Солтүстік Әзірбайжан түрікшілдігінің философиялық, тарихи және идеологиялық мәселелері
Кілт сөздер:
түрік, түрік-ислам философиясы, Батыс философиясы, кеңестік-орыс философиясы, марксизм-ленинизм, Әзірбайжан түрік философиясы.Аңдатпа
Мақалада соңғы ғасырларда орын алған Әзірбайжан түрік философиялық ойындағы қайшылықтар, философиялық ой тарихындағы обьективті және обьективті емес бейресми факторлар жан-жақты қарастырылған. Автор Әзірбайжанның солтүстік бөлігін патшалық Ресей жаулап алған 150 жылдық отарлық саясат кезеңінде барлық салалардағыдай философия мен философия тарихында да күрделі мәселелер пайда болғанын талдап көрсетеді. Сонымен қатар патшалық Ресей мен Советтік шовинизм орыстандыру саясатының арқасында оларға түркілік өзегінен алшақ философиялық идеялар жасауға тырысты және нәтижесінде түрік-ислам әлеміне деген көзқарастарын біртіндеп жойып жіберді. Орыс идеологтары түрік-ислам әлеміне қарсы еуропалық-ресейлік ойды қолдады және осы негізде Солтүстік Әзірбайжан халқының әлеуметтік ойларын алға тартты. Автордың айтуынша, екі ғасырға жуық уақыт ішінде орыс идеологиясының салдарынан әзірбайжан түріктерінің ойында маңызды мәселелер туындады. Атап айтқанда, орыс идеологтары шын мәнінде терең тарихқа, философияға, мәдениетке және статизмге ие болған әзірбайжан түріктерін түрік өзегінен және сол ұлттың философиясынан, тарихынан және мәдениетінен алшақ ұстай отырып, жаңа «ұлт» үлгісін ұсынып оны игеруге тырысты. Әзірбайжандағы түрік философиясы мен философиялық ой тарихы осы тақырыптар аясында қалыптасты немесе жазылды.
Әдебиеттер тізімі
Şeyxzamanlı N. Azәrbaycan istiqlal mücadilәsi xatirәlәri. – Bakı: “Azәrbaycan” nәşriyyatı, 1997. [in Azerbaijani]
Azәrbaycan Xalq Cümhuriyyәti (1918–1920). Parlament (stenoqrafik hesabatlar). II c. – Bakı: “Azәrbaycan” nәşriyyatı, 1998. [in Azerbaijani]
Axundov Ruhulla. Seçilmiş әsәrlәri. – Bakı: Azәrnәşr, 1977. [in Azerbaijani]
Әlәkbәrov F.Q. Milli ideologiya probleminә tarixi-fәlsәfi baxış (I hissә). – Bakı: Tәknur, 2011. [in Azerbaijani]
Rәsulzadә M.Ә. Әsrimizin Siyavuşu, Çağdaş Azәrbaycan әdәbiyyatı, Çağdaş Azәrbaycan tarixi. – Bakı: Gәnclik, 1990. [in Azerbaijani] 6. Azәrbaycan tarixi. Yeddi cilddә. IV cild (XIX әsr). – Bakı: Elm, 2007. [in Azerbaijani]
Azәrbaycan tarixi. Üç cilddә. 3-cü cild. – Bakı, Elm, 1973. [in Azerbaijani]
Qasımzadә Feyzulla. XIX әsr Azәrbaycan әdәbiyyatı tarixi. Ali mәktәblәr üçün dәrslik. – Bakı: “Maarif” nәşriyyatı, 1966. [in Azerbaijani]
Әlәkbәrli F.Q. Azәrbaycan Türk fәlsәfi vә ictimai fikir tarixi (XIX–XX әsrlәr). I hissә. – Bakı: Elm vә tәhsil, 2018. [in Azerbaijani]
Azәrbaycan tarixi. 7 cilddә. VI cild (aprel 1920 – iyun 1941). – Bakı: Elm, 2000. [in Azerbaijani]
Hәsәnov H. Nәriman Nәrimanov: Milli ruh vә siyasi tәfәkkürün vәhdәti. Fәlsәfә vә sosial-siyasi elmlәr. Sayı 2. – Bakı, 2010. [in Azerbaijani]
Axundov Ruhulla. Seçilmiş әsәrlәri. – Bakı: Azәrnәşr, 1977. [in Azerbaijani]
Hüseynov Heydәr. Azәrbaycanda XIX әsr ictimai vә fәlsәfi fikir tarixindәn. – Bakı: Şәrq-Qәrb, 2007. [in Azerbaijani]
Әlәkbәrov F.Q. Milli ideologiya probleminә tarixi-fәlsәfi baxış (II hissә). – Bakı: Elm vә tәhsil, 2014. [in Azerbaijani]
Очерк по истории Азербайджанской философии. I том. – Баку: Изд-во Ан АЗССР, 1966. [in Russion]
Elçibәy Әbülfәz. Bütöv Azәrbaycan yolunda. – Bakı: Nurlar, 2004. [in Azerbaijani]
Cavid Hüseyn. Әsәrlәri. Beş cilddә. II cild. – Bakı: Lider nәşriyyatı, 2005. [in Azerbaijani]
Mehdiyev Ramiz. Tariximizin xanlıqlar dövrünün siyasi irsi sәnәdlәr işığında. – Bakı: Şәrq-Qәrb, 2019. [in Azerbaijani]
Hüseynzadә Ә. Qırmızı qaranlıqlar içindә yaşıl işıqlar. – Bakı: Azәrnәşr, 1996. [in Azerbaijani]
Rәsulzadә M.Ә. Qafqaz türklәri. – Bakı: Tәknur, 2012. [in Azerbaijani]
