YAZILI KAYNAKLAR IŞIĞINDA İSKİTLERİN KÖKENİ ÜZERİNE GÖRÜŞLER
Anahtar Kelimeler:
İskitler, Bozkir, Göçebe Kültürü, Sakalar, Demir Çaği.Özet
Grek kaynaklari başta olmak üzere Çin, Pers ve Asur kaynaklarinda verilen bilgilerle arkeolojik kazilar sonucunda ortaya çikartilan buluntular İskitlerin tarih ve kültürlerinin aydinlatilmasinda önemli bir yer tutmuş ve tutmaya da devam etmektedir. Ancak, Mançurya’dan Macaristan’a Kafkaslar’dan Misir önlerine kadar tarihte kayda değer gelişmelerde yerlerini alan, “Tarih yapan, ama tarih yazmayan” İskitlerin kimlikleri, yani soy-etnik kökleri de araştirilmaya çalişilmiş, onlarin kökenleri hakkinda görüşler ileri sürülmüş ve bilim adamlari arasinda bir görüş birliğine varilamamiştir. İskitlerin kökenine dair antik kaynaklarda ve arkeolojik kazilar sonucunda ortaya çikarilan buluntularda yeterli bilgiler bulunmamaktadir. İskit araştirmalarinin başlamasiyla birlikte İskitlerin kökeni meselesi de gündeme gelmiş ve çeşitli görüşler ileri sürülmüştür. E.H. Minns, “Etnografya ile ilgili hiçbir mesele belki de İskitlerin soyu problemi kadar tartişilmadi” demek suretiyle meselenin önemini belirtmektedir. Zihinleri meşgul eden bu mesele üzerinde 18. yüzyildan günümüze kadar çalişmalar yapilarak, çeşitli görüşler ileri sürülmüştür. Bazi otoriteler İskitlerin İranî, bazilari Slav ve bazilari da Ural-Altay irkina mensup olduklarini belirtmiştir. Buna göre, İranî, Slav ve Ural-Altayli görüşleri olmak üzere üç farkli bakiş açisi ortaya çikmaktadir. Makalede yazili kaynaklar işiğinda İskitlerin kökeni ele alinmiştir.
Referanslar
Durmuş, İlhami, İskitler [Scythians]. Akçağ Yayinlari, Ankara, 2012. [in Turkish]
Herrmann, Albert, “Die Saken und der Skythenzug des Dareios” [The Saks and the Scythian train of Darius], Beihefts zur Archiv für Orientforschung I., 1933, 157–170. [in German]
Herodotos, Herodotos Tarihi [The History of Herodotus], (Çev. Müntekim Ökmen), Remzi Kitabevi, İstanbul, 1973. [in Turkish]
Minns, Ellis H., Scythians and Greeks, University Press, Cambridge, 1913.
Herrmann, Albert, “Sakai”, Paulys Real Encyclopaedie der Classischen Altertumswissenschaft, Stuttgart, II Al, 1921, 1770–1806. [in German]
Kretschmer, Karl, “Scythae”, Paulys Real Encyclopâdie der Classischen Altertumswissenschaft, Stuttgart, II A 1, 1921, 923-942. [in German]
Junge, Julius, Saka-Studien, Der Fern Nordosten in Weltbild der Antike [Saka Studies, the Far Northeast in the worldview of antiquity], Dieterichsch Verlagsbuchhandlung, Leipzig, 1939. [in German]
Von Der Osten, Hans Hennig, Die Welt der Perser [The World of the Persians], Gustav Kil-pert Verlag, Stuttgart, 1956. [in German]
Potratz, Johannes, Die Skythen in Südrussland, Ein untergangenes Volk in Südosteuropa [The Scythians in the South of Russia, the Lost people in Southeastern Europe], Raggi Verlag, Basel, 1963. [in German]
Rostovtzeff, Mikhail, İ., Iranians and Greeks in South Russia, Russel and Ruslell, New York, 1969.
Grousset, Rene, Bozkir İmparatorluğu [Empire of the Steppe]. (Çev. Reşat Uzmen), Ötüken Neşriyat A.Ş., İstanbul, 1980. [in Turkish]
Memiş, Ekrem, İskitler'in Tarihi [History of the Scythians]. Selçuk Üniversitesi Basimevi, Konya, 1987. [in Turkish]
Grote, George, History of Greece, III, Harper, New York, 1857.
Kiepert, Heinrich, Lehrbuch der alten Geographie [Textbook of Ancient Geography], II, Dietrich, Berlin, 1878. [in German]
Mordtmann, Andreas David, “Über die Keilinschriften zweiter Gattung“ [On cuneiform inscriptions of the second kind], Zeitschrift der Deutschen Morgenlandischen Gesellschaft, XXIV, 1870, 1-85. [in German]
Kuun, Geza, Codex Cumanicus’un Önsözü [Foreword to the Codex Cumanicus], Budapest Oriental Reprints, Budapest, 1981. [in Turkish]
Minns, Ellis H. “The Scythians and Northern Nomads”, The Cambridge Ancient History, IX, 1970, 187-205.
