ҚАЗАҚ ЛИНГВОМӘДЕНИ ТАНЫМЫНДАҒЫ «ЕҢБЕКҚОРЛЫҚ» КОНЦЕПТІ
Кілт сөздер:
концепт, концептілік өріс, макроконцептілер, когнитивтік лингвистика, этномәдениет, лингвомәдениеттану, таным.Аңдатпа
Мақалада еңбекқорлық концептінің қазақ тіліндегі когнитивтік сипаты қарастырылады. Мақаланың негізгі мазмұны – халқымыздың мәдени және ұлттық тәжірибесі мен дәстүрлері туралы мол ақпарат беретін тұрақты сөз тіркестері арқылы ұрпақан-ұрпаққа жалғасып келе жатқан өзінің өне бойына халық мәдениетінің даму процесі жазылған фразеологиялық бірліктер арқылы халықтың мәдени көзқарастары, стереотиптері, стандарттары мен архетиптерін тануымен ерекшеленеді. Бүгінгі зерттеуіміздің негізгі нысаны тұрақты сөз тіркестері, паремиологиялық тіл бірліктері арқылы берілетін қарапайым халық танымындағы еңбекқорлық концептінің тілдік ерекшеліктері болып табылады. Ғылыми мақаланың мақсаты – еңбекқорлық концептінің семантикалық және концептуалдық бірліктерде қолданылуын зерттеу болып табылады. Осы мақсатқа жету үшін когнитивтік лингвистика, концепт, концептілік өріс, ғаламның тілдік бейнесі ұғымдарына ғылыми тұрғыда тоқталып, қазіргі таңдағы концептуалдық білім аясында зерттеліп жүрген ғалымдар пікірлерін саралай отырып, әлемнің тілдік бейнесі хақында авторлық көзқарасты қалыптастыру және еңбекқорлық концептінің лингвомәдени сипаттағы мазмұнын ашу сынды міндеттерге қол жеткізілді. Мақаланы жазу барысында тілдік бірліктердің семантикасын айқындау үшін концептуалды талдау, және когнитивтік лингвистика нысаналарындағы өзекті мәселелерді айқындауға сипаттама жасау, жүйелеу, бақылау, салғастыру, түйіндеу мен жіктеу әдістері талданатын материалдардың когнитивтік-лингвистикалық, лингвомәдени, этномәдени тұрғыдан сипаттама беруде пайдаландық.
Зерттеу нәтижесінде когнитивті дискурстағы еңбекқорлық// концептінің құрылымдық ерекшеліктері мен семантикалық көлемі анықталды.
Әдебиеттер тізімі
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
Хомский Н. Язык и мышление / пер. с англ. Б.Ю. Городецкого. – М.: Изд-во МГУ, 1972. – 123 с. 2. Перехвальская Е.В. Этнолингвистика: учебник для академического бакалавриата. – М.: Юрайт, 2016. – 351 с. 3. Красавский Н.А. Эмоциональные концепты в немецкой и русской лингвокультурах. – Волгоград: Перемена, 2001. – 493 с.
Карасик В.И., Стернин И.А. Антология концептов. – Волгоград: Парадигма, 2005. – 352 с.
Ніконова В.Г. Трагедійна картина світу в поетиці Шекспіра. – Дніпропетровськ: Вид-во ДУЕП, 2007. – 364 с.
Іващенко В.Л. Концептуальна репрезентація фрагментів знання в науково-мистецькій картині світу (на матеріалі української мистецтвознавчої термінології). – Київ: Видавничий Дім Дмитра Бураго, 2006. – 328 с.
Baizakova V.E., Atanassova S.D. The human mind at the intersection of language and culture: concepts and linguacultural concepts // Bulletin of Kazakh National University named after Al-Farabi, Philological series. – 2022. – №2(186). – Р. 18–24. https://doi.org/10.26577/EJPh.2022.v186.i2.02
Пименова М.В., Кондратьева О.Н. Концептуальные исследования: введение. – М.: Флинта: наука, 2011. – 176 с. 9. Semantic Information Processing / Ed. by M. Minsky. – Cambridge, Massachusetts, The MIT Press, 2003. – 440 р.
