Жазба деректер негізінде Скиф тегінің зерттелуі
Кілт сөздер:
скиф, дала, көшпелі мәдениет, сақтар, темір дәуірі., скифы, степь, кочевая культура, саки, железный век.Аңдатпа
Грек, Қытай, Парсы және Ассирия деректерімен қатар археологиялық қазба жұмыстарынан алынған олжалар скифтердің тарихы мен мәдениетін зерттеп, зерделеу үшін маңызды болып табылады. Манчжуриядан Венгрияға, Кавказға одан әрі Египетке дейінгі жерлердегі тарихи оқиғаларға қатысып, «тарих жасаған, бірақ жазбаған» скифтердің тегі туралы көптеген ғалымдар зерттеу жұмыстарын жүргізгенмен, өзара ортақ бір пікірге келе алмаған. Скифтердің тегі туралы жазбаша және археологиялық деректер жеткіліксіз болып табылады. Скиф зерттеулері бастала салысымен-ақ скифтердің тарих сахнасына шығуы жөнінде мәселе көтеріліп, әр түрлі пікірлер айтылған. E.Х. Миннс «этнографияға қатысты бірде-бір мәселе скифтердің тегі сияқты талқыланбады» деп мәселенің қаншалықты түйінді екендігін атап өткен. Шиеленіскен осы мәселе бойынша XVIII ғасырдан бастап осы күнге дейін зерттеулер жүргізіліп, әр түрлі пікірлер айтылған. Кейбір зерттеушілер скифтердің тегін ирандарға, кейбіреулері славяндарға жатқызса, кейбіреулері Орал-Алтай халықтарына жатады деп мәлімдеген. Келтірілген мағлұматтарға қарағанда, скифтердің тегі туралы үш түрлі пікір бар екендігі аңғарылады. Мақалада скифтердің тегі жазбаша дереккөздер арқылы қарастырылған.
Әдебиеттер тізімі
Durmuş, İlhami, İskitler [Scythians]. Akçağ Yayinlari, Ankara, 2012. [in Turkish]
Herrmann, Albert, “Die Saken und der Skythenzug des Dareios” [The Saks and the Scythian train of Darius], Beihefts zur Archiv für Orientforschung I., 1933, 157–170. [in German]
Herodotos, Herodotos Tarihi [The History of Herodotus], (Çev. Müntekim Ökmen), Remzi Kitabevi, İstanbul, 1973. [in Turkish]
Minns, Ellis H., Scythians and Greeks, University Press, Cambridge, 1913.
Herrmann, Albert, “Sakai”, Paulys Real Encyclopaedie der Classischen Altertumswissenschaft, Stuttgart, II Al, 1921, 1770–1806. [in German]
Kretschmer, Karl, “Scythae”, Paulys Real Encyclopâdie der Classischen Altertumswissenschaft, Stuttgart, II A 1, 1921, 923-942. [in German]
Junge, Julius, Saka-Studien, Der Fern Nordosten in Weltbild der Antike [Saka Studies, the Far Northeast in the worldview of antiquity], Dieterichsch Verlagsbuchhandlung, Leipzig, 1939. [in German]
Von Der Osten, Hans Hennig, Die Welt der Perser [The World of the Persians], Gustav Kil-pert Verlag, Stuttgart, 1956. [in German]
Potratz, Johannes, Die Skythen in Südrussland, Ein untergangenes Volk in Südosteuropa [The Scythians in the South of Russia, the Lost people in Southeastern Europe], Raggi Verlag, Basel, 1963. [in German]
Rostovtzeff, Mikhail, İ., Iranians and Greeks in South Russia, Russel and Ruslell, New York, 1969.
Grousset, Rene, Bozkir İmparatorluğu [Empire of the Steppe]. (Çev. Reşat Uzmen), Ötüken Neşriyat A.Ş., İstanbul, 1980. [in Turkish]
Memiş, Ekrem, İskitler'in Tarihi [History of the Scythians]. Selçuk Üniversitesi Basimevi, Konya, 1987. [in Turkish]
Grote, George, History of Greece, III, Harper, New York, 1857.
Kiepert, Heinrich, Lehrbuch der alten Geographie [Textbook of Ancient Geography], II, Dietrich, Berlin, 1878. [in German]
Mordtmann, Andreas David, “Über die Keilinschriften zweiter Gattung“ [On cuneiform inscriptions of the second kind], Zeitschrift der Deutschen Morgenlandischen Gesellschaft, XXIV, 1870, 1-85. [in German]
Kuun, Geza, Codex Cumanicus’un Önsözü [Foreword to the Codex Cumanicus], Budapest Oriental Reprints, Budapest, 1981. [in Turkish]
Minns, Ellis H. “The Scythians and Northern Nomads”, The Cambridge Ancient History, IX, 1970, 187-205.
