ҚЫТАЙ ЖӘНЕ ҚАЗАҚ ТІЛІНДЕГІ ТОПОНИМДІК АТАУЛАРДЫҢ ЛЕКСИКА-СЕМАНТИКАЛЫҚ ТОПТАСТЫРЫЛУЫ
Кілт сөздер:
топонимика, топонимдік атау, географиялық нысан, ономастика, лексика, семантика, антропоним.Аңдатпа
Топонимдік атаулар басқа сала атаулары сияқты қоғамдық даму үдерісіне қарай үнемі жаңарып, өзгеріп отырады. Олар белгілі бір елдің аумағын, географиялық нысандардың атауын сипаттайтын ұлттық тілдің сөздік құрамындағы ішкі жүйе. Жергілікті халық өздері қоныстанған жерлердің әртүрлі сипаттарына, белгілеріне қарай ат беріп отырған. Сондай-ақ сол елдің тіршілік кәсібі мен шаруашылық жағдайына қарай да атаулар қойылған. Сол себепті көптеген топонимдік атаулар белгілі бір мән-мағынаға ие болып келеді. Жалқы есімдер ретінде топонимдер тек географиялық атауларды ғана білдіретін бірлік емес, сонымен қоса тарихи-мәдени коннотацияларға бай бірліктер. Топонимдердің семантикасы нақты бір нысан туралы мәліметпен қоса, сол нысанға немесе атауға адамның қатыстығын да көрсетеді.
Бұл мақалада қазақ және қытай топонимдік атауларының лексика-семантикалық ерекшеліктері мен топтастырылуына талдау жасалады. Сондай-ақ, қазақ және қытай тілдеріндегі топонимикалық атаулардың ерекшеліктері қарастырылып, топонимдердің мән-мағынасын ашуда лексика-семантикалық топтастыру маңызды орын алатыны көрсетіледі. Зерттеудің мақсаты қытай және қазақ тілдеріндегі топонимдік атауларды салыстыра отырып, лексика-семантикалық ерекшеліктеріне қарай топтастыру. Нәтижесінде қытай тіліндегі топонимдік атаулардың бейнелі, метафоралық сипатта болататыны, ал қазақ топонимдері нақты фактілерді, тұлғаларды, т.б. көрсететіні анықталды.
Қазақ және қытай топонимдердік атауларын зерттеу осы саладағы теориялық білімді байытып қана қоймай, екі елдің мәдени алмасуы мен дамуы, ұлттық құндылықтары туралы білімді тереңдетуге, сонымен қатар топонимика туралы жан-жақты түсінуге ықпал етеді.
Әдебиеттер тізімі
Жанұзақ Т. Қазақ ономастикасы. – Павлодар: С. Торайғыров атындағы Павлодар мемлекеттік университеті, 2008. – 240 б.
Бияров Б. Жер-су аттарының сөзжасамдық үлгілері: монография. – Алматы: Мемлекеттік тілді дамыту институты, 2012. – 460 б.
Нұрмағамбетұлы Ә. Жер-судың аты – тарихтың хаты. – Алматы: Балауса, 1994. – 239 б.
韩光辉. 论中国地名学发展的三个阶段. - 北京: 北京社会科学, 1995. – 44 页.
华 林 甫. 中国地名学源流. - 北京: 人民出版社，2010. – 133页.
刘保全 . 地名文化概论. - 北京: 中国社会出版社，2018. – 247页.
Қойшыбаев Е. Қазақстанның жер-су аттары сөздігі. – Алматы: Мектеп, 1985. – 256 б.
Конкашбаев Г. Словарь казахских географических названий. – Алма-Ата: Изд-во Акад. наук КазССР, 1963. – 185 с.
Дай Цзюньлян. Большой словарь древних и современных китайских топонимов. – Шанхай: Издательство Шанхайского словаря, 2005. – 3408 c.
