KAZAK HALK MASALLARINDAKİ “ANT”, “YEMİN” VE “VAAT” (SÖZ) KAVRAMLARININ EDİMBİLİMSEL GÖRÜNÜMÜ
Anahtar Kelimeler:
Kazak halk masalları, ant, manevi kavram, kültürel değerler, konuşma eylemleri, edimsel anlam, edimbilimsel görünüm.Özet
Kazak halkının zihninde ve halk masallarında “sözünün eri olmak”, “verdiği sözü tutmak”, “verdiği sözü yerine getirmek” gibi kavramlar çok yaygın kullanılmakla birlikte, Kazak toplumunda insan ilişkilerinin düzenlenmesinde kullanılan önemli bir dil birimi olarak da karşımıza çıkmaktadır. Zira evrensel bir hadise olan “ant”, “yemin” ve “vaat” kavramları, bireylerin arasında güven, ikna etme duygularını oluşturmak için toplumların başvurdukları kavramlardır. Makalede kültürel mirasımız olan halk masallarındaki “ant”, “yemin” ve “vaat” (söz) manevi kavramları edimbilimsel açıdan ele alınarak incelenmiştir. Bununla birlikte, yazarlar makalede göçebe Türk toplumundaki “ant içme”, “yemin etme” ve “söz verme” gibi gelenekler ile törenler üzerinde durmakta ve Kazak halk masallarındaki Türk Dünyası için kutsal bir değeri olan “ant”, “yemin” ve “vaat” (söz) manevi kavramlarını tahlil etmektedir. İnceleme sonucunda halkımızın gelenek ve göreneklerini ve kültürel miraslarını kuşaktan kuşağa aktarmada büyük önem taşıyan Kazak halk masallarındaki “ant”, “yemin” ve “vaat” (söz) kavramları ile birlikte, göçebe hayat tarzında yaygın olarak kullanılan hukuki, büyüsel, dini, “saf" etik sıfattaki “ant içme”, “yemin etme”, “söz verme” ritüelleri ile ilgili elde edilen tespitlere yer verilmiştir. İncelenen masallardaki konuşma eylemlerinin pragmatik anlam açısından özel bir yere sahip olduğu ve “'ant içmek, yemin etmek'' eylemlerinde işlevsel ve anlamsal bir üslup kullanıldığı dile getirilmekte ve Kazak halk masallarında “ant”, “yemin” ve “vaat” (söz) kavramlarının insan ve toplum arasındaki ilişkilerin düzenlenmesindeki rolünün zamanla geliştiği, kullanım alanı ile üslup derecesi değişikliğe uğrayıp, anlamsal olarak farklı boyutlar kazandığı gözler önüne serilmektedir. Ayrıca, sözün semantik gelişmesinin, insan bilişselliğinin gelişmesini yansıttığına dair yorum yapılmaktadır.
Referanslar
KAYNAKLAR
Қазақ әдеби тілінің сөздігі. 15 томдық. 1-том / Құраст. Т.Жанұзақ, С.Омарбеков, Ә.Жүнісбек және т.б. – Алматы: Арыс, 2011. – 752 б.
Қазақ тілінің түсіндірме сөздігі. – Алматы: Дайк-Пресс, 2008. – 967 б.
Қайдар Ә. Қазақтар ана тілі әлемінде (этнолингвистикалық сөздік). І том.– Алматы, Дайк-Пресс, 2009. – 780 б.
Ögel B. Büyük Hun İmparatorluğunun Tarihi. – Аnkara: Türk Dil Kurumu, 2022. – 463 s.
Kök A. Karahanlı Türkçesi Satır Arası Kur'an Tercümesi: Basılmamış Doktora Tezi. Ankara Üniversitesi. – Ankara, 2004. – 794 s.
Kadri N. Türkçe Yemin İfadeleri Üzerine Toplumdilbilimsel Bir İnceleme: Basılmamış Doktora Tezi. Dicle Üniversitesi. – Diyarbakır, 2013. – 131 s.
Бейхай С. Қазақ мәдениетінің тарихы. – Алматы: Дәуір, 2001. – 551 б.
Durmuş İ. Türk Kültür Çevresinde Ant // Milli Folklor. – 2021. – №84. – S. 97–106.
İnan A. Eski Türklerde ve Folklarda Ant // Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi. – 1948. – Cilt 6, Sayı 4. – S. 279–290.
Кенжалиев З. Қазақ әдет-ғұрып құқығының материалдары. – Алматы: Жеті жарғы, 1996. – 208 б.
Мағауин М. Аласапыран. – Алматы: Жазушы, 1988. – 828 б. 12. Кекілбаев Ә. Үркер. – Алматы: Жазушы, 1981. – 582 б.
Avezov M. Folklor Yazıları / Çev. A. Çınar. – Ankara: Bitig Yayınları, 1997. – 305 s.
Әбжет Б.С. Қолжазба қорларында сақталған қазақ ертегілерін тізімге алу, жариялаудың ғылыми маңыздылығы // Ясауи университетінің хабаршысы. – 2021. – №3 (121). – Б. 7–15. https://doi.org/10.47526/habarshy.v3i121.729
Қоңыратбаев Ә. Қазақ фольклорының тарихы. – Алматы: Ана тілі, 2011. – 288 б.
Бабалар сөзі. Жүз томдық. 76-том. Новеллалық ертегілер. – Астана: Фолиант, 2011. – 432 б.
Бабалар сөзі: Жүз томдық. 77-том. Сатиралық ертегілер. – Астана: Фолиант, 2011. – 400 б.
