ҚАЗАҚСТАН АУМАҒЫНДАҒЫ СУНАҚТАРДЫҢ ЭТНИКАЛЫҚ ТАРИХЫ ЖӘНЕ ҚОНЫСТАНУЫ
Кілт сөздер:
сунақтар, тайпа, этникалық топтар, жүздер, субэтнос, ассимиляция.Аңдатпа
Этнос тарихының шығу-тегі туралы мәселелерін қарастыруда кейбір
этникалық, этнографиялық және басқа топтарды зерттеу ерекше маңызға ие. Атап айтқанда,
бұл топтар этностың бір бөлігінің аумақтық бөлінуінің, қандай да бір басқа халықтың немесе
оның бір бөлігінің ассимиляция процесінің аяқталмауының, бұрын болған рулық бөлінудің
қалдықтарының, сондай-ақ халықтың белгілі бір бөлігінде ерекше этноәлеуметтік немесе
этноконфессиялық мәртебенің (субэтникалық топ) болуының салдары болып табылады. Бұл
мақалада дәстүрлі қазақ қоғамының ішінде тайпалық және жүздік жүйеге кірмейтін
субэтникалық топ ретінде сунақтардың этногенезі мен негізгі орналасу аймақтары
қарастырылады. Этнографиялық зерттеулерде осындай этнос түрлерінің әр түрлі рулардан,
тайпалардан және тіпті халықтардан құралғаны, бірақ тілі, мәдениеті, шаруашылық-мәдени
түрі бойынша қазақ этносына өте жақын болғаны көрсетіледі. Олардың этникалық
құрамында түркі, иран, моңғол және басқа да этникалық компоненттер болғаны да анық.
Сунақтар – субэтникалық топ өкілдері ретінде қазіргі Қазақстанның оңтүстік бөлігінде
тіркелген. Бұл халықтың кеңістікте нақты шоғырланған аумағы Сырдарияның орта ағысы
болды. Сонымен қатар, сунақтар Қазақстанның оңтүстігін мекендеген басқа рулық құрылым
өкілдері сияқты көшпелі өмір салтын ұстанбады.
Әдебиеттер тізімі
Абиль Е.А., Исин А.И., Калшабаева Б.К. и др. Инкорпорированные и внежузовые группы в
составе казахов (XVIII–начало XX вв.): Коллективная монография. – Алматы: Изд-во ИП
«Базарбаев», 2020. – 415 с.
Гумилев Л.Н. Этногенез и биосфера Земли. – Л.: Изд-во ЛГУ, 1989. – 496 с.
Семенова В.П. Россия: полное географическое описание нашего Отечества. Настольная и
дорожная книга для русских людей. Т. 18. Киргизский край. – СПб.: Изд-во А.Ф. Девриена, 1903.
– 488 с.
Выписка из объяснительной записки комиссии к проекту Положения об управлении в казахских
степях (1867 г.). // Материалы по истории политического строя Казахстана. Т. 1. – Алма-Ата:
Издательство АН Казахской СССР, 1980. – 279 с.
Валиханов Ч.Ч. Собрание сочинений в пяти томах. Т. 1. Дневник поездки на Иссык-куль. –
Алма-Ата: Главная редакция казахской советской энциклопедии, 1984. – 357 с.
Сауранбаев Н.Т. Диалекты в современном казахском языке // Вопросы языкознания. – 1955. –
№5. – С. 43–51.
Сейдімбек А. Қазақтың ауызша тарихы. – Астана: Foliant, 2017. – 728 б.
Саттарұлы С.О. Қожалар шежіресі. – Алматы: Жеті жарғы, 2016. – 672 б.
Сопыбеков А., Сарқұлов А. Һисамиддин Сығанақи (Сунақ Ата) тұғырлы тұлға. – Алматы, 2012. –
б.
Қараққожаұлы Ш. Сунақ-Ата (Һисамиддин). – Астана, 2003. – 69 б.
Қазақстан тарихы туралы деректер. V том. XV–XIX ғасырлар шығармаларынан үзінділер. –
Алматы: Дайк-Прасс, 2006. – 135 б.
Басбайұлы Т. Сунақтар шежіресі. 5-том. – Алматы, 2015. – 682 б.
