KAZAKİSTAN CUMHURİYETİ’NİN KİTLE İLETİŞİM HUKUKUNUN GELİŞME TARİHİ
Anahtar Kelimeler:
Anayasa, Kitle iletişim, İfade hürriyeti, basın hukuku, radyo-televizyon hukuku, denetim.Özet
Kitle İletişim yayıncılığında çoğulcu sistemin yani karma sistemin demokratik kurallara göre ve kamu hizmeti anlayışıyla işleyebilmesi için önce ifade (söz) hürriyetinden (right to speech) bahsetmek gerekmektedir. İfade hürriyeti, çoğulcu demokrasilerin temel taşlarından biridir. Demokrasinin ‘olmazsa olmaz’ (sine qua non) şartı olarak ifade hürriyeti toplum yaşamında önemli bir yer tutmaktadır.
Anayasanın tarihi geleşmeleri ile kitle iletişin hukukunu incelenirken sadece İfade hürriyetini bakınından ele alınacaktır. Asıl çalışma alanının hukuk olmaması sebebiyle, hukukî kavramlarda fazla ayrıntıya girilmeden, konunun ana çerçevesini oluşturacak oranda ifade hürriyeti kavramları ele alınmıştır. Dolaysıyla, bu çalışmada ifade hürriyeti, iletişim hukuku, siyaset bilimi ve iletişim sentezlenmektedir.
Kazakistan Cumhuriyeti 1991 yılında eski Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği’nden (SSCB) ayrıldıktan sonra kurulmuş bir devlettir. Bu itibarla, kitle iletişim araçlarının Komünizm sisteminden günümüze kadarki hüküki gelişmeler ele almıştır.
İfade ve söz hürriyeti ile kitle iletişim hürriyetini, Kazakistan Cumhuriyeti anayasal olarak güvence altına alınmıştır (Kazakistan Anayasası m.20). Bu sayede toplum, kitle iletişim araçları sayesinde gelişen olaylardan haberdar olmakta, bilgilenmekte, eğlenmekte ve kendini yetiştirme imkânına kavuşmaktadır.
Anayasa’da ifade hürriyetine güvence vermesine rağmen yayıncı, Kazakistan’da sınırsız bir program düzenleme hürriyetine hâlihazırda istediği programları tam olarak hazırlayıp bunları yayınlayamamaktadır. Burada, ülkenin 70 yıllık sömürğe siyasetinin kurtularak bağımsızlığına kavuşmuş olması ve rejim değişikliğinin önemli bir etkeleri görülmektedir. Bu bağlamda Batı usulü, Kazakistan’da tarafsız, bağımsız ve özerk düzenleyici ve denetleyici bir üst kurul kurulması gerekmektedir.
Referanslar
Сартаев С.С., Назарқұлова Л.Т. Қазақстан Республикасының қалыптасуы: проблемалары мен болашағы. – Алматы, 2005. – 464 б.
Дулатов Ғ.С. Қазақстан Республикасы азаматтарының саяси құқықтары мен бостандықтары: заң ғыл. канд. ... дисс. – Алматы, 2010. – 170 б.
Қазақстан Республикасының Конституциясы // Әділет, 30 тамыз, 1995 ж.
Lyubosvetov D.I. Po zakonam efira: O specifike tvorchestva radiozhurnalista. – M., 2003,
ÇİFTCİ, Ahmet; Vatandaşlık Bilgisi: Demokrasi ve İnsan Hakları, Ankara, Gündüz Eğitim ve Yayıncılık, 3.baskı, 2008.
Алауханов Е. Құқықтық журналистиканың дамуы: кемшіліктер мен кедергілер //Ақиқат, 22 мамыр, 2012 ж.
Әлімбеков М.Т. Қазақстанда мамандандырылған соттарды құру басым міндетке айналды // ҚазАқпарат, 27 қазан, 2009 ж.
Ибрагимов А.Т. Конституционно-правовые основы обеспечения свободы доступа к информации о деятельности органов государственного управления Республики Казахстан: дисс. ... канд. юрид. наук. – Алматы, 2010. – 130 с.
«Бұқаралық ақпарат құралдары туралы» Қазақстан Республикасының 1999 жылғы 23 шілдедегі №451 Заңы.
Колесова Н.С. Свобода слова – неотъемлемый элемент демократического политического процесса // Права человека и политическое реформирование. – 1997. – С. 127–133.
