Hz. PEYGAMBER [s. a. v.] DÖNEMİNDE BİZANS İMPARATORLUĞU İLE İLİŞKİLER
Anahtar Kelimeler:
Hz. Peygamber, İslâm, Bizans, Herakleios, Mûte Savaşı, Tebük Seferi.Özet
Hz. Peygamber [s. a. v.] dönemi onbeş asırlık İslâm tarihi içinde Müslümanlar açısından en önemli dönemi teşkil eder. Çünkü Hz. Peygamber’in gerek sözleri ve gerekse uygulamaları daha sonraki dönemlerde temel referans kaynaklarından biri olmuştur. Hz. Peygamber’in aynı zamanda Medine merkezli İslâm devletinin başkanı olarak, Sâsânî İmparatorluğu ile birlikte dönemin iki süper gücünü oluşturan hıristiyan Bizans Devletiyle gerçekleştirdiği ilişkiler bu açıdan önem taşımaktadır.
Hz. Peygamber’in henüz Mekke’de Arap toplumuna İslâm’ı tebliğ ettiği yıllarda Arap yarımadasının kuzeyindeki topraklar Bizans-Sâsânî mücadelesine sahne olmaktaydı. Bu süreçte müşrik [putperest] Mekkeliler, ateşperest [Mecusi] Sâsânîler’in tarafını tutarken tevhîd inancını benimseyen Müslümanlar da duygu itibariyle, ehl-i kitâb olan hıristiyan Bizans’ı desteklemekte idiler. Medine’ye hicretin yedinci yılında [m. 628] Hz. Peygamber dönemin ileri gelen hükümdarlarına İslâm’a davet mektupları gönderdi. Bu hükümdarlardan biri olan Bizans İmparatoru Herakleios [610-641] Kudüs’te bulunduğu sırada kendisine gelen Peygamber elçisi Dihye b. Halîfe el-Kelbî’yi kabul etti. Hz. Peygamber Bizans’ın Mısır valisine ve müttefik Gassânî emirine de elçiler göndererek İslâm’a davet etti. Hz. Peygamber’in Busra valisine gönderdiği elçinin Gassânî emiri tarafından öldürülmesi, İslâm-Bizans ilişkilerinde yeni bir safhaya, gerginliğe yol açtı. Hz. Peygamber’in Gassânîler’e karşı ordu göndermesi üzerine Gassânîler Bizans’tan yardım isteyince 8/629 yılında cereyan eden Mûte Savaşı’nda Müslümanlar ilk defa Bizans ordularıyla karşı karşıya geldi. İslâm ordusu sayıca kat kat üstün olan Bizans-Gassânî müttefik kuvvetleri karşısında geri çekilmek zorunda kaldı. Hicretin 9. [m. 630] yılında Bizans’ın İslâm topraklarına saldırı hazırlığı yaptığına dair bir haber üzerine Hz. Peygamber 30.000 kişilik büyük bir ordunun başında bizzat sefere çıktı ve Tebük’e kadar ilerledi. Burada Bizans ordusuna rastlanmadığı için geri dönüldü. Bu sırada çevredeki bazı yerleşim birimlerine askerî birlikler gönderildi ve bölge hakimiyet altına alındı.
Referanslar
Georg Ostrogorsky, Bizans Devleti Tarihi [History of the Byzantine State] / Çev. Fikret Işıltan. – Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1991. – 582 s. [in Turkish]
Stratos A.N. Byzantium in the Seventh Century 602-634 (trc. M. O. Grant), Adolf M. Hakkert, Amsterdam 1968.
Işın Demirkent, “Herakleios”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA), XVII, 211. [in Turkish]
Ebû İshâk el-Fezârî, Kitâbü’s-Siyer [The Book of al-Sîrah] (nşr. Fârûk Hamâde), Müessesetü’r-Risâle, Beyrut1987. [in Arabic]
Taberî, Câmi‘u’l-beyân fî Tefsîri’l-Kur’ân [Interpretation of the Qur’an], el-Matba‘atü’l-Meymeniyye, Mısır 1321. [in Arabic]
Casim Avcı, İslâm-Bizans İlişkileri (610-847) [Relations between Byzantium and Islam], Türk Tarih Kurumu, Ankara 2018. [in Turkish]
İbn Kesîr, Tefsîru’l-Kur’âni’l-Azîm [Interpretation of the Qur’an] , Dâru İhyâ’i’t-Türâsi’l-Arabî, Kahire 1971. [in Arabic]
Sarıçam, İbrahim, Hz. Muhammed ve Evrensel Mesajı [The Prophet Muhammad and His Universal Message], Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ankara 2012. [in Turkish]
Buhârî, Sahîhu’l-Buhârî, I-VIII, Çağrı Yayınları: İstanbul 1981. [in Arabic]
Müslim, Sahîhu Müslim, I-V, Çağrı Yayınları: İstanbul 1981. [in Arabic]
Taberî, Târîhu’l-Ümem ve’l-Mülûk [History of Nations and Kings] [Nşr. Ebü’l-Fazl İbrahim], I-XI, Dâru Süveydân, Beyrut, 1967. [in Arabic]
Hamidullah, Muhammed, İslâm Peygamberi [The Prophet of Islam] [Çeviren: Salih Tuğ], I-II, İrfan Yayınevi, İstanbul 1990. [in Turkish]
A. Öngül, “Dagâtır”, DİA, VIII, 399, 400. [in Turkish]
İbn Sa‘d, et-Tabakâtü’l-Kübrâ [The Book of Major Classes], Dâru Sâdır, Beyrut 1985. [in Arabic]
Hamidullah, Muhammed, Hz. Peygamber’in Altı Orijinal Mektubu [Six Orijinal Letters of the Prophet Muhammad] [Çev. Mehmet Yazgan], İrfan Yayınevi, İstanbul 1990. [in Turkish]
Theophanes, The Chronicle of Theophanes A.D. 602-813 [trc. Harry Turtledove], University of Penncylvania, Philadelphia 1982.
Nikephoros, Short History (nşr. ve trc. Cyril Mango), Dumbarton Oaks Research Library and Collection, Washington, D.C. 1990 s. 67, 185 (Neşredenin notu).
İbn Hişâm, es-Sîretü’n-Nebeviyye [The Life of the Prophet] [Neşreden: Muhammed es-Sakkâ ve dğr.] I-IV, Mustafa el-Bâbî el-Halebî, Kahire 1955. [in Arabic]
İbn Sa‘d, et-Tabakâtü’l-Kübrâ [The Book of Major Classes] [Nşr. İhsan Abbas], I-IX, Dâru Sâdır, Beyrut 1985. [in Arabic]
Vâkıdî, Kitâbü’l-Megâzî [The Military Operations of the Prophet], Neşreden: Marsden Jones, IIII, Alemü’l-Kütüb, Beyrut 1404/1984. [in Arabic]
İsmail Yiğit, “Tebük Gazvesi”, DİA, XL, 230. [in Turkish]
Ahmed b. Hanbel, Müsned, I-V, Çağrı Yayınları: İstanbul 1981. [in Arabic]
Ebû Ubeyd, Kitâbü’I-Emvâl [The Book of Treasure] (nşr. H.M. Herâs), Mektebetü Külliyyât’il-EzheriyyeKahire 1968. [in Arabic]