Кеңесбаев I. Қазақ тілінің фразологиялық сөздігі. – Алматы: Ғылым, 1977. – 711 б.
Зейнолла С., Зейноллақызы Ж. Қазақ этнографиясы. – Алматы: Ан Арыс, 2016. – 530 б.
Ділдабеков Б. Ұржық (Қарашор) божбан ұрпақтары. – Шымкент, 2013. – 53 б.
Abil E.A., Isin A.I., Kalshabaeva B.K. i dr. Inkorporirovannye i vnejuzovye gruppy v sostave kazahov
(XVIII–nachalo XX vv.) [Incorporated and non-university groups of Kazakhs (XVIII–early XX
centuries)]: Kollektivnaia monografia. – Almaty: Izd-vo IP «Bazarbaev», 2020. – 415 s. [in Russian]
Gumiliev L.N. Etnogenez i biosfera Zemli [Ethnogenesis and the biosphere of the Earth]. – L.: Izd-vo
LGU, 1989. – 496 s. [in Russian]
Semenova V.P. Rossia: polnoe geograficheskoe opisanie nashego Otechestva. Nastolnaia i dorojnaia
kniga dlia russkih liudei. T. 18. Kirgizski krai [Russia: a complete geographical description of our
Fatherland. A desktop and travel book for Russian people. Vol. 18. Kyrgyz territory]. – SPb.: Izd-vo
A.F. Devriena, 1903. – 488 s. [in Russian]
Vypiska iz obiasnitelnoi zapiski komissii k proektu Polojenia ob upravlenii v kazahskih stepiah (1867
g.). [An extract from the explanatory note of the commission to the draft Regulation on management in
the Kazakh steppes (1867)] // Materialy po istorii politicheskogo stroia Kazahstana. T. 1. – Alma-Ata:
Izdatelstvo AN Kazahskoi SSSR, 1980. – 279 s. [in Russian]
Valihanov Ch.Ch. Sobranie sochineni v piati tomah. T. 1. Dnevnik poezdki na Issyk-kul [Collected
works in five volumes. Vol. 1. Diary of a trip to Issyk-Kul]. – Alma-Ata: Glavnaia redakcia kazahskoi
sovetskoi enciklopedii, 1984. – 357 s. [in Russian]
Sauranbaev N.T. Dialekty v sovremennom kazahskom iazyke [Dialects in the modern Kazakh
language] // Voprosy azykoznania. – 1955. – №5. – S. 43–51. [in Russian]
Seidіmbek A. Qazaqtyn auyzsha tarihy [Oral history of Kazakh]. – Astana: Foliant, 2017. – 728 b. [in
Kazakh]
Sattaruly S.O. Qojalar shejіresі [Hodgа’s Genealogy]. – Almaty: Jetі jargy, 2016. – 672 b. [in Kazakh]
Sopybekov A., Sarqulov A. Һisamiddin Syganaqi (Sunaq Ata) tugyrly tulga [Hisomiddin Syganak
(Sunak Ata) is an outstanding personality]. – Almaty, 2012. – 45 b. [in Kazakh]
Qaraqqojauly Sh. Sunaq-Ata (Һisamiddin) [Sunak-Ata (Hisamiddin)]. – Astana, 2003. – 69 b. [in
Kazakh]
Qazaqstan tarihy turaly derekter. V tom. XV–XIX gasyrlar shygarmalarynan uzіndіler [Facts about the
history of Kazakhstan. Volume V. Excerpts from the works of the XV–XIX centuries]. – Almaty: DaikPrass, 2006. – 135 b. [in Kazakh]
Basbaiuly T. Sunaqtar shejіresі [Sunak’s Genealogy]. 5-tom. – Almaty, 2015. – 682 b. [in Kazakh]
Kenesbaev I. Qazaq tіlіnіn frazologialyq sozdіgі [Phrasological Dictionary of the Kazakh language]. –
Almaty: Gylym, 1977. – 711 b. [in Kazakh]
Zeinolla S., Zeinollaqyzy J. Qazaq etnografiasy [Kazakh ethnography]. – Almaty: An Arys, 2016. – 530
b. [in Kazakh]
Dіldabekov B. Urjyq (Qarashor) bojban urpaqtary [Urjik (Karashor) bozhban descendants]. –
Shymkent, 2013. – 53 b. [in Kazakh]