Franke, Otto, Beitrâge aus Chinesischen Quellen zur Kenntnis der Türk-völker und Skythen Zentralasiens? [Do you contribute from Chinese sources to the knowledge of the Turkic peoples and Scythians of Central Asia?] 1904. [in German]
Treidler, Hans, “Die Skythen und ihre Nachbarvölker” [The Scythians and their neighboring peoples], Archiv für Anthropologie, 13, 1915, 280-307. [in German]
Meyer, Eduard, Geschichte des Altertums [History of antiquity], 1, 2., Cotto, Berlin, 1926. [in German] 21. Huntingford, G.W.B., “Who were the Scythians?” Anthropos, XXX, 1935, 785-795. 22. Ruben, Walter, “Biyografi Tarihi için Türk, İranve Hint Materyalleri: Kyros- Keyhüsrwv- Krisna- Afrasyab- Alper Tunga” [Turkish, Iranian and Indian Materials for the History of Biography: Kyros- Keyhusrwv- Krisna- Afrasyab- Alper Tunga], D.T.C.F. Yillik Çalişmalari Dergisi, I, 1940-1941. [in Turkish] 23. Arsal, Sadri Maksudi, Orta Asya, Türk Tarihinin Ana Hatlari Eserinin Müsveddeleri [Central Asia, The Main Lines of Turkish History], Ankara, 1930. [in Turkish] 24. Günaltay, M. Şemsettin, “Türk Tarih Tezi Hakkindaki İntihalarin Mahiyeti ve Tezin Kat'î Zaferi” [The Nature of the Plagiarism about the Turkish History Thesis and the Victory of the Thesis], Belleten, II, 1938, 337-365. [in Turkish] 25. Togan, A. Zeki Velidi, Umumî Türk Tarihine Giriş [Introduction to Public Turkish History], I., İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayinlari, İstanbul, 1981. [in Turkish] 26. Kirzioğlu, M. Fahrettin, Kars Tarihi [History of Kars], Işil Matbaasi, İstanbul, 1953. [in Turkish] 27. Guboğlu, Mihail, “Romen Ulusunun Eski Türk Kavimleri ile İlişkileri Hakkinda” [About the Relations of the Romanian Nation with the Ancient Turkic Tribes], VIII. Türk Tarih Kongresi, II, 1981, 751-781. [in Turkish]
Tarhan, M. Taner, “Eskiçağ'da Kimmerler Problemi” [The Problem of Cimmerians in Antiquity], VIII. Türk Tarih Kongresi, I, Ankara: 1979, 355-369. [in Turkish] 29. Ögel, Bahaeddin, Büyük Hun İmparatorluğu Tarihi-I [History of the Great Hun Empire-I], Kültür Bakanliği Yayinlari, Ankara, 1981. [in Turkish] 30. Seyidof, Mireli, Azerbaycan Halkinin Soy Kökünü Düşünürken [When Considering the Genealogical Root of the Azerbaijani People], Yazici Neşriyati, Bakü, 1989. [in Azerbaijani] 31. Öztuna, Yilmaz, Devletler ve Hanedanlar, İlk Çağ ve Asya-Afrika Devletleri [States and Dynasties, the First Age and Asian-African States], Kültür Bakanliği Yayinlari, Ankara, 1990. [in Turkish] 32. Koca, Salim, Türk Kültürünün Temelleri [Basics of Turkish Culture], Damla Neşriyat, İstanbul, 1990. [in Turkish] 33. Durmuş, İlhami, “İskitlerin Kimliği”, Türkler [“The Identity of the Scythians”, the Turks], I, Yeni Türkiye Yayinlari, Ankara, 2002, 620-627. [in Turkish] 34. Durmuş, İlhami, İskitler (Sakalar) [Scythians (Sakalar)], Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etüt Başkanliği Yayinlari, Ankara, 2008. [in Turkish]
Durmuş, İlhami; “Eskiçağ Anadolu’sunda Türk İzlerine Dair Tespit ve öneriler” [Determination and suggestions about Turkish Traces in Ancient Anatolia], Oannes Eskiçağ Tarihi Araştirmalari Dergisi, 2, 2019, 95-116. [in Turkish]
Durmuş, İlhami, “Kazakistan’da Sakalar” [Sakalar in Kazakhstan], Asya Araştirmalari Dergisi, 3/2, Güz 2019, 185-198. [in Turkish] 37. Strabon, The Geography of Strabo, (Çev. Horace Leonard Jones), Harvard University Press, Cambridge, 1969. 38. Gryaznov, Mihail Petroviç, Arzhan, Tsarskii Kurgan Ranneskifskogo Vremeni [The Royal burial mound of the Early Scythian time], Nauka, Leningrad, 1980. [in Russian]
