Мәшәди Азер Бузовналы шығармашылығы
Кілт сөздер:
ғазал, өлең, әдебиеттанушы, филолог, ақын, дінтанушы.Аңдатпа
Машади қажы Маджид оғлы Азер (1870–1951) Бакудегі Бузовна ауылында көпес отбасында дүниеге келген. Барлық Баку ақындары сияқты ол да молдаханада бастауыш білім алған. Бұл кезеңдер өте қиын болды және Азер отбасына көмектесуге міндетті болды. Әкесі саудагер болған, молдахананы бітіргеннен кейін әкесінің дүкендерінде саудамен айналысқан, кейде әкесіне қосылып, негізінен Шығысқа сауда жасаған. Түйе керуендерімен араб елдеріне, үнді мұсылмандарына, Иранға, Анадолыға және Шығысқа саяхат жасау оның дүниетанымының жас кезінде қалыптасып, дамуына себепші болды. Бірақ мұның бәрі жас жігітті қанағаттандырмады, ол он бес жасында әкесімен бірге Петровскпортқа (қазір ол Махачкала деп аталады) барды, ең үлкен теологтан теологиядан дәріс алды, барлық теология ғылымдарын білуімен қатар, ол араб-парсы және көне түрік тілін меңгерген. Терең білім мен мол мағлұматқа ие болған Азер данышпан Физулиге деген асқан сүйіспеншілікпен қатар, ұлтына қарамастан барлық шығыс классиктерінің шығармаларын ана тілінде оқыған. Мысалы, араб классиктерін араб тілінде, парсы суретшілерін парсы тілінде, Анадолыда өскен ақындардың осман түрік тілінде жазылған трактаттарын оқыған. Сонымен қатар, ол көзі тірісінде Кузей мен Гунейде (Әзербайжанның солтүстігі мен оңтүстігі) шығармашылығы өте танымал болған Гюмри Дербенди, Дахил Дербенди, Мирза Абдуррахим Талибзаде және басқалардың элегиялары мен қайғылы өлеңдерін оқыған. Ирфандық ақындар туралы мол мағлұмат алып, Шығыс классиктерінің қолжазбаларын оқыған. Он жеті жасында ол Тебриздік Мырза Абдуррахим Талибзадемен танысады. Ол өте жас болса да, Мирза Азердің тамаша білімі мен жоғары ақыл-ойын ұнататын және ол онымен алғашқы кездесуден-ақ достасып кеткен. Кейін олардың достығының берік болғаны сонша, 1906 жылы Бакуге келген Мирза бір жыл ішінде Бакудегі де, Бузовнадағы да Азердің зәулім үйлерінде болып, Мәджмауш-Шуардың (ақындар жиналысы) барлық жиындарына қатысқан.
Әдебиеттер тізімі
Əbülqasım Firdovsi. Şahnamə. – Bakı: Yazıçı, 1987. – 217 s.
Azər Buzovnalı. Əsərləri. AMEA Məhəmməd Füzuli adına Əlyazmalar İnstitutu / Nəşrə hazırlayanı və giriş sözün müəllifi: Könül Bağırova. – Bakı: Elm və təhsil, 2012. – 28 s.
Deyilən söz yadigardır / Toplayanı və tərtib edəni: Cəfər Rəmzi İsmayıloğlu. Redaktoru: Azər-oğlu. – Bakı: Yazıçı, 1987. – 67 s.
Məşədi Azər. Seçilmiş əsərləri / Çapa hazırlayanlar: Ədalət Tahirzadə, filologiya elmləri namizədi Rəhimağa İmaməliyev. Naşir Rəhimağa Azərsoylu (İmaməliyev). – Bakı: Boz oğuz-Nicat, 1996. – 279 s.
Məşədi Azər. Qəzəllər. – Bakı: Yazıçı, 1978. – 45 s.
Azərbaycan ədəbiyyatı tarixi, 6 cilddə. VI cild.– Bakı: AMEA, Ədəbiyyat İnstitutu, 2011. – 282 s.
Azər Buzovnalı yaradıcılığında mənəvi dəyərlərimiz. [Electronic resource]. URL: https://turkustan.az/news/41374-Azer-Buzovnali-yaradiciliginda-menevi-deyerlerimiz-%C2%A0 (date of application: 27.04.2023)
Məşədi Azərin Tənhalığı. [Electronic resource]. URL: http://www.anl.az/down/meqale/edebiyyat/2017/dekabr/570164.htm (date of application: 26.04.2023)
İstiqlalı tərənnüm edən Azər əfəndi. [Electronic resource]. URL: https://manera.az/index.php?newsid=6616#serhyaz (date of application: 26.04.2023)
Bağırova K. Azər Buzovnalı yaradıcılığı: tarixçilik və müasirlik. – Bakı: AMEA, M.Füzuli adına Azərbaycan Əlyazmalar İnstitutu, 2022. – 210 s.
REFERENCES
Abulqasym Firdovsi. Shahnama [Shahname]. – Baky: Yazychy, 1987. – 217 s. [in Azerbaijani]
Azar Buzovnaly. Asarlari [Literary works]. AMEA Mahammad Fuzuli adyna Alyazmalar Institutu / Nashra hazyrlayany va girish sozun muallifi: Konul Bagirova. – Baky: Elm va tahsil, 2012. – 28 s. [in Azerbaijani]
Deyilan soz yadigardyr [Spoken word is memory] / Toplayany va tartib edani: Cafar Ramzi Ismayiloglu. Redaktoru: Azar-oglu. – Baky: Yazychy, 1987. – 67 s. [in Azerbaijani]
Mashadi Azar. Sechilmish asarlari [Literary selected works] / Chapa hazyrlayanlar: Adalat Tahirzada, filologiia elmlari namizadi Rahimaga Imamaliiev. Nashir Rahimaga Azarsoylu (Imamaliiev). – Baky: Boz oguz-Nijat, 1996. – 279 s. [in Azerbaijani]
Mashadi Azar. Qazallar [Ghazals]. – Baky: Yazychy, 1978. – 45 s.[in Azerbaijani]
Azarbayjan adabiiaty tarihi, 6 jildda [History of Azerbaijan Literature. In 6 volumes]. VI jild.– Baky: AMEA, Adabiiat Institutu, 2011. – 282 s. [in Azerbaijani]
Azar Buzovnaly yaradycylygynda manavi dayarlarimiz [Our moral values in the activity of Azer Buzovnali]. [Electronic resource]. URL: https://turkustan.az/news/41374-Azer-Buzovnali-yaradiciliginda-menevi-deyerlerimiz-%C2%A0 (date of application: 27.04.2023) [in Azerbaijani]
Mashadi Azarin Tanhalygy [Loneliness of Mashadi Azer]. [Electronic resource]. URL: http://www.anl.az/down/meqale/edebiyyat/2017/dekabr/570164.htm (date of application: 26.04.2023) [in Azerbaijani]
Istiqlaly tarannum edan Azar afandi [Azer efendy – glorifying of independence]. [Electronic resource]. URL: https://manera.az/index.php?newsid=6616#serhyaz (date of application: 26.04.2023) [in Azerbaijani]
Bagyrova K. Azar Buzovnaly yaradyjylygy: tarihchilik va muasirlik [Creativity of Azer Buzovnaly: Historicity and Modernity]. – Baky: AMEA, M. Fuzuli adyna Azarbayjan Aliazmalar Institutu, 2022. – 210 s. [in Azerbaijani]
