Абай Құнанбаев шығармаларындағы «ақыл» концептісі және оның орыс және ағылшын тілдеріне аударылуы
Кілт сөздер:
Абай Құнанбаев, концепт, ақыл, аударма баламалылығы, лингвомәдени көрініс.Аңдатпа
Бұл мақалада Абай Құнанбаевтың шығармаларындағы «ақыл» концептісі және оның автордың түпнұсқа мәтіндерінде, сондай-ақ олардың орыс және ағылшын тілдеріндегі аудармаларында берілу ерекшеліктері қарастырылады. Мақалада аударма нұсқаларындағы эквиваленттілік деңгейлері және аударма үдерісі барысында қолданылған әдістері салыстырылады. Абай өлеңі мен қара сөздеріндегі ақыл концептісінің берілуі зерттелінеді, сонымен қатар аударма үдерісі кезіндегі аударма тілдеріне тәржімалану ерекшеліктері қарастырылады. Мақаланы талқылау барысында Абай шығармалары түпнұсқа ретінде, қара сөз аудармасы ретінде С. Санбаев, Р. Сейсенбаев және К. Серікбаева, Е. Жұмағұлдың нұсқаларының орыс тіліндегі аудармалары, Ричард Маккейн, Саймон Гейгенның ағылшын тіліндегі, өлең аудармасы ретінде Дориан Роттенбергтің ағылшын тіліндегі аудармасы алынды. Концептілердің аудармада берілуін, олардың эквиваленттілік дәрежесін анықтау үшін мақала В.Н. Комиссаровтың эквиваленттік теориясына сүйенеді. Мақалада «ақыл» концептісінің ағылшын тіліндегі сөзбе-сөз аудармасы түпнұсқа сөздің барлық мәдени салдарын көрсетпейтініне назар аударумен қатар, семантикалық және мәдени сәйкестіктің жоқтығына баса назар аударылады. Мақаланың зерттеу әдістері аударма теориясы мен тәжірибесіне негізделген. Ақынның ойлау, сезіну, шығармашылық дәрежесін тану, түсіну – аудармашының таланты мен шығармашылығының биік деңгейге жетіп, ақындық қасиетке ие болуының алғышарты. Түпнұсқаны тілдік бейнелеу әдістеріне сәйкес келетін және шет тілінде түпнұсқаның мағынасын бере алатын Абай өлеңдерін басқа тілдерге аударудың бірқатар әдіс-тәсілдері анықталады.
Әдебиеттер тізімі
BIBLIOGRAPHY
Голованова Е.И. Базовые когнитивные понятия и развитие терминоведения // Вестник Урмуртского универсиета. История и филология. – 2010. – Вып.2. – C. 194–200.
Кубрякова Е.С. Об установках когнитивной науки и актуальных проблемах когнитивной лингвистики // Вопросы когнитивной лингвистики. – 2004. – №1. – С. 117–128.
Даль В. Толковый словарь живого великорусского языка. Том IV. – М.: Русский язык, 1991. – 779 с.
Kant. Critique of Pure Reason / translated/edited by Guyer P.& Wood A. – Cambridge: Cambridge University Press, 1997. – 798 p.
Дадебаев Ж.Д. Абайдың ілімін пәнаралық зерттеудің өзекті мәселелері // ҚазҰУ хабаршысы. Филология сериясы. – 2015. – №4 (156). – Б. 87–90. https://philart.kaznu.kz/index.php/1-FIL/article/view/1468/1407
Ожегов С.И. Словарь русского языка: 70 000 слов / под ред. Н.Ю. Шведовой. – 21-е изд., перераб. и доп. – М.: Русский язык, 1989. – 924 с.
Комиссаров В.Н. Теория перевода (лингвистические аспекты). – М.: Высшая школа, 1990. – 256 с.
Абай. Я – человек загадка... Перевод с казахского. – Астана: Аударма, 2009. – 504 с.
Галиева А.А. Аудармадағы лексикалық сәйкессіздіктер (Абай «Қарасөздерінің» ағылшын тіліне аударылған нұсқасы бойынша): филол. ғыл. канд. ... дис. – Алматы: 2010. – 141 б. 10. Сыздық Р. Абайдың сөз өрнегі. – Алматы: Арыс, 2004. – 208 б.
Слова назидания. Абай Кунанбаев. Философские мысли // Пер. Е. Жумагул. Первое издание. – Алматы: Amazon Digital Services LLC - KDP Print US, 2021. – 384 с.
Құнанбаев А. Шығармалар жинағы. – Алматы: Өлке, 2012. – 512 б.
Кунанбаев A. Избранное / пер. с каз. под общ. ред. Л. Соболева. – М.: Государственное издательство худ. лит., 1945. – 320 б.
Kunanbayev A. Selected poems. To Mark the 125th Anniversary of His Birth. Progress publishers. – Moscow, 1970. Printed in the Union of Soviet Socialist Republics. –176 p.
Абай тілінің сөздігі / жалпы редакциясын басқарған А.Ысқақов. – Алматы: Қазақ ССР-нің «Ғылым» баспасы, 1968. – 254 б.