Franke, Otto, Beitrâge aus Chinesischen Quellen zur Kenntnis der Türk-völker und Skythen Zentralasiens? [Do you contribute from Chinese sources to the knowledge of the Turkic peoples and Scythians of Central Asia?] 1904. [in German]
Treidler, Hans, “Die Skythen und ihre Nachbarvölker” [The Scythians and their neighboring peoples], Archiv für Anthropologie, 13, 1915, 280-307. [in German]
Meyer, Eduard, Geschichte des Altertums [History of antiquity], 1, 2., Cotto, Berlin, 1926. [in German] 21. Huntingford, G.W.B., “Who were the Scythians?” Anthropos, XXX, 1935, 785-795. 22. Ruben, Walter, “Biyografi Tarihi için Türk, İranve Hint Materyalleri: Kyros- Keyhüsrwv- Krisna- Afrasyab- Alper Tunga” [Turkish, Iranian and Indian Materials for the History of Biography: Kyros- Keyhusrwv- Krisna- Afrasyab- Alper Tunga], D.T.C.F. Yillik Çalişmalari Dergisi, I, 1940-1941. [in Turkish] 23. Arsal, Sadri Maksudi, Orta Asya, Türk Tarihinin Ana Hatlari Eserinin Müsveddeleri [Central Asia, The Main Lines of Turkish History], Ankara, 1930. [in Turkish] 24. Günaltay, M. Şemsettin, “Türk Tarih Tezi Hakkindaki İntihalarin Mahiyeti ve Tezin Kat'î Zaferi” [The Nature of the Plagiarism about the Turkish History Thesis and the Victory of the Thesis], Belleten, II, 1938, 337-365. [in Turkish] 25. Togan, A. Zeki Velidi, Umumî Türk Tarihine Giriş [Introduction to Public Turkish History], I., İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayinlari, İstanbul, 1981. [in Turkish] 26. Kirzioğlu, M. Fahrettin, Kars Tarihi [History of Kars], Işil Matbaasi, İstanbul, 1953. [in Turkish] 27. Guboğlu, Mihail, “Romen Ulusunun Eski Türk Kavimleri ile İlişkileri Hakkinda” [About the Relations of the Romanian Nation with the Ancient Turkic Tribes], VIII. Türk Tarih Kongresi, II, 1981, 751-781. [in Turkish]
Tarhan, M. Taner, “Eskiçağ'da Kimmerler Problemi” [The Problem of Cimmerians in Antiquity], VIII. Türk Tarih Kongresi, I, Ankara: 1979, 355-369. [in Turkish] 29. Ögel, Bahaeddin, Büyük Hun İmparatorluğu Tarihi-I [History of the Great Hun Empire-I], Kültür Bakanliği Yayinlari, Ankara, 1981. [in Turkish] 30. Seyidof, Mireli, Azerbaycan Halkinin Soy Kökünü Düşünürken [When Considering the Genealogical Root of the Azerbaijani People], Yazici Neşriyati, Bakü, 1989. [in Azerbaijani] 31. Öztuna, Yilmaz, Devletler ve Hanedanlar, İlk Çağ ve Asya-Afrika Devletleri [States and Dynasties, the First Age and Asian-African States], Kültür Bakanliği Yayinlari, Ankara, 1990. [in Turkish] 32. Koca, Salim, Türk Kültürünün Temelleri [Basics of Turkish Culture], Damla Neşriyat, İstanbul, 1990. [in Turkish] 33. Durmuş, İlhami, “İskitlerin Kimliği”, Türkler [“The Identity of the Scythians”, the Turks], I, Yeni Türkiye Yayinlari, Ankara, 2002, 620-627. [in Turkish] 34. Durmuş, İlhami, İskitler (Sakalar) [Scythians (Sakalar)], Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etüt Başkanliği Yayinlari, Ankara, 2008. [in Turkish]
Durmuş, İlhami; “Eskiçağ Anadolu’sunda Türk İzlerine Dair Tespit ve öneriler” [Determination and suggestions about Turkish Traces in Ancient Anatolia], Oannes Eskiçağ Tarihi Araştirmalari Dergisi, 2, 2019, 95-116. [in Turkish]
Durmuş, İlhami, “Kazakistan’da Sakalar” [Sakalar in Kazakhstan], Asya Araştirmalari Dergisi, 3/2, Güz 2019, 185-198. [in Turkish] 37. Strabon, The Geography of Strabo, (Çev. Horace Leonard Jones), Harvard University Press, Cambridge, 1969. 38. Gryaznov, Mihail Petroviç, Arzhan, Tsarskii Kurgan Ranneskifskogo Vremeni [The Royal burial mound of the Early Scythian time], Nauka, Leningrad, 1980. [in Russian]