Lakoff G. The System of Metafors for Mind and the Conceptual System of Analityc Philosophy: A Study of the Metaphorical Constrains on Philosophical Discource // Cognition and Function in Language. – Stanford, 1999. – P. 85–116. 11. Brumfit C. The Communicative Approach to Language Teaching. – Oxford University Press, 1994. – 243 р.
Телия В.Н. Русская фразеология. Семантический, прагматический и лингвокультурологический аспекты. – М.: Школа «Языки русской культуры», 1996. – 288 с.
Әл-Фараби. Әлеуметтік-этикалық трактаттар. – Алматы: Ғылым, 1975. – 420 б.
Кеңесбаев І. Қазақ тілінің фразеологиялық сөздігі. – А.: Ғылым, 1977. – 711 б. 15. Кенжеахметұлы С. Қазақ халқының салт-дәстүрлері мен әдет-ғұрыптары. – А.: Атамұра, 2013. – 384 б. 16. Pishghadam R., Shayesteh S. Emotioncy: постлингвистический подход к изучению и сохранению словарного запаса // Журнал социальных наук Шри-Ланки. – 2016. – №39 (1). – С. 27–36. http://doi.org/10.4038/sljss.v39i1.7400).
Айткулова Г.А., Ислам Д.А. Ұлттық паремиологиядағы «еңбекқорлықжалқаулық» концептінің тілдік ерекшеліктері // Ясауи университетінің хабаршысы. – 2023. – №2 (128). – Б. 125–136. https://doi.org/10.47526/2023-2/2664-0686.10
Нұрдәулетова Б.И. Жыраулар поэтикасындағы дүниенің концептуалдық бейнесі: филол. ғыл. докт. ... дис. – Астана, 2008. – 320 б.
Aitkulova G., Avakova R., Zhantasova Z. The Concept of “Diligence/Laziness” in the Linguistic Image of the World // International Journal of Society, Culture & Language. – 2023. – №11 (2 (Themed Issue on Language, Discourse, and Society)). – Р. 94–102. http://doi.org/10.22034/ijscl.2023.2000804.3011.
Авакова Р.А. Фразеосемантика. – А.: Қазақ университеті, 2013. – 246 б.
Абай тілі сөздігі. – А.: Ғылым, 1968. – 734 б.
Айткулова Г.А., Розиева Д.С. Поэтикалық мәтіндердегі «еңбекқорлық//жалқаулық» концептілерінің вербалдану ерекшелігі // Абылай хан атындағы ҚазХҚ және ӘТУ хабаршысы. – 2023. – Том 70, №3. https://doi.org/10.48371/PHILS.2023.70.3.002
REFERENCES
Homskiy N. Iazyk i myshlenie [Language and thought] / Per. s angl. B.Iu. Gorodeckogo. – M.: Izd-vo MGU, 1972. – 123 s. [in Russian] 2. Perehvalskaia E.V. Etnolingvistika: uchebnik dlia akademicheskogo bakalavriata [Ethnolinguistics: textbook for academic bachelor's degree]. – M.: Izd-vo Iurait, 2016. – 351 s.[in Russian] 3. Krasavskiy N.A. Emocionalnye koncepty v nemeckoi i russkoi lingvokulturah [Emotional concepts in German and Russian language cultures]. – Volgograd: Peremena, 2001. – 493 s. [in Russian] 4. Karasik V.I., Sternin I.A. Antologiya konceptov [Anthology of concepts]. – Volgograd: Paradigma, 2005. – 352 s. [in Russian] 5. Nіkonova V. G., 2007. Tragedіyna kartina svіtu v poeticі Shekspіra [ A tragic picture of the world in Shakespeare's poetics]. Dnіpropetrovsk: Vid-vo DUEP. – 364 s. [in Russian]
Іvashenko V.L. Konceptualna reprezentacіya fragmentіv znannya v naukovo-misteckіj kartinі svіtu (na materіalі ukrainskoi mistectvoznavchoi termіnologіi) [Conceptual representation of fragments of knowledge in the scientific and artistic picture of the world (based on the material of Ukrainian art history terminology)]. – Kiiv: Vidavnichij Dіm Dmitra Burago. 2006. – 328 s. [in Ukrainian]
Baizakova V.E., Atanassova S.D. The human mind at the intersection of language and culture: concepts and linguacultural concepts // Bulletin of Kazakh National University named after Al-Farabi, Philological series. – 2022. – №2(186). – Р. 18–24. https://doi.org/10.26577/EJPh.2022.v186.i2.02
Pimenova M.V., Kondratieva O.N. Konseptualnye issledovania: vvedenie [Conceptual Studies: Introduction]. – M.: Flinta: nauka, 2011. – 176 s. [in Russian] 9. Semantic Information Processing / Ed. by M. Minsky. – Cambridge, Massachusetts, The MIT Press, 2003. – 440 р.