Құнанбаев A. Хикмет кітабы. Книга мудрости. Book of wisdom – Жидебай: Халықаралық Абай клубы, 2011. – 568 б.
Абай (Ибраһим Кунанбаев). Слова назидания / пер. с каз. С. Санбаева. – Алма-Ата: Жалын, 1982. – 160 с. 18. Есім Ғ. Хакім Абай: (даналық дүниетанымы) – Алматы: Атамұра-Қазақстан, 1994. – 200 б.
Мырзахметұлы М. Абайтану. Бірінші кітап. – Астана: Деловой мир, 2010. – 322 б.
REFERENCES
Golovanova E.I. Bazovye kognitivnye poniatia i razvitie terminovedenia [Basic cognitive concepts and development of terminology] // Vestnik Urmurtskogo universieta. Istoria i filologia. – 2010. – Vyp.2. – S. 194–200. [in Russian]
Kubriakova E.S. Ob ustanovkah kognitivnoi nauki i aktualnyh problemah kognitivnoi lingvistiki [On the attitudes of cognitive science and current problems of cognitive linguistics] // Voprosy kognitivnoi lingvistiki. – 2004. – №1. – S. 117–128. [in Russian]
Dal V. Tolkovyi slovar jivogo velikorusskogo iazyka [Explanatory dictionary of the living Great Russian language]. Tom IV. – M.: Ruskiy iazyk, 1991. – S. 779. [in Russian]
Kant. Critique of Pure Reason / translated/edited by Guyer P.& Wood A. – Cambridge: Cambridge University Press, 1997. – 798 p. [in English]
Dadebaev J.D. Abaidyn ilimin panaralyq zertteudin ozekti maseleleri [Actual problems of interdisciplinary study of Abai's teaching] // QazUU habarshysy. Filologia seriasy. – 2015. – №4 (156). – B. 87–90. https://philart.kaznu.kz/index.php/1-FIL/article/view/1468/1407 [in Kazakh]
Ojegov S.I. Slovar ruskogo iazyka: 70 000 slov [Russian language dictionary: 70,000 words] / pod red. N.Iu. Shvedovoi. – 21-e izd., pererab. i dop. – M.: Ruskiy iazyk, 1989. – 924 s. [in Russian]
Komisarov V.N. Teoria perevoda (lingvisticheskie aspekty) [Translation theory (linguistic aspects)]. – M.: Vysshaia shkola, 1990. – S. 256. [in Russian]
Abai. Ia – chelovek zagadka... Perevod s kazahskogo [I am a mystery man... Translation from Kazakh]. – Astana: Audarma, 2009. – 504 s. [in Russian]
Galieva A.A. Audarmadagy leksikalyq saikessizdikter (Abai «Qarasozderinin» agylshyn tiline audarylgan nusqasy boiynsha) [Lexical inconsistencies in the translation (on the basis of the English translation of Abai's “Words of Edification”)]. – Almaty: 2010. – 141 b. [in Kazakh]
Syzdyq R. Abaidyn soz ornegi [Abai's word expression]. – Almaty: Arys, 2004. – 208 b. [in Kazakh]
Slova nazidania. Abai Kunanbaev. Filosofskie mysli [Words of edification. Abai Kunanbayev. Philosophy.] // Per. E. Jumagul. Pervoe izdanie. – Almaty: Amazon Digital Services LLC - KDP Print US, 2021. – 384 s. [in Kazakh, Russian, English]
Qunanbaev A. Shygarmalar jinagy [A collection of works]. – Almaty: Olke, 2012. – 512 b. [in Kazakh]
Kunanbaev A. Izbrannoe [Selected poems] / per. s kaz. pod obsh. red. L. Soboleva. – M.: Gosudarstvennoe izdatelstvo hud. lit., 1945. – 320 b. [in Russian]
Kunanbayev A. Selected poems. To Mark the 125th Anniversary of His Birth. Progress publishers. – Moscow, 1970. Printed in the Union of Soviet Socialist Republics. – 176 p. [in English]
Abai tilinin sozdigi [Dictionary of the Abai’s language] / Jalpy redaksiasyn basqargan A. Ysqaqov. – Almaty: Qazaq SSR-nin «Gylym» baspasy, 1968. – 254 b. [in Kazakh]
Qunanbaev A. Hikmet kitaby. Kniga mudrosti [Book of wisdom]. – Jidebai: Halyqaralyq Abai kluby, 2011. – 568 b. [in Kazakh, Russian, English]
Abai (Ibrahim Kunanbaev). Slova nazidania [Words of Edification] / per. s kaz. S. Sanbaeva. – Alma-Ata: Jalyn, 1982. – 160 s. [in Russian]
Esim G. Hakim Abai: (danalyq dunietanymy) [Hakeem Abai: (worldview of wisdom)] – Almaty: Atamura-Qazaqstan, 1994. – 200 b. [in Kazakh]
Myrzahmetuly M. Abaitanu. Birinshi kitap [Abai studies. First book]. – Astana: Delovoi mir, 2010. – 322 b. [in Kazakh]
