КӨНЕ ГЕРМАН ЭПОСЫ «НИБЕЛУНГ ЖЫРЫ» МЕН «АТИЛЛА. БАЛҚАН ТАУҒА БАРҒАНДАР» РОМАНЫНДАҒЫ ЕДІЛ ПАТША ОБРАЗЫ
Кілт сөздер:
тарихи туынды, образ, Атилла, Нибелунг, авторлық ұстаным.Аңдатпа
Зерттеу мақаласында авторлар тарихи тұлғаның батыстық және шығыстық әдеби туындыларда әркелкі бейнеленуі мәселесіне тоқталады. Сол себептен де зерттеу нысаны ретінде қазақ тарихи романы мен шетелдік көне заман эпикалық туындысы алынды, ол арқылы Еділ қағанның әдеби-көркем бейнесінің жасалуындағы әр шығармадағы өзгешеліктер мен ұқсастықтарды анықтауға мән берілді. Бұл тұста, осындай айырмашылықтардың орын алуына авторлардың ұстанымының тікелей әсер ететінін, сонымен қатар кейіпкер бейнесін жасауда өзге де факторлардың назардан тыс қалмауы керек екенін алға тартты. Аталған мәселе бойынша мақсатқа жету үшін отандық және шетелдік авторлардың теориялық, тарихи еңбектері басшылыққа алынды. Мақаланың тағы бір өзектілігі – қарастырып отырған туындылардың бұрын-соңды қазақ әдебиеттану ғылымында іргелі зерттеулердің зерттеу нысаны ретінде терең бағамдалмағандығы. Зерттеу барысында Т. Зәкенұлының «Аттила. Балқан тауға барғандар» тарихи туындысында көрініс тапқан әдеби образ жасаудағы төл әдебиетіміздегі әдіс-тәсілдердің ерекшелігіне де, сонымен қатар көне герман эпосы «Нибелунг жыры» туындысының мақсатына да назар аударылды. Екі шығармадағы Еділ қаған бейнесін жасаудағы көркемдік шешімдерге, тарихи деректерге жасалған интерпретацияларға, тарихи тұлғаның мінез-құлқына, психологиясына баға берілді.
Әдебиеттер тізімі
Мұхтар Мағауин. Шыңғысхан. [Электронды ресурс]. URL: http://kerey.kz/?p=2535 (қаралған күні 11.10.2023)
Шаханов М. Ғашықтық ғаламаты: Өлеңдер, балладалар, поэмалар. – Алматы: Өнер, 2012. – 480 б.
Бораш Б.Т. Қазақ поэзиясындағы хандар тұлғасы: Оқулық. – Алматы: ЖШС РПБК «Дәуір», 2012. – 440 б.
Абай (Ибраһим) Құнанбайұлы. Шығармаларының екі томдық толық жинағы. Т. 2. Өлеңдер мен аудармалар. – Алматы: Жазушы.– 2002 – 336 б.
Келімбетов Н. Көркемдік дәстүр жалғастығы (Ежелгі түркі поэзиясы және қазақ әдебиет бастаулары). Зерттеу. – Астана: Елорда, 2000. – 288 б.
Қоңыратбаев Ә., Бердібай Р. Фольклор және әдебиет туралы зерттеулер / Классикалық зерттеулер. Көп томдық. Т.16. – Алматы: Әдебиет әлемі, 2013. – 432 б.
Алпысбаев Қ. Қазақ әдебиетіндегі тарихи шығарма: таным және көркемдік. – Алматы: Таймас баспа үйі, 2008. – 232 б.
Бердібай Р. Он томдық шығармалар жинағы. Т. 6. Тарихи роман. – Алматы: РПБК «Дәуір», 2018. – 432 б.
George Henry Needler. The Nibelungenlied in English. 1904. Contents. The Lay of the Nibelungs. Original 1190/1200. Text C (ca. 1230) - Hohenems-Labberg Manuscript. [Электронды ресурс]. URL: https://www.gutenberg.org/files/7321/7321-h/7321-h.htm (қаралған күні 11.10.2023)
Зәкен Т. Аттила. Балқан тауған барғандар: тарихи роман. – Нұр-Сұлтан: Фолиант, 2020. – 160 б.
Бердібай Р. Он томдық шығармалар жинағы. T. 5. Роман және заман. – Алматы: РПБК «Дәуір», 2018. – 288 б. 12. Сәменқызы Ұ., Тұрысбек Р., Селами Федакар. Ә. Нұрпейісовтің «Соңғы парыз» романындағы тұлғаның көркемдік концепциясы // Ясауи университетінің хабаршысы. – 2023. – №2(128). – Б. 137–152. https://doi.org/10.47526/2023-2/2664-0686.11
Attila the hun. Nic fields. Illustrated by Steve Noon, 2014. [Электронды ресурс]. URL: https://www.academia.edu/24851607/Attila_the_Hun (қаралған күні 11.10.2023)
Maenchen-Helfen. The World of the Huns. – Los Angeles/Berkeley: University of California Press, 1973. – 602 р.