Bang, W.-R. R. Arat, Oğuz Kağan Destani [The Oguz Khagan Saga], Burhaneddin Matbaasi, İstanbul, 1936. [in Turkish]
Tarhan, M. Taner, “Ön Asya Dünyasinda İlk Türkler Kimmerler ve İskitler” [The First Turks in the Pre-Asian World were the Cimmerians and the Scythians], Türkler, Cilt I, Ankara: Yeni Türkiye Yayinlari, 2002, 597-610. [in Turkish] 41. Tuna, Osman Nedim, Sümer ve Türk Dillerinin Tarihî İlgisi ile Türk Dilinin Yaşi Meselesi [The Question of the Historical Relevance of the Sumerian and Turkic Languages and the Age of the Turkic Language], Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Türk Dil Kurumu Yayinlari, Ankara, 1990. [in Turkish] 42. Süleymanov, Olcas, “Ceti Sudin Köne Cazbalari” [Ancient inscriptions of semirechye], Kazak Edebiyati, 25 Eylül 1970, 1-3. [in Kazakh] 43. Ergin, Muharrem, Orhun Abideleri [Orhun Monuments], Boğaziçi Basim ve Yayinevi, İstanbul, 1991. [in Turkish] 44. Durmuş, İlhami, “Massagetler” [Are massaget], Bilig, 3, 1996, 86-91. [in Turkish] 45. Durmuş, İlhami, “Bozkir Kültürnün Oluşumu ve Gelişminde At” [In the Formation and Development of Steppe Culture, the Horse], G.Ü. F.E.F. Sosyal Bilimler Dergisi, 2, 1997, 13- 19. [in Turkish] 46. Koppers, Wilhelm, “Etnolojiye Dayanan Cihan Tarihinin Işiği Altinda İlk Türklük ve İlk İndo Germenlik” [The First Turkishness and the First Indo-Germanism in the Light of the History of the World Based on Ethnology], Belleten, V, 17- 18, 1941, 439-480. [in Turkish] 47. Kafesoğlu, İbrahim, Türk Milli Kültürü [Turkish National Culture], Boğaziçi Yayinlari, İstanbul, 1989. [in Turkish] 48. Buluç, Sadettin, “Şaman” [Shaman], İslam Ansiklopedisi, Milli Eğitim Basimevi, İstanbul, 1979, 310-335. [in Turkish] 49. Tarhan, Tansuğ, “İskitler'in Dini İnanç ve Adetleri” [Religious Beliefs and Customs of the Scythians], Edebiyat Fakültesi Dergisi, 23, 1969, 145-170. [in Turkish] 50. Jones, W.H.S., Hippokrates, The Loeb Classical Library, London. 51. Parker, Ellis H., A Thousand Years of the Tartars, Kegan Paul Alfred, New York, 1924. 52. Biçurin, Nikita Yakovieviç, Sabronie Svedeniy o narodah obitavşih v Sredney Azii v drevnie Vremena [Collection of information about the peoples who lived in Central Asia in ancient times], İzdvo Akademii Nauk SSSR, Moskova, 1950. [in Russian] 53. İnan, Abdulkadir, “Eski Türkler'de ve Folklorda Ant” [The Oath In Ancient Turks and Folklore], Makaleler ve İncelemeler, I, Türk Tarih Kurumu Basimevi, Ankara, 1987, 317-330. [in Turkish] 54. Rudenko, Sergei İ., Kultura Naseleniya Gornogo Altaya v Skifskoe Vremya [Culture of the population of the Altai Mountains in the Scythian period], İzdatelstvo Akademii Nauk SSSR, Moskva, 1953. [in Russian] 55. Konyali, İbrahim Hakki, “Mumya ve Türkler'de Mumyacilik” [Mummies and Mummification in the Turks], Tarih Konuşuyor, III, 15, 1969, 1196-1199. [in Turkish] 56. Togan, A. Zeki Velidi, Türk İli (Türkistan) ve Yakin Tarihi [The Turkic Province (Turkestan) and Its Recent History], I., Arkadaş, İbrahim Horoz ve Güven Basimevleri, İstanbul, 1942. [in Turkish] 57. Kudayberdiuli, Şakerim, Türk - Kirgiz - Kazak Hem Hanlar Şeceresi [Genealogy of Both Turkic - Kyrgyz - Kazakh Khans], Sana Neşriyati, Alma- Ati, 1991. [in Kazakh] 58. Hayit, Baymirza, Sovyetler Birliğindeki Türklüğün ve İslamin Bazi Meseleleri [Some Issues of Turkishness and Islam in the Soviet Union], Türk Dünyasi Araştirmalari Vakfi, İstanbul, 1987. [in Turkish] 59. Seyidof, Mireli, “Altin Muharibin Soy Etnik Talihi Hakkinda” [About the Genealogical Ethnic Fortune of the Golden Muharib], Kardaş Edebiyatlar, V, 1983, 30-39. [in Turkish]