İsabayev B. “Kazakistan Cumhuriyeti’nde Medya ve Halkla İlişkiler Siyaseti”, 2023 Dergisi, (Erişim) http://www.2023.gen.tr/kasim2010/10.htm [22.02.2021.].
Jamankulova Karla. “20 Years Later: Kazakhstan”, Global Journalists Reports, (Erişim) http://www.globaljournalist.org/stories/2010/04/13/20-years-later-kazakhstan (22.02.2021)
“Әділ сөз» қорының БАҚ және журналистер құқығының бұзылуы туралы статистикасы. adilsoz.kz [22.02.2021.]
Рекнагель Ч. Сөз бостандығы жоқ қоғам қауіпті. azattyq.org (22.02.2021)
REFERENCES
Sartaev S.S., Nazarqūlova L.T. Qazaqstan Respublikasynyñ qalyptasuy: problemalary men bolaşağy. [formation of the Republic of Kazakhstan: problems and prospects] Almaty, 2005. 464 b [in Kazakh]
Dulatov Ğ.S. Qazaqstan Respublikasy azamattarynyñ saiasi qūqyqtary men bostandyqtary: [political rights and freedoms of citizens of the Republic of Kazakhstan] zañ ğyl... kand... diser... – Almaty, 2010. – 170 b. [in Kazakh]
Qazaqstan Respublikasynyñ Konstitusiasy [Constitution of the Republic of Kazakhstan] // Adіlet, 30 tamyz, 1995 j. [in Kazakh]
Lyubosvetov, D.I.; Po Zakonam efira: O Specifike Tvorchestva Radiozhurnalista, [O Specifike Tvorchestva Radiozhurnalista] – M., 2003. [in Russian]
ÇİFTCİ, Ahmet; Vatandaşlık Bilgisi: Demokrasi ve İnsan Hakları, [Citizenship Knowledge: Democracy and Human Rights]. Ankara, Gündüz Eğitim ve Yayıncılık, 3.baskı, 2008. [in Turkish]
Alauhanov E. Qūqyqtyq jurnalistikanyñ damuy: kemşılıkter men kedergıler [development of Legal Journalism: shortcomings and obstacles] //Aqiqat, 22 mamyr, 2012 j. [in Kazakh]
Älımbekov M.T. Qazaqstanda mamandandyrylğan sottardy qūru basym mındetke ainaldy [the creation of specialized courts in Kazakhstan has become a priority task]// QazAqparat, 27 qazan, 2009 j. [in Kazakh]
İbragimov A.T. Konstitusionno-pravovye osnovy obespechenia svobody dostupa k informasii o deiatelnosti organov gosudarstvennogo upravlenia Respubliki Kazahstan: [constitutional and legal foundations of ensuring free access to information on the activities of the Ora-ganov state administration of the Republic of Kazakhstan]: diss... na soisk... uch. stepeni kand... iurid... nauk. – Almaty, 2010. – 130 s [in Kazakh]
Būqaralyq aqparat qūraldary turaly, Qazaqstan Respublikasynyñ [On Mass Media, Law of the Republic of Kazakhsta]1999 jylğy 23 şıldedegı N 451 Zañy. [in Kazakh]
Kolesova N.S. Svoboda slova – neotemlemyi element demokraticheskogo politicheskogo prosesa [Free Speech-an indispensable element of the Democratic political process] // Prava cheloveka i politicheskoe reformirovanie. –1997. – S. 127–133. [in Russian]
İsabayev, Beybit; “Kazakistan Cumhuriyeti’nde Medya ve Halkla İlişkiler Siyaseti”, [Media and Public Relations Politics in the Republic of Kazakhstan] 2023 Dergisi, (Erişim) http://www.2023.gen.tr/kasim2010/10.htm 15.10.2021. [in Turkish]
Jamankulova Karla. “20 Years Later: Kazakhstan”, [Global Journalists Reports] (Erişim) http://www.globaljournalist.org/stories/2010/04/13/20-years-later-kazakhstan (22.02.2021) [in English]
“Ädıl söz» qorynyñ BAQ jäne jurnalister qūqyğynyñ būzyluy turaly statistikasy. Statistics of the Adil Soz foundation on violations of the rights of mass media and journalists adilsoz.kz [in Kazakh]
Reknagel Ch. Söz bostandyğy joq qoğam qauıptı. A society without freedom of speech is dangerous azattyq.org (22.02.2021) [in Kazakh]