Lakoff G. The System of Metafors for Mind and the Conceptual System of Analityc Philosophy: A Study of the Metaphorical Constrains on Philosophical Discource // Cognition and Function in Language. – Stanford, 1999. – P. 85–116. 11. Brumfit C. The Communicative Approach to Language Teaching. – Oxford University Press, 1994. – 243 р.
Telia V.N., Russkaia frazeologia. Semanticheskiy, pragmaticheskiy i lingvokulturologicheskiy aspekty [Russian phraseology. Semantic, pragmatic and linguocultural aspects]. – M.: Shkola «Iazyki russkoi kultury», 1996. – 288 s. [in Russian]
Al-Farabi. Aleumettіk-etikalyq traktattar [Social and ethical treatises]. – Almaty: Gylym, 1975. – 420 b. [in Kazakh] 14. Kenesbaev І. Qazaq tіlіnіn frazeologialyq sozdіgі [Phraseological dictionary of the Kazakh language]. – A.: Gylym, 1977. – 711 b. [in Kazakh]
Kenjeahmetuly S. Qazaq halqynyn salt-dasturleri [Traditions of the Kazakh people]. – Almaty: Atamura, 2013. –384 b. [in Kazakh]
Pishghadam R., Shayesteh S. Emotioncy: постлингвистический подход к изучению и сохранению словарного запаса // Журнал социальных наук Шри-Ланки. – 2016. – №39 (1). – С. 27–36. http://doi.org/10.4038/sljss.v39i1.7400). 17. Aitkulova G.A., Islam D.A. Ulttyq paremiologiadagy «enbekqorlyqjalqaulyq» konseptinin tildik erekshelikteri [Language features of the concept of “hard workslander” in national paremiology] // Iasaui universitetinin habarshysy. – 2023. – №2 (128). – B. 125–136. https://doi.org/10.47526/202 3-2/2664-0686.10. [in Kazakh] 18. Nurdauletova B.I. Jyraular poetikasyndagy dunienіn konceptualdyq beinesі [Conceptual image of the world in the poetics of the poets: dis.]: filol. gyl. dok. ... dis. – Astana, 2008. – 120 b. [in Kazakh]
Aitkulova G., Avakova R., Zhantasova Z. The Concept of “Diligence/Laziness” in the Linguistic Image of the World // International Journal of Society, Culture & Language. – 2023. – №11 (2 (Themed Issue on Language, Discourse, and Society)). – Р. 94–102. http://doi.org/10.22034/ijscl.2023.2000804.3011. 20. Avakova R.A. Frazeosemantika [Phrase semantics]. – A.: Qazaq universitetі, 2013. – 246 b. [in Kazakh] 21. Abai tіlі sozdіgі. [Dictionary of the Abai language] Kazak SSR-nіn «Gylym» baspasy: –Almaty, 1968.–734b [in Kazakh] 22. Aitkulova G.A., Rozieva D.S. Poetikalyq matinderdegi «enbekqorlyq//jalqaulyq» konseptilerinin verbaldanu ereksheligi // Abylai han atyndagy QazHQ jane ATU habarshysy– 2023. – Том 70, №3. https://doi.org/10.48371/PHILS.2023.70.3.002 [in Kazakh]
