KAZAK PAREMİLERİNDEKİ ULUSAL ANLAYIŞ VE ONLARIN TÜRK DİLLERİNDEKİ PAREMİLERLE ANLAM ORTAKLILIĞI
Anahtar Kelimeler:
Türk halkları, Türk dilleri, deyimler ve atasözler, ortak düşünce sistemi, ortak deyimler ve atasözler, kültürler arası iletişim, milli kültür, fonetik ayrım, sözlük-dilbilgisi ayrımı, ortak nüshalar.Özet
Bu çalışmada, Kazak paremilerindeki ulusal anlayış ile Türk dillerindeki ortak paremiler karşılaştırılarak bir araştırma metni olarak ortaya konulmuştur. Deyimler ve atasözleri; Türk halklarının milli ve kültürel özelliklerinin yanı sıra evren algısıyla dünya görüşünü de en seçkin biçimde tanımlar. Toplumun yüzyıllar boyunca geçirdiği sözlem, deneyimlediği tecrübelerinden oluşan ortak düşünce, tutum ve tavırlarıyla dünyayı okuma biçiminden müteşekkil, genel kural niteliğindeki kalıplaşmış özlü sözlere genel olarak atasöz ve deyimler denilebilir. Yazarlar, hem konu hem de kişilik açısından benzer olan deyimler ve atasözlerine dilsel bir analiz getirip diller arasındaki ortaklığı ve benzerliği mukayese ederek incelemelerini yapmaktadır. Bu noktada; Kazak, Tatar, Türk, Türkmen, Özbek, Uygur, Azerbaycan, ve Kırgız dillerindeki atasözlerin, anlam bilimindeki ulusal kültürün temsiline odaklanılır. Atasözlerin diller arası ortaklığı ve benzerliği belli bir kurala, tarihi verilere dayandığı söylenmektedir. Türk milletinin deyimler ve atasözleri anlamsal olarak uyumlu olsa bile mutlak olmadığını unutmamak gerek. Türk halklarındaki deyimler ve atasözleri; dil kurallarına göre fonetik, leksik, ve gramatik özelliklerin net bir şekilde görüldüğü örnekler aracılığıyla değerlendirilerek tespit edilmektedir. Deyim ve atasözlerinde yer alan Türk dillerinde ortak değişmez değerlerin özel nüshaları dilsel örnekler ile tahlil edilmiştir. İlgili dillerin birinde atasözlerinin tam versiyonunun ve diğer dilde kısaltılmış versiyonunun varlığı, belirli dilsel verilerle belirtilmiştir. Türk dillerindeki atasözlerin bileşenlerindeki çeşitli değişiklikleri inceler. Yapısal açıdan farklı ancak ortak bir mantıksal düşünce sistemine sahip deyimler ve atasözleri mütalaa edilmiştir. Türk dillerinin bağımsız gelişmesiyle ilgili sözlüksel-anlamsal, dilbilgisel ve fonetik sapmaların olması son derece doğaldır.
Referanslar
KAYNAKLAR
Дандис А. О структуре пословиц. В кн.: Паремиологический сборник. – Москва: Наука, 1978. – 320 с.
Адамбаев Б. Мақал-мәтелдер. – Алматы: Ғылым, 1996. – 270 б.
Пермяков Г.Л. К вопросу о структуре паремиологического фонда. В кн.: Типологические исследования по фольклору. – Москва: Наука, 1975. – 251 с.
Қазақ мақал-мәтелдері. Казахские пословицы и поговорки. – Алматы: Қазақстан, 1990. – 228 с.
Тұрманжанов Ө. Қазақтың мақал-мәтелдері. – Алматы: Жазушы, 1980. – 99 б.
Тұрманжанов Ө. Қазақ мақал-мәтелдері. – Алматы: Ана тілі, 1993. – 420 б.
Саттаров Қ. Ақылдың көзі. Мақал-мәтелдер. – Алматы: Жазушы, 1990. – 279 б.
Кыргыз элинин макал жана лакаптары. – Фрунзе: Кыргызмамбас, 1955. – 99 б.
Татарча-русча сүзлек. – Москва: Советская энциклопедия, 1966. – 864 c.
Уйгурские пословицы и поговорки. – Москва: Наука, 1981. – 182 с.
Уйғур мақал вә тәмсиллири. – Алмута: Қазақ дөвләтнәшр, 1960. – 203 б.
Узбекча-русча луғат. – Москва: Советская энциклопедия, 1959. – 839 б.
Türk Atasözleri. – İstanbul: Arkadaş yayınları, 2012. – 250 s.
Mehmet Musaoğlu. ‘Türk Halkları Atasözlerinin Konu ve Dil Özellikleri’ // Türk Lehçeleri ve Edebiyatları Dergisi. – Şubat 1997. – Sayı: 11. – S. 312–318.
Түркменче-русча луғат. – Москва: Советская энциклопедия, 1959. – 832 б.
Түркмен дилиниң сөзлүги/Словарь Туркменского языка. – Ашгабат: Издательство Академии Наук Тукменской ССР, 1962. – 866 б.
Аталар сөзү. – Бакы: Кызыл Шәрг мәәтбаси, 1956. – 279 б.
Верещагин Е.И., Костомаров В.Т. Язык и культура. – Москва: Русский язык, 1990. 246 c.
Uğur, Gürsu. Kazak Türkçesi’ndeki ve Türkiye Türkçesi’ndeki Atasözlerinin Karşılaştırmalı Biçimde İncelenmesi. Yayımlanmış doktora tezi. – İstanbul: İstanbul Üniversitesi, 2009. 1608 s.