Қазақ романы: өткені мен бүгіні: Ұжымдық монография. – Алматы: Алматы баспа үйі, 2009. – 644 б.
Turysbek R.S., Sarekenova K.K., Baitanasova K.M., Myrzakhmetov A.A., Aimukhambet Z.A. The role of historical figures and legend motifs in the modern prose structure in expressing the idea of statehood // Astra Salvensis. – 2021. – Р. 383–393.
Muhtar Magauin. Shynghyskhan [Genghis khan]. [Elektrondy resurs]. URL: http://kerey.kz/?p=2535 (qaralgan kunі: 11.10.2023). [In Kazakh]
Shakhanov M. Gashyqtyq galamaty: Olender, balladalar, poemalar [Unprecedented love: poems, ballads, poems]. – Almaty: Oner, 2012. – 480 b. [In Kazakh]
Borash B. T. Qazaq poeziyasyndagy handar tulgasy [Image of khans in kazak poetry]: Oqulyq. – Almaty: ZhShS RPBK «Dauіr», 2012. – 440 b. [In Kazakh]
Abai (Ibraһim) Qunanbaiuly. Shygarmalarynyn eki tomdyq tolyq zhinagy. T. 2. Olender men audarmalar [Abai (Ibraһim) Qunanbaiuly. A two-volume collection of his works. Vol 2. Poems and translations]. – Almaty: Jazushy.– 2002 – 336 b. [In Kazakh]
Kelіmbetov N. Korkemdik dasturjhalgastygy (Ejelgі turkі poeziasy jane qazaq adebiet bastaulary). [Continuation of artistic traditions (ancient Turkic poetry and the origins of Kazakh literature)]. Zertteu. – Astana: Elorda, 2000. – 288 b. [In Kazakh]
Qonyratbaev A., Berdіbai R. Folklor jane adebiet turaly zertteuler [Studies on folklore and literature] / Klassikalyq zertteuler. Kop tomdyq. T. 16. – Almaty: Adebiet alemі, 2013. – 432 b. [In Kazakh]
Alpysbaev Q. Qazaq adebietіndegі tarihi shygarma: tanym jane korkemdіk [Historical work in Kazakh literature: cognition and artistism]. – Almaty: Taimas baspa uiі, 2008. – 232 b. [In Kazakh]
Berdіbai R. On tomdyq shygarmalar jinagy. T. 6. Tarihi roman. [Ten volume collection. Vol. 6. Historical novel]. – Almaty: RPBK «Dauіr», 2018. – 432 b. [In Kazakh]
George Henry Needler. The Nibelungenlied in English. 1904. Contents. The Lay of the Nibelungs. Original 1190/1200. Text C (ca. 1230) - Hohenems-Labberg Manuscript. [Electronic resource]. URL: https://www.gutenberg.org/files/7321/7321-h/7321-h.htm (date of access 11.10.2023)
Zaken T. Attila. Balqan tauga bargandar [Atilla. Balkan mountain visits]: tarihi roman. – Nur-Sultan: Foliant, 2020. – 160 b. [In Kazakh]
Berdіbai R. On tomdyq shygarmalar jinagy. T. 5. Roman jane zaman [Ten volume collection. Vol. 5. Novel and time]. – Almaty: RPBK «Dauіr», 2018. – 288 b. [In Kazakh]
Samenqyzy U., Turysbek R., Selami Fedakar. A. Nurpeiіsovtіn «Songy paryz» romanyndagy tulganyn korkemdіk koncepciiasy [The Concept of Personality in the Novel «Final Respects (Songy paryz)» of A. Nurpeisov] // Iasaui universitetіnіn habarshysy. – 2023. – №2(128). – B. 137–152. https://doi.org/10.47526/2023-2/2664-0686.11. [In Kazakh]
Attila the hun. Nic fields. Illustrated by Steve Noon, 2014. [Electronic resource]. URL: https://www.academia.edu/24851607/Attila_the_Hun (date of access 11.10.2023)
Maenchen-Helfen. The World of the Huns. – Los Angeles/Berkeley: University of California Press, 1973. – 602 p.
Qazaq romany: otkenі men bugіnі [Kazakh novel: past and present]: Ujymdyq monografia. – Almaty: Almaty baspa ujі, 2009. – 644 b. [In Kazakh]
Turysbek R.S., Sarekenova K.K., Baitanasova K.M., Myrzakhmetov A.A., Aimukhambet Z.A. The role of historical figures and legend motifs in the modern prose structure in expressing the idea of statehood // Astra Salvensis. – 2021. – Р. 383–393.
