«Көрұғлы» жырының ағылшын басылымы мен қазақ нұсқасындағы образдар жүйесі
Кілт сөздер:
сюжет, мотив, жыр, образдар жүйесі, ағылшын басылымы, қазақ нұсқасы.Аңдатпа
«Көрұғлы» дастаны – дүние жүзіндегі ең танымал фольклорлық шығармалардың бірі. Түрікмен теке руынан тараған Көрұғлы туралы жырлар қазақ, түрік, әзірбайжан, армян, грузин, өзбек, түрікмен, тәжік, күрд, татар, абхаз, құмық, қарақалпақ және басқа тілдерде этникалық, тілдік және діни жағынан алуан түрлі. Дастан аталған халықтардың ауыз әдебиетінде ғасырлар бойы жырланып, сүйікті шығармасына айналды. Сонымен қатар, «Көрұғлы» дастаны көптеген ғалымдар тарапынан уәждік, сюжеттік ерекшеліктеріне сәйкес зерттелгені белгілі. Бұл мақалада «Көрұғлы» жырының ағылшын басылымы мен қазақ нұсқасының образдар жүйелерінің ерекшеліктері сипатталған. Ағылшын және қазақ нұсқаларының образдар жүйелерін зерделеу кезінде бақылау, салыстыру, ұқсастық сияқты зерттеу әдістері пайдаланылды. Осы әдістердің көмегімен «Көрұглы» жырының екі нұсқасында да сюжеттік және мотивтік деңгейде бірдей кейіпкерлердің іс-әрекеттеріндегі ұқсастықтар мен айырмашылықтар айқындалды. Салыстырмалы зерттеу нәтижесінде «Көрұғлы» жырының ағылшын басылымы мен қазақ нұсқасының образдар жүйесінің ерекшеліктері анықталды. Жырдың ағылшын басылымы мен қазақ нұсқасының образдары бөлек талқыланып, әр нұсқадағы кейіпкерлердің айырмашылықтары атап көрсетілді. «Көрұғлы» жырының жағымды және жағымсыз кейіпкерлерін екі нұсқада талданды. Зерттеу нәтижелерін түркі әлемінің әдебиетіне қызығушылық танытқан оқырмандар, сондай-ақ жоғары оқу орындары мен орта білім беру мекемелерінде «Көрұғлы» поэмасын ғылыми негізделген шығарма ретінде пайдалана алады.
Әдебиеттер тізімі
Issayeva Zh.I. Lingvogenderal Basis of «Man» Image in the Paremiological World // Ясауи университетінің хабаршысы. – 2022. – №1 (123). – P. 44–54. 2. Батырлар жыры. Көроғлы / Құраст. М. Ғұмарова, Ж. Әбішев. – Алматы: Жазушы, 1989. – 4-т. – 129 б.
Қоңыратбаев А. Қазақ эпосы және түркология. – Алматы: Ғылым, 1987. – 368 б.
Бердібай Р. Қазақ эпосы. – Алматы: Ғылым, 1982. – 132 б.
Ибраев Ш. Эпос әлемі. – Алматы: Ғылым, 1993. – 296 б.
Ажибаева Б. Казахский дастанный эпос. – Алматы: Ғылым, 1998. – 201 с.
Orta M. A study of Koroglu destan. Frankfurt Am Main, 2012. – 173 р. [Electronic resource]. URL: https://www.academia.edu/download/31482635/A_STUDY_OF_KOROGLU_DESTANI.pdf (date of access: 02.18.2022).
Сайфулина Ф.С., Аскербеккызы А.З., Файзуллина Г.С. Мифопоэтика древних эпосов тюркских народов // Общество личности. – 2020. – Т. 1. – №1. – С. 20–28. [Electronic resource]. URL: https://personalitysociety.uk/index.php/edu/article/view/4 (date of access: 04.28.2022).
Петросян А.А. История народа и его эпоса. – М.: Наука, 1982. – 216 c.
Мирзаев Т. Достонлар зубдаси / Дастаны “Гороглы”. В 4 томах. Том 1. Рождение Гороглы. – Ташкент: Ёзувчи, 1996. – 260 c.
Гороглы. Хорезмские дастаны / Подг. к изд. С. Рузимбаев – Ургенч: Хоразм, 2004. – 245 c.
Сариев С. Роль культурных контактов и эпических традиций в становлении и развитии эпосов // Электронный периодический научный журнал «SCI-ARTICLE.RU». – 2019. [Electronic resource]. URL: https://sci-article.ru/number/12_2019.pdf (date of access 30.04.2023).
Батырлар жыры. Бабалар сөзі. Жүз томдық. 48-том / Құраст. Б. Әзібаева, А. Ақан. – Астана: Фолиант, 2008. – 536 б.
Hоdzkо А. Рорulаг роеtгу оf Реrsіа аs Found in the Adventures and Improvizations of Kurroglou, the bandit – Minstrel of Northern Persia and in the songs of the people inhabiting the stories of the Caspian sea. – London, 1842. – P. 86–132. [Electronic resource]. URL: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Specimens_of_the_popular_poetry_of_Persia,_as_found_in_the_adventures_and_improvisations_of_Kurroglou.pdf (date of access 01.13.2023).