Гвоздев В.В. О структурно-семантических особенностях текста пословиц (на материале французского языка) // Сборник научных трудов. – Москва: МГПИИЯ им. М.Тореза, 1979. – С. 186–197.
Адамбаев Б. Мақал-мәтелдің ұлтаралық сипаты // Қазақ ССР ҒА Хабарлары. Тіл-әдебиет сериясы. – 1974. – №1. – Б. 27–34.
Юдахин К.К. Киргизско-русский словарь. – Москва: Советская энциклопедия, 1965. – 973 с.
Айтбаев Ө. Мақал-мәтелдердің жазуымыз бен сөйлеуіміздегі қызметі. Сөз өнері. – Алматы: Ғылым, 1978. – 330 б.
REFERENCES
Dandis A. O strukture poslovis [About the structure of proverbs]. V kn.: Paremiologicheski sbornik. – Moskva: Nauka, 1978. – 320 s. [in Russian]
Adambaev B. Maqal-matelder [Proverbs and sayings]. – Almaty: Gylym, 1996. – 270 b. [in Kazakh]
Permiakov G.L. K voprosu o strukture paremiologicheskogo fonda [On the issue of the structure of the paremiological fund]. V kn.: Tipologicheskie issledovania po fölkloru. – Moskva: Nauka, 1975. – 251 s. [in Russian]
Qazaq maqal-matelderı. Kazahskie poslovisy i pogovorki [Kazakh proverbs and sayings]. – Almaty: Qazaqstan, 1990. – 228 s. [in Kazakh]
Turmanjanov O. Qazaqtyn maqal-matelderı [Kazakh proverbs and sayings]. – Almaty: Jazushy, 1980. – 99 b. [in Kazakh]
Turmanjanov O. Qazaq maqal-matelderı [Kazakh proverbs and sayings]. – Almaty: Ana tili, 1993. – 420 b. [in Kazakh]
Sattarov Q. Aqyldyn kozi. Maqal-matelder [The source of the mind. Proverbs and sayings]. – Almaty: Jazushy, 1990. – 279 b. [in Kazakh]
Kyrgyz elinin makal jana lakaptary [Proverbs and sayings of the Kyrgyz people]. – Frunze: Kyrgyzmambas, 1955. – 99 b. [in Kirgiz]
Tatarcha-ruscha suzlek [Tatar-Russian dictionary]. – Moskva: Sovetskaia ensiklopedia, 1966. – 864 c. [in Tatar and Russian] 10. Uigurskie poslovisy i pogovorki [Uyghur proverbs and sayings]. – Moskva: Nauka, 1981. – 182 s. [in Russian]
Uiğur maqal vä tämsilliri [Uyghur proverbs and sayings]. – Almuta: Qazaq dövlätnäşr, 1960. – 203 b. [in Uygur]
Uzbekcha-ruscha lugat [Uzbek-Russian dictionary]. – Moskva: Sovetskaia ensiklopedia, 1959. – 839 b. [in Uzbek and Russian]
Turk Atasozleri [Turkish Proverbs]. – Istanbul: Arkadash yayınlary , 2012. – 250 s. [in Turkish]
Mehmet Musaoglu. Turk Halkları Atasozlerinin Konu ve Dil Ozellikleri [The Subject and Language Characteristics of the Proverbs of the Turkic Peoples] // Turk Lehcheleri ve Edebiyatlary Dergisi. – Shubat 1997. – Sayı: 11. – S. 312–318. [in Turkish] 15. Turkmenche-ruscha lugat [Turkmen-Russian dictionary]. – Moskva: Sovetskaia ensiklopedia, 1959. – 832 b. [in Turkmen and Russian]
Turkmen dilinin sozlugi/Slovar Turkmenskogo iazyka [Dictionary of the Turkmen language]. – Ashgabat: Izdatelstvo Akademii Nauk Tukmenskoi SSR, 1962. – 866 b. [in Turkmen]
Atalar sozu [Proverb]. – Baky: Kyzyl Sharg maatbasi, 1956. – 279 b. [in Azerbaycan] 18. Vereshagin E.I., Kostomarov V.T. Iazyk I kultura [Language and culture]. – Moskva: Ruski iazyk, 1990. 246 c. [in Russian]
Ugur Gursu. Kazak Turkchesindeki ve Turkiye Turkchesindeki Atasozlerinin Karshylashtyrmaly Bichimde Injelenmesi [Comparative Analysis of Proverbs in Kazakh Turkish and Turkish Turkish]. Yayımlanmysh doktora tezi. – Istanbul: Istanbul Universitesi, 2009. 1608 s. [in Turkish]
Gvozdev V.V. O strukturno-semanticheskih osobenostiah teksta poslovic (na materiale fransuzskogo iazyka) [On the structural and semantic features of the proverbial text (based on the French language)] // Sbornik nauchnyh trudov. – Moskva: MGPIIA im. M.Toreza, 1979. – S. 186–197. [in Russian]
Adambaev B. Maqal-mateldin ultaralyq sipaty [Interethnic character of the proverb] // Qazaq SSR GA Habarlary. Til-adebiet seriasy. – 1974. – №1. – 27-34 b. [in Kazakh]
Iudahin K.K. Kirgizsko-ruski slovar [Kyrgyz-Russian Dictionary]. – Moskva: Sovetskaia enciklopedia, 1965. – 973 s. [in Russian]
Aitbaev O. Maqal-matelderdin jazuymyz ben soileuimizdegi qyzmeti. Soz oneri [The function of Proverbs and sayings in our Writing and speech. Word art]. – Almaty: Gylym, 1978. – 330 b. [in Kazakh]
