ПОЭЗИЯДАҒЫ КОНЦЕПТІЛЕРДІ САЛЫСТЫРУ
Кілт сөздер:
концепт, гештальт, символ, метафора, поэзия, ұғым, образ, өмір сүру философиясы.Аңдатпа
Бұл мақалада өзбек және қазақ поэзиясына танымдық тұрғыда салыстырмалы талдау жасалады. Ақын Т. Әбдікәкімов пен өзбек поэзиясының жарқын өкілі М. Юсуфтің туған жер, отан тақырыбындағы өлеңдері қарастырылады. Постколониалды елдерге тән ортақ эстетикалық ерекшеліктер мен әдеби, мәдени байланыстар қазақ, өзбек поэзиясы негізінде айқындалады. Мақалада алғаш рет поэзияға салыстырмалы түрдегі концептілік талдау жасалады. Соның негізінде поэзия арқылы, әдеби шығармашылық кеңістік арқылы қазақ, өзбек халықтарының өзіндік ерекшеліктері мен құндылықтары тереңінен талданады.
Мақалада қазақ және өзбек поэзиясын мысалға ала отырып, концептілік талдаулар жасалады және талдау барысында аталған халықтар арасындағы мәдени, менталды, рухани және әдеби байланыстардың рөлі айқындалады. Зерттеу жұмысы поэзия мысалындағы концептілік талдаулар арқылы бауырлас халықтардың құндылықтар дүниесін тереңірек тануға жол ашады әрі тағдырлас бола тұра өмір салттарына байланысты өзгешеліктердің поэзия арқылы көрініс табуы анықталады. Ұлттық концептілерді талдау барысында қазақ поэзиясындағы Т. Әбдікәкімовтің өлеңі бойынша «туған жер» концептісі және өзбек поэзиясының жарқын өкілі М. Юсуф шығармашылығындағы «отан» концептісі зерттелді. Мақалада поэзияның «қозғаушы күш» ретіндегі рөлі мен қуатын, ықпалын халықтардың менталды санасымен, құндылықтар әлемімен байланыстыра отырып анықтаймыз. Концептілік талдау бұған кең түрде жол ашады.
Әдебиеттер тізімі
Концептуализм. Уикипедия ашық энциклопедиясы: Дереккөздер. [Электронды ресурс]. URL: https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D0%BE%D0%BD%D1%86%D0%B5%D0%BF%D1%82%D1%83%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%B7%D0%BC (қаралған күні: 15.03.2023)
Схоластика. Уикипедия ашық энциклопедиясы: Дереккөздер. [Электронды ресурс]. URL: https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D1%85%D0%BE%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8%D0%BA%D0%B0 (қаралған күні: 15.03.2023)
Теология. Уикипедия ашық энциклопедиясы: Дереккөздер. [Электронды ресурс]. – URL: https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D0%B5%D0%BE%D0%BB%D0%BE%D0%B3%D0%B8%D1%8F (қаралған күні: 11.03.2023)
Дәстүрлілік және модернизм. Әлеуметтік желілер: Аудиоматериал форматындағы лекция. [Электронды ресурс]. URL: https://zvyki.com/song/55613251/Gurenko_V.L._-_Tradicionalizm_i_modernizm/ (қаралған күні: 17.02.2023)
Жаманбаева Қ.Ә. Тіл қолданысының когнитивтік негіздері: эмоция, символ, тілдік сана. – Алматы: Ғылым, 1998. – 140 б.
Алисова Т.Б. Ономастологический подход при сопоставительном изучении лексико-семантических структур двух языков // Вестник Харьковского национального университета. Серия «Филологическая». – 2005. – № 3. – С. 15–81.
Колесов В.В. Жизнь происходит от слова ... – СПб.: Тоуст, 1999. – 81 с.
Калашник В.С. Образно-смысловое единство как средство и знак в поэтическом языковой картине мира // Вестник Харьковского национального университета. Серия «Филологическая». – 2001. – №519. – C. 3–9.
Кочерган М. Языкознание на современном этапе // Двоеслов. – 2003. – №5. – С. 252–258.
Жутаева А.К., Ержанова С.Б. Қазіргі қазақ поэзиясындағы когнитивтік ұғымдар // Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ Хабаршысы. Филология сериясы. – 2020. – №2(178). – Б. 102–107.
Гете И.В. Учение о цвете. – М.: АСТ, 2022. – 7 c.
Мандельштам О. Разговор о Данте, эссе. – М.: Искусство, 1967. – 41 с.