Ню Жучэн. Китайская культурная топонимика. – Пекин: Китайское научно-техническое издательство, 2018. – 755 c.
Ши Цзялу. Сравнительный анализ топонимов в русском и китайском языках в аспекте лексико-семантических особенностей номинации // Филологиче¬ские науки. Вопросы теории и практики. – 2021. – №6. – С. 1934–1937.
Лю Ли. Способы и мотивы наименования географических объектов в китайском и русском языках // Litera. – 2021. – №5. – С. 97–105.
Конкашпаев Г.К. Казахские народние географические термины. – Алматы: Наука, 1951. – 367 б.
Әбдірахманов А. Топонимика және этимология. – Алматы: Ғылым, 1975. – 204 б.
REFERENCES
Januzaq T. Qazaq onomastikasy [Kazakh onomastics]. – Pavlodar: S. Toraygyrov atyndagy Pavlodar memlekettik universiteti, 2008. – 240 b. [in Kazakh]
Biyarov B. Jer-su attarynyn sozjasamdyq ulgileri: monografiia [Word-formation patterns of land-water names: monograph]. – Almaty: Memlekettik tildi damytu instituty, 2012. – 460 b. [in Kazakh]
Nurmagambetuly A. Jer-sudyn aty – tarihtyn haty [The name of land and water is a letter of history]. – Almaty: Balausa, 1994. – 239 b. [in Kazakh]
Huang Guangghui. Lun Zhongguo dimingxue fazhan de san ge jieduan [On the Three Stages of the Development of Toponymy in China]. – Beijing: Beijing shehui kexue, 1995. – 44 p. [in Chinese]
Hua Linfu. Zhongguo dimingxue yuanliu [The origin of toponymy in China]. – Beijing: Renmin chubanshe, 2010. – 133 p. [in Chinese]
Liu Baoquan. Diming wenhua gailun [Introduction to Place Name Culture]. – Beijing: Zhongguo shenhui chubanshe, 2018. – 247 p. [in Chinese]
Qoishybaev E. Qazaqstannyn jer-su attary sozdigi [Dictionary of place-water names of Kazakhstan]. – Almaty: Mektep, 1985. – 256 b. [in Kazakh]
Konkashbaev G. Slovar kazahskih geograficheskih nazvaniy [Dictionary of Kazakh geographic names]. – Alma-Ata: Izd-vo Akad. nauk KazSSR, 1963. – 185 s. [in Russian]
Dai Junlian. Bolshoi slovar drevnih i sovremennyh kitaiskih toponimov [A big dictionary of ancient and modern Chinese place names]. – Shanhai: Izdatelstvo Shankhaiskogo slovaria, 2005. – 3408 p. [in Russian]
Nyu Juchen. Kitaiskaia kulturnaia toponimika [Chinese cultural toponymy]. – Pekin: Kitaiskoe nauchno-tehnicheskoe izdatelstvo, 2018. – 755 s. [in Russian]
Shi Tszyalu. Sravnitelnyi analiz toponimov v russkom i kitaiskom iazykah v aspekte leksiko-semanticheskih osobennostei nominacii [Comparative analysis of toponyms in Russian and Chinese in terms of lexical and semantic features of the nomination] // Filologicheskie nauki. Voprosy teorii i praktiki. – 2021. – №6. – S. 1934–1937. [in Russian]
Lyu Li. Sposoby i motivy naimenovaniia geograficheskih obiektov v kitaiskom i russkom iazykah [Methods and motives for naming geographical objects in Chinese and Russian] // Litera. – 2021. – №5. – S. 97–105. [in Russian]
Konkashpaev G.K. Kazahskie narodnye geograficheskie terminy [Kazakh folk geographical terms]. – Аlma-Аtа: Nauka, 1951. – 367 s. [in Russian]
Abdirahmanov A. Toponimika jаne etimologiia [Toponymy and etymology]. – Almaty: Gylym, 1975. – 204 s. [in Kazakh]