Balabekova К., Otarbekova Zh et al. Concepts in folktales – Manifestations of embodied worldviews // Xlinguae. – 2022. – Volume 15 Issue 4. – P. 18–27. DOI: 10.18355/XL.2022.15.04.02
Тойшанұлы А. Ант. [Elektronik kaynak]. URL: https://egemen.kz/article/110680-ant (Erişim 21.02.2021)
Suyerkul B., Kurmanali A. vd. Teaching somatic idioms during the corona crisis (based on historical and literary texts) // Xlinguae. – 2021. – Volume 14, Issue 1. – P. 81–90. DOI:10.18355/XL.2021 21. Қайдар Ә. Халық даналығы. – Алматы: Тоғанай Т, 2004. – 560 б.
REFERENCES
Qazaq adebi tilinin sozdigi. 15 tomdyq. 1-tom [Dictionary of the Kazakh literary language. 15 volumes. Volume 1] / Qurast. Т. Januzak, S. Omarbekov, A. Junisbek jane t.b. – Almaty: Arys, 2011. – 752 b. [in Kazakh]
Qazaq tilinin tusindirme sozdigi [Explanatory Dictionary of the Kazakh language]. – Almaty: Daik Press, 2008. – 967 b. [in Kazakh]
Qaidar A. Qazaqtar ana tili aleminde (etnolingvistikalyq sozdik) [Kazakhs in the Native Tongue World (ethnolinguistic dictionary). Vol. І]. – Almaty: Daik-Press, 2009. – 780 b. [in Kazakh]
Ogel B. Buyuk Hun Imparatorlugunun Tarihi [History of Great Hun Empire]. – Аnkara: Turk Dil Kurumu, 2022. – 463 s. [in Turkish]
Kok A. Karahanly Turkchesi Satyr Arasy Kur'an Tercumesi [Karakhanid Turkish Interlinear Quran Translation: Unpublished Doctoral Thesis]. Ankara Universitesi. – Ankara, 2004. – 794 s. [in Turkish]
Kadri N. Turkche Yemin Ifadeleri Uzerine Toplumdilbilimsel Bir Injeleme [A Sociolinguistic Study on Turkish Oath Expressions: Unpublished Doctoral Thesis]. Dijle Universitesi. – Diyarbakir, 2013. – 131 s. [in Turkish] 7. Beihai S. Qazaq madenietinin tarihy [History of Kazakh Culture]. – Almaty: Dauir, 2001. – 551 b. [in Kazakh]
Durmush I. Turk Kultur Chevresinde Ant [Oath in the Turkish Cultural Circle] // Milli Folklor. –2021. – №84. – S. 97–106. [in Turkish]
Inan A. Eski Turklerde ve Folklarda Ant [Oath in Ancient Turks and Folklore] // Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi. – 1948. – Cilt 6, Sayı 4. – S. 279–290. [in Turkish]
Kenjaliev Z. Qazaq adet-quryp quqygynyn materialdary [Materials of Kazakh Сustomary Law]. –Almaty: Jeti Jargy, 1996. – 208 б. [in Kazakh]
Маgauin М. Аlasapyran [Аlasapyran [Turmoil]]. – Аlmaty: Jazushy, 1988. – 828 b. [in Kazakh] 12. Kekilbayev A. Urker [Urker [The Pleiades]]. – Аlmaty: Jazushy, 1981. – 582 b. [in Kazakh]
Auezov M. Folklor Yazylary [Folklore Writings]. – Ankara: Bitig Yaiynlary, 1997. – 305 s. [in Turkish]
Abjet B.S. Qoljazba qorlarynda saqtalgan qazaq ertegіlerіn tіzіmge alu, jarialaudyn gylymi manyzdylygy [The Scientific Significance of the Search and Publication of Kazakh Fairy Tales Preserved in Manuscripts] // Iasaui universitetіnіn habarshysy. – 2021. – №3 (121). – B. 7–15. https://doi.org/10.47526/habarshy.v3i121.729
Qоnyratbaev A. Qazaq folklorynyn tarihy [History of Kazakh Folklore]. – Аlmaty: Аna tili, 2011. – 288 b. [in Kazakh]
Babalar sozi: Juz tomdyq. 76-tom. Novellalyq ertegiler [The Words of Ancestors: 100 Volumes. Volume 76. Novel Tales]. – Аstana: Foliant, 2011. [in Kazakh] – 432 pages.
Babalar sozi: Juz tomdyq. 77-tom. Satiralyq ertegiler [The Words of Ancestors: 100 Volumes. Volume 77. Satirical Tales]. – Аstana: Foliant, 2011.– 400 b. [in Kazakh]
Balabekova К., Otarbekova Zh et al. Concepts in folktales – Manifestations of embodied worldviews // Xlinguae. – 2022. – Volume 15 Issue 4. – P. 18–27. DOI: 10.18355/XL.2022.15.04.02
Тоishanuly А. Аnт [Oath]. [Electronic resource]. URL: https://egemen.kz/article/110680-ant (Electronic resource) (date of access 21.02.2021) [in Kazakh]
Suyerkul B., Kurmanali A. vd. Teaching somatic idioms during the corona crisis (based on historical and literary texts) // Xlinguae. – 2021. – Volume 14, Issue 1. – P. 81–90. DOI:10.18355/XL.2021 21. Qaidar A. Halyq danalygy [Folk Wisdom]. – Аlmaty: Тoganai Т, 2004. – 560 b. [in Kazakh]