Теория литературы. Т. 1. Литературный процесс. – М.: ИМЛИ РАН, «Наследие», 2001. – 624 с.
Исмаилова А.С. Типология жанров дастан и баллада: «Кероглу» и «Робин Гуд» // Вестник КазНУ. Серия филологическая. – 2019. – №2 (174). – С. 55–59.
Сахитжанова З., Исмаилова Н. «Көрұглы» – әлем фольклорына ортақ жыр // ҚазҰПУ хабаршысы. – 2020. – №1(29). – Б. 74–79.
Қасқабасов С. Ой-өріс. – Астана: Полиграфия, 2009. – 164 б.
Issayeva Zh.I. Lingvogenderal Basis of «Man» Image in the Paremiological World // Ясауи университетінің хабаршысы. – 2022. – №1 (123). – P. 44–54.
Batyrlar jyry. Korogly [A heroic epic. Korogly] / Qurast. M. Gumarova, J. Abіshev. 4-t. – Almaty: Jazushy, 1989. – 129 b. [in Kazakh]
Qonyratbaev A. Qazaq eposy jane turkologia [Kazakh epic and Turkology]. – Almaty: Gylym, 1987. – 368 b. [in Kazakh]
Berdіbai R. Qazaq eposy [Kazakh epic]. – Almaty: Gylym, 1982. – 132 b. [in Kazakh]
Ibraev Sh. Epos alemі [Epic world]. – Almaty: Gylym, 1993. – 296 b. [in Kazakh]
Azhibaeva B. Kazahski dastannyi epos [The Kazakh Dastan epic]. – Almaty: Gylym, 1998. – 201 s. [in Kazakh]
Orta M. A study of Koroglu destan. Frankfurt Am Main, 2012. – 173 r. [Electronic resource]. URL: https://www.academia.edu/download/31482635/A_STUDY_OF_KOROGLU_DESTANI.pdf (date of access 02.18.2022).
Saifulina F.S., Askerbekkyzy A.Z., Faizullina G.S. Mifopoetika drevnih eposov tiurkskih narodov [Mythopoetics of the ancient epics of the Turkic peoples] // Obshestvo lichnosti. – 2020. – T. 1. – №1. – S. 20–28. [Electronic resource]. URL: https://personalitysociety.uk/index.php/edu/article/view/4 (date of access 04.28.2022) [in Russian]
Petrosian A.A. Istoria naroda i ego eposa [The history of the people and their epic]. – M.: Nauka, 1982. – 216 c. [in Russian]
Mirzaev T. Dostonlar zubdasi / Dastany “Gorogly” [“Gorogly” dastans]. V 4 tomah. Tom 1. Rojdenie Gorogly. – Tashkent: Iozuvchi, 1996. – 260 c. [in Russian]
Gorogly. Horezmskie dastany [Gorogly. Khorezm dastans] / Podg. k izd. S. Ruzimbaev. – Urgench: Horazm, 2004. – 245 c. [in Russian]
Sariev S. Rol kulturnyh kontaktov i epicheskih tradici v stanovlenii i razvitii eposov [The role of cultural contacts and epic traditions in the formation and development of epics] // Elektronnyi periodicheski nauchnyi jurnal «SCI-ARTICLE.RU». – 2019. [Electronic resource]. URL: https://sci-article.ru/number/12_2019.pdf (date of access 30.04.2023). [in Russian]
Batyrlar jyry. Babalar sozі [Heroic epics. The word of the ancestors]. Juz tomdyq. 48-tom / Qurast. B. Azіbaeva, A. Aqan. – Astana: Foliant, 2008. – 536 b. [in Kazakh]
Hodzko A. Rorulag roetgu of Rersіa as Found in the Adventures and Improvizations of Kurroglou, the bandit – Minstrel of Northern Persia and in the songs of the people inhabiting the stories of the Caspian sea. – London, 1842. – P. 86–132. [Electronic resource]. URL: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Specimens_of_the_popular_poetry_of_Persia,_as_found_in_the_adventures_and_improvisations_of_Kurroglou.pdf (date of access 01.13.2023).
Teoria literatury. T. 1. Literaturnyi process [Theory of literature. Vol. 1. The literary process]. – M.: IMLI RAN, «Nasledie», 2001. – 624 s. [in Russian]
Ismailova A.S. Tipologia janrov dastan i ballada: «Keroglu» i «Robin Gud» [Typology of the dastan and ballad genres: “Koroglu” and “Robin Hood”] // Vestnik KazNU. Seria filologicheskaia. – 2019. – №2 (174). – S. 55–59. [in Russian]
Sahitjanova Z., Ismailova N. «Korugly» – alem folkloryna ortaq jyr [“Korugly” – a common poem to the folklore of the world] // QazUPU habarshysy. – 2020. – №1(29). – B. 74–79. [in Kazakh]
Qasqabasov S. Oi-orіs [The field of thought]. – Astana: Poligrafia, 2009. – 164 b. [in Kazakh]