Bang, W.-R. R. Arat, Oğuz Kağan Destani [The Oguz Khagan Saga], Burhaneddin Matbaasi, İstanbul, 1936. [in Turkish]
Tarhan, M. Taner, “Ön Asya Dünyasinda İlk Türkler Kimmerler ve İskitler” [The First Turks in the Pre-Asian World were the Cimmerians and the Scythians], Türkler, Cilt I, Ankara: Yeni Türkiye Yayinlari, 2002, 597-610. [in Turkish] 41. Tuna, Osman Nedim, Sümer ve Türk Dillerinin Tarihî İlgisi ile Türk Dilinin Yaşi Meselesi [The Question of the Historical Relevance of the Sumerian and Turkic Languages and the Age of the Turkic Language], Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Türk Dil Kurumu Yayinlari, Ankara, 1990. [in Turkish] 42. Süleymanov, Olcas, “Ceti Sudin Köne Cazbalari” [Ancient inscriptions of semirechye], Kazak Edebiyati, 25 Eylül 1970, 1-3. [in Kazakh] 43. Ergin, Muharrem, Orhun Abideleri [Orhun Monuments], Boğaziçi Basim ve Yayinevi, İstanbul, 1991. [in Turkish] 44. Durmuş, İlhami, “Massagetler” [Are massaget], Bilig, 3, 1996, 86-91. [in Turkish] 45. Durmuş, İlhami, “Bozkir Kültürnün Oluşumu ve Gelişminde At” [In the Formation and Development of Steppe Culture, the Horse], G.Ü. F.E.F. Sosyal Bilimler Dergisi, 2, 1997, 13- 19. [in Turkish] 46. Koppers, Wilhelm, “Etnolojiye Dayanan Cihan Tarihinin Işiği Altinda İlk Türklük ve İlk İndo Germenlik” [The First Turkishness and the First Indo-Germanism in the Light of the History of the World Based on Ethnology], Belleten, V, 17- 18, 1941, 439-480. [in Turkish] 47. Kafesoğlu, İbrahim, Türk Milli Kültürü [Turkish National Culture], Boğaziçi Yayinlari, İstanbul, 1989. [in Turkish] 48. Buluç, Sadettin, “Şaman” [Shaman], İslam Ansiklopedisi, Milli Eğitim Basimevi, İstanbul, 1979, 310-335. [in Turkish] 49. Tarhan, Tansuğ, “İskitler'in Dini İnanç ve Adetleri” [Religious Beliefs and Customs of the Scythians], Edebiyat Fakültesi Dergisi, 23, 1969, 145-170. [in Turkish] 50. Jones, W.H.S., Hippokrates, The Loeb Classical Library, London. 51. Parker, Ellis H., A Thousand Years of the Tartars, Kegan Paul Alfred, New York, 1924. 52. Biçurin, Nikita Yakovieviç, Sabronie Svedeniy o narodah obitavşih v Sredney Azii v drevnie Vremena [Collection of information about the peoples who lived in Central Asia in ancient times], İzdvo Akademii Nauk SSSR, Moskova, 1950. [in Russian] 53. İnan, Abdulkadir, “Eski Türkler'de ve Folklorda Ant” [The Oath In Ancient Turks and Folklore], Makaleler ve İncelemeler, I, Türk Tarih Kurumu Basimevi, Ankara, 1987, 317-330. [in Turkish] 54. Rudenko, Sergei İ., Kultura Naseleniya Gornogo Altaya v Skifskoe Vremya [Culture of the population of the Altai Mountains in the Scythian period], İzdatelstvo Akademii Nauk SSSR, Moskva, 1953. [in Russian] 55. Konyali, İbrahim Hakki, “Mumya ve Türkler'de Mumyacilik” [Mummies and Mummification in the Turks], Tarih Konuşuyor, III, 15, 1969, 1196-1199. [in Turkish] 56. Togan, A. Zeki Velidi, Türk İli (Türkistan) ve Yakin Tarihi [The Turkic Province (Turkestan) and Its Recent History], I., Arkadaş, İbrahim Horoz ve Güven Basimevleri, İstanbul, 1942. [in Turkish] 57. Kudayberdiuli, Şakerim, Türk - Kirgiz - Kazak Hem Hanlar Şeceresi [Genealogy of Both Turkic - Kyrgyz - Kazakh Khans], Sana Neşriyati, Alma- Ati, 1991. [in Kazakh] 58. Hayit, Baymirza, Sovyetler Birliğindeki Türklüğün ve İslamin Bazi Meseleleri [Some Issues of Turkishness and Islam in the Soviet Union], Türk Dünyasi Araştirmalari Vakfi, İstanbul, 1987. [in Turkish] 59. Seyidof, Mireli, “Altin Muharibin Soy Etnik Talihi Hakkinda” [About the Genealogical Ethnic Fortune of the Golden Muharib], Kardaş Edebiyatlar, V, 1983, 30-39. [in Turkish]
