya M. Türk Cumhuriyetleri Enerji Kaynakları: Yeni Büyük Oyunun Temel Dinamikleri [Energy Resources of the Turkish Republics: The Main Dynamics of the New Big Game] // Akademik Araştırmalar Dergisi. – Yıl 1, Sayı 3, 1999/2000. – S. 148. [in Turkish]
Şir A. Hazar'ın statüsü, jeopolitiği ve bölgesel güvenliğe etkileri [The status of the Caspian Sea, its geopolitics and its impact on regional security] // Global strateji dergisi. Yıl: 3, Sayı:12, 2008. – S. 92. [in Turkish]
Çolakoğlu S. Uluslararası hukukta Hazar’ın statü sorunu [The problem of the status of the Caspian Sea in international law] // Siyasal Bilgiler fakültesi dergisi. – 1998. – Cilt: 53. – 342 s. [in Turkish]
Abdullayev C., Uluslararası hukuk çerçevesinde Hazar'ın statüsü ve doğal kaynaklarının işletilmesi sorunu [Hazar Denizi'nin uluslararası hukuktaki statüsü sorunu] // Ankara üniversitesi Hukuk fakültesi dergisi. – 1999. – Cilt: 48, Sayı:1-4. –253 s. [in Turkish]
Kahraman A. Hazar ekseninde boru hatları diplomasisi [Diplomacy of pipelines on the Caspian axis] // Stratejik araştırmalar dergisi. – 2008. – №12. – 51 s. [in Turkish]
Özalp N. Büyük oyunda hazar enerji kaynaklarının önemi ve konumu [The importance and position of Caspian energy resources in the big game] // Panaroma Dergisi. – 2004. – 352 s. [in Turkish]