Гуманитарный портал. Неретина С.С., Абушенко В.Л., Кацук Н.Л. «Концепт». [Электронный ресурс]. URL: https://gtmarket.ru/concepts/6888 (дата обращения: 20.03.2023)
Жұмағұлов Ж. Тыныштықбек Әбдікәкімұлының «Бесінші маусым жұпары» кітабы жарық көрді. [Электронды ресурс]. URL: https://massaget.kz/layfstayl/debiet/zhaaly/49275/ (қаралған күні: 20.03.2023)
Әбдікәкімұлы Т. Біздің қоғам. [Электронды ресурс]. URL: https://adyrna.kz/post/41845 (қаралған күні: 12.03.2023)
Мұхамет Юсуф. Ватанім. [Электронды ресурс]. URL: https://lyricstranslate.com (қаралған күні: 19.03.2023)
Мұхамет Юсуф. Уикипедия ашық энциклопедиясы. [Электронды ресурс]. – URL: https://uz.wikipedia.org/wiki/Muhammad_Yusuf (қаралған күні: 01.02.2023)
Абдулла Қадыри. Уикипедия ашық энциклопедиясы. [Электронды ресурс]. – URL: https://uz.wikipedia.org/wiki/Abdulla_Qodiriy (қаралған күні: 15.01.2023)
Песина С.А., Вторушина Ю.Л. Концепт как ментальный культурно значимый конструкт. – Вестник ВГУ. Серия: Философия. – 2016. – №2. – С. 120–128.
REFERENCES
Konceptualizm. Uikipedia ashyq enciklopediasy. [Electronic resource]. – URL: https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D0%BE%D0%BD%D1%86%D0%B5%D0%BF%D1%82%D1%83%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%B7%D0%BC (date of access: 15.03.2023) [in Kazakh]
Sholastika. Uikipedia ashyq enciklopediasy. [Electronic resource]. – URL: https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D1%85%D0%BE%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8%D0%BA%D0%B0 (date of access: 15.03.2023) [in Kazakh]
Teologia. Uikipedia ashyq enciklopediasy. [Electronic resource]. – URL: https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D0%B5%D0%BE%D0%BB%D0%BE%D0%B3%D0%B8%D1%8F (date of access: 11.03.2023) [in Kazakh]
Dasturlіlіk jane modernizm. Aleumettіk jelіler: Audiomaterial formatyndagy lekcia. [Electronic resource]. – URL: https://zvyki.com/song/55613251/Gurenko_V.L._-_Tradicionalizm_i_modernizm/ (date of access: 17.02.2023) [in Kazakh]
Jamanbaeva Q.A. Til qoldanysynyn kognitivtık negizderi: emocia, simvol, tildik sana. – Almaty: Gylym, 1998. – 140 b. [in Kazakh]
Alisova T.B. Onomastologicheski podhod pri sopostavitelnom izuchenii leksiko-semanticheskih struktur dvuh iazykov // Vestnik Härkovskogo nasionälnogo universiteta. Seria «Filologicheskaia». – 2005. – № 3. – S. 15–81. [in Russian]
Kolesov V.V. Jizn proishodit ot slova ... – SPb.: Toust, 1999. – 81 s. [in Russian]
Kalaşnik V.S. Obrazno-smyslovoe edinstvo kak sredstvo i znak v poeticheskom iazykovoi kartine mira // Vestnik Harkovskogo nasionalnogo universiteta. Seria «Filologicheskaia». – 2001. – №519. – S. 3–9. [in Russian]
Kochergan M. Iazykoznanie na sovremennom etape // Dvoeslov. – 2003. – №5. – 252–258. [in Russian]
Jutaeva A.K., Erjanova S.B. Qazirgı qazaq poeziasyndagy kognitivtık ugymdar. Al-Farabi atyndagy QazUU Habarshysy. Filologia seriasy. – 2020. – №2(178). – B. 102–107. [in Kazakh]
Gete İ. V. Uchenie o svete. – M.: AST, 2022. – 7 s. [in Russian]
Mandelshtam O. Razgovor o Dante, esse. – M.: Iskusstvo, 1967. – 41 s. [in Russian]
Gumanitarnyi portal. S.S. Neretina, V.L. Abushenko, N.L. Kacuk. «Koncept». [Electronic resource]. – URL: https://gtmarket.ru/concepts/6888 (date of access: 20.03.2023) [in Russian]
Jumagulov J. Tynyshtyqbek Abdіkakіmulynyn «Besіnshі mausym jupary» kіtaby jaryq kordі. [Electronic resource]. URL: https://massaget.kz/layfstayl/debiet/zhaaly/49275/ (date of access: 20.03.2023) [in Kazakh]
Abdіkakіmuly T. Bіzdіn qogam. [Electronic resource]. – URL: https://adyrna.kz/post/41845 (date of access: 12.03.2023) [in Kazakh]
Muhamet Yusuf. Vatanіm. [Electronic resource]. – URL: https://lyricstranslate.com (date of access: 19.03.2023) [in Uzbek]
Muhamet Yusuf. Uikipedia ashyq enciklopediasy. [Electronic resource].
– URL: https://uz.wikipedia.org/wiki/Muhammad_Yusuf (date of access: 01.02.2023) [in Kazakh]
Abdulla Qadyri. Uikipedia ashyq enciklopediasy. [Electronic resource]. – URL: https://uz.wikipedia.org/wiki/Abdulla_Qodiriy (date of access: 15.01.2023) [in Kazakh]
Pesina S.A., Vtorushina Iu.L. Koncept kak mentalnyi kulturno znachimyi konstrukt // Vestnik VGU. Seria: Filosofia. – 2016. – №2. – S. 120–128. [in Russian]
