Биполярлық жүйенің күйреуінен кейін халықаралық құқық тұрғысынан Каспий шекарасын анықтау: 1991–2014 жылдар
Кілт сөздер:
Каспийдің мәртебесі, 1982 ж. БҰҰ Теңіз құқығы конвенциясы, табиғи ресурстар, биполярлық жүйе, халықаралық құқық, түркі республикалары, ұлттық қауіпсіздік, ұлттық мүдде.Аңдатпа
1729-1991 жылдар аралығында екі негізгі актор – КСРО мен Иран Каспийді бөліскен болатын. Алайда КСРО ыдырап, жаңадан үш Түркі тілдес елдердің тәуелсіздік алуына орай Каспий жағалауындағы мемлекеттер саны беске өсті. Бұл Каспийдегі көмірсутегі ресурстарына үстемдік орнату үшін астыртын бәсекелестік пен күреске әкеліп соқтырды. Көптеген аймақтық емес акторлар, әсіресе АҚШ және ЕО мемлекеттері, ҚХР сияқты алып елдер арасындағы бәсекелестік Каспийдің геосаяси маңыздылығын одан әрі арттыра түсті. Биполярлық халықаралық тәртіптің ыдырауымен Каспий аймағы
энергетикалық ресурстар бойынша әлемдегі үшінші ірі көмірсутек қоры ретінде маңызды орынға көтерілді, ал Каспий аймағы екіжақты қатынастардан көп бағытты қатынастардың
орныққан аймағына айналды. Осы аймақта тәуелсіздік алған жаңа үш түркі тілдес мемлекеттер, Каспий жағалауындағы жаңадан тәуелсіздік алған мемлекеттер, атап айтқанда
Әзірбайжан, Түркіменстан және Қазақстан қазіргі геосаяси жағдайда өзінің маңыздылығын жоғалтқан жоқ. Сондықтан Каспиймен шектесетін бұл елдер Каспийдегі тұрақтылықты
аймақтың әрі ішкі қауіпсіздіктің кепілі ретінде қабылдауда.
Мақалада Каспий аймағының геосаяси маңыздылығы классикалық геосаяси теориялар аясында талданып, тарихи тұрғыдан зерттеледі және атап айтқанда, қырғи қабақ соғыстан кейінгі кезеңнен 2014 жылға дейінгі кезең қамтылады. Осыған байланысты геосаяси теориялар да, теориялық болжамдар да классикалық теориялар аясында талданады.
Әдебиеттер тізімі
Yusin L. Toward a new ınternational regime for the caspian sea // Problems of Post-Communism. – 2005. – №52 (3). – P. 37–48.
Yüce Ç.K. Kafkasya ve Orta Asya enerji kaynakları üzerinde mücadele [The struggle over energy resources of the Caucasus and Central Asia]. – İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2006. – S. 408. [in Turkish]
Terzioğlu S. Hazar'ın statüsü hakkında kıyıdaş devletlerin hukuksal görüşleri [Legal opinions of the riparian states on the status of the Caspian] // Orta Asya ve Kafkasya araştırmaları dergisi. – 2008. – Cilt:3, Sayı: 5. – S. 26–47. [in Turkish]
Mackinder H.J. Geographical Pivot of History // Geographical Journal. – 1904. – P. 421–437.
Özkan G. Soğuk savaş sonrası Orta Asya ve Kafkasya ekseninde TürkiyeNato-Rusya ilişkileri ve Türk dış politikası’na yansımaları [Reflections on Turkish-Russian relations and Turkish foreign policy on the axis of Central Asia and the Caucasus after the Cold War] // Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi. – 2010. – №12 (1). – S. 109–132. [in Turkish]
Dugin A. Rus Jeopolitiği Avrasyacı Yaklaşım [The Eurasian Approach to Russian Geopolitics]. – İstanbul: Küre yayınları, 2018. – 393 s. [in Turkish]
Spykman N. Geography of peace. – New York, 1942. – 447 p.
Kleveman L. The New Great Game: Blood and Oil in Central Asia. – London: Atlantic Books, 2004. –304 p.
Brzezinski Z. Büyük Satranç Tahtası: Amerika’nın Önceliği ve Bunun Jeostratejik Gerekleri [The Great Chessboard: America's Priority and Its Geostrategic Requirements] / Çev. Gül Keskil, Gülsev Pakkan. – İstanbul: Sabah Kitapları, 1998. – 293 s. [in Turkish]
Dikkaya M. Türk Cumhuriyetleri Enerji Kaynakları: Yeni Büyük Oyunun Temel Dinamikleri [Energy Resources of the Turkish Republics: The Main Dynamics of the New Big Game] // Akademik Araştırmalar Dergisi. – Yıl 1, Sayı 3, 1999/2000. – S. 148. [in Turkish]
Şir A. Hazar'ın statüsü, jeopolitiği ve bölgesel güvenliğe etkileri [The status of the Caspian Sea, its geopolitics and its impact on regional security] // Global strateji dergisi. Yıl: 3, Sayı:12, 2008. – S. 92. [in Turkish]
Çolakoğlu S. Uluslararası hukukta Hazar’ın statü sorunu [The problem of the status of the Caspian Sea in international law] // Siyasal Bilgiler fakültesi dergisi. – 1998. – Cilt: 53. – 342 s. [in Turkish]
Abdullayev C., Uluslararası hukuk çerçevesinde Hazar'ın statüsü ve doğal kaynaklarının işletilmesi sorunu [Hazar Denizi'nin uluslararası hukuktaki statüsü sorunu] // Ankara üniversitesi Hukuk fakültesi dergisi. – 1999. – Cilt: 48, Sayı:1-4. –253 s. [in Turkish]
Kahraman A. Hazar ekseninde boru hatları diplomasisi [Diplomacy of pipelines on the Caspian axis] // Stratejik araştırmalar dergisi. – 2008. – №12. – 51 s. [in Turkish]
Özalp N. Büyük oyunda hazar enerji kaynaklarının önemi ve konumu [The importance and position of Caspian energy resources in the big game] // Panaroma Dergisi. – 2004. – 352 s. [in Turkish]
