БҰҚАРАЛЫҚ АҚПАРАТ ҚҰРАЛДАРЫНДАҒЫ СӨЗ МӘДЕНИЕТІ МӘСЕЛЕСІ
Кілт сөздер:
сөз мәдениеті, БАҚ тілі, медиа деңгей, орфографиялық қателер, орфоэпиялық норма, лексикалық қор, медиа мәтіндерАңдатпа
Бұл мақаланың авторлары қазіргі бұқаралық ақпарат құралдарындағы (баспасөз, радио, теледидар, интернет сайттары, әлеуметтік желілер) сөз мәдениетінің сақталуына алаңдаушылық танытып, оның негізгі себептерін, одан туындайтын салдарларды талқылайды. Зерттеудің өзектілігі ғалымдардың БАҚ тілі қызметінің ерекшеліктері мен оның әдеби тілдік нормадан ауытқу мәселелерінің зерттелуіне негізделген. Зерттеудің мақсаты – БАҚ тілінің жалпы қазақ тілінің жағдайына әсерін анықтау және қалай, қандай дәрежеде екенін білу, қазақ медиамәтін құрамындағы қателіктерді талдау. Зерттеу материалының көмегімен грамматикалық және лексикалық талдау жасау арқылы қазақ тіліндегі өзгерістің деңгейін анықтауға болады. Басты гипотезасы – БАҚ тіліндегі ақпарат құралдары, оның ішінде әлеуметтік желі арқылы қазақ тіліне барлық лингвистикалық деңгейлерде, әсіресе грамматикалық және лексикалық ережелердің сақталмауынан болып жатқан қателер.
Зерттеудің теориялық маңыздылығы – қазіргі заманғы бұқаралық ақпарат құралдарының сөйлеу практикасы белсенді дамып, бір жағынан, бұқаралық ақпарат саласында пайда болатын мәтіндік материалдардың санының артуынан, ал екінші жағынан, бұл мәтіндердің ішінде сөйлеу мәртебесі қоғам үшін айқын емес газеттердің жаңа түрлері, жаңа журналдар, сөз мәдениеті дамуының мазмұны мен сипаты бойынша мүлдем жаңа телерадио, бағдарламалар және т.б. көптігімен сипатталады. Жалпы, қоғамның сөйлеу тәжірибесінде бұқаралық ақпарат құралдарының сөйлеу өнімдерінің үлесі көбейіп, қоғамдық санадағы БАҚ мәтіндерінің маңыздылығы артып келеді. Осы зерттеуде аталғанның барлығы БАҚ саласындағы сөйлеу мәдениетінің жоғары деңгейін тілтанушы ғалымдар тарапынан ғана емес, сонымен қатар БАҚ тілінің сөздік алаңын қалыптастыратын практик мамандар да қамтамасыз етілуі тиіс дегенге келіп саяды. Зерттеуде теориялық материалды зерделеу және жүйелеу процесінде синтездік және дедукциялық талдаудың жалпы ғылыми әдістері қолданылды.
Әдебиеттер тізімі
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
Жұмағұлова А.Ж., Өмірбекова Р.Қ. БАҚ: журналист және сөз мәдениеті // ҚазҰУ хабаршысы. Журналистика сериясы. – 2016. Том 40. – №2. – Б. 123–125. DOI: https://bulletin-journalism.kaznu.kz/index.php/1-journal/article/view/593/575
Құрманбайұлы Ш. БАҚ және сөз мәдениеті. – Алматы: «Сардар» баспа үйі, 2020. – 116 б.
Алтаева А.Ш. Речевая культура и коммуникативная компетенция билингва // Известия КазУМОиМЯ имени Абылай хана, серия «Филологические науки». – 2021. – №4 (63). – Б. 51–62. DOI: https://doi.org/10.48371/PHILS.2021.63.4.004
Cox T. Now You're Talking: Human Conversation from the Neanderthals to Artificial Intelligence. – New York: Random House, 2018. – 384 p.
Загидуллина М.В., Киклевич А.К. Некоторые аспекты демократизации языка современных российских СМИ // Современные проблемы медиарусистики. – 2021. Том 19. – №4. – С. 401–418. DOI: https://doi.org/10.22363/2618-8163-2021-19-4-401-418
Сыздықова Р. Тіл және ұлттық мәдениет. Он төртінші том. «Абай» энциклопедиясында жарияланған ғылыми-теориялық мақалалар. – Алматы: Ел-шежіре, 2018. – 344 б.
Тер-Минасова С.Г. Тіл және мәдениетаралық коммуникация. – Алматы: Ұлттық аударма бюросы, 2018. – 320 б.
Қазақ радиосы. «Дұрыс сөйлейік» бағдарламасы. 73-шығарылым. Грамматикалық қателер. [Электронды ресурс]. – URL: https://kitap.kz/music/9/73-grammatikalyq-qateler (қаралған күні 23.06.2022)
Балақаев М., Серғалиев М. Қазақ тілінің мәдениеті: Оқулық. – Алматы: Дәуір-Кітап, 2013. – 240 б.
Қазақ тілінің ұлттық корпусы. [Электронды ресурс]. – URL: https://qazcorpus.kz/ (қаралған күні 23.06.2022)
Аханов К. Тіл білімінің негіздері: Оқулық. 5-бас. – Алматы: Санат, 2010. – 496 б.
Сейдамат Ә.Қ., Алдаш А. Сөз байлығы және әсерлілік: мерзімді баспасөз тіліндегі синонимдердің қолданысы // Абылай хан атындағы ҚазХҚжӘТУ Хабаршысы. «Филология ғылымдары» сериясы. – 2022. – №67 (4). – Б. 181–194. DOI: https://doi.org/10.48371/PHILS.2022.67.4.014
Смағұлова Г.Н., Айтжанова Г.Д. Медиамәтіндерден енген шеттілдік жаңа сөздердің қазіргі қолданыс сипаты // Абылай хан атындағы ҚазХҚжӘТУ Хабаршысы. «Филология ғылымдары» сериясы. – 2022. – №1 (64). – Б. 213–227. DOI: https://doi.org/10.48371/PHILS.2022.64.1.017
REFERENCES
Jumagulova A.J., Omіrbekova R.Q. BAQ: jurnalist jane soz madenietі [Media: journalist and word culture] // QazUU habarshysy. Jurnalistika seriiasy. – 2016. Tom 40. – №2. – B. 123–125. DOI: https://bulletin-journalism.kaznu.kz/index.php/1-journal/article/view/593/575 [in Kazakh]
Qurmanbaiuly Sh. BAQ jane soz madenietі Media and speech culture. – Almaty: «Sardar» baspa uiі, 2020. – 116 b. [in Kazakh]
Altaeva A.Sh. Rechevaia kultura i kommunikativnaia kompetenciia bilingva Speech culture and communicative competence of a bilingual // Izvestiia KazUMOiMIa imeni Abylai hana, seriia «Filologicheskie nauki». – 2021. – №4 (63). – B. 51–62. DOI: https://doi.org/10.48371/PHILS.2021.63.4.004 [in Russian]
Cox T. Now You're Talking: Human Conversation from the Neanderthals to Artificial Intelligence. – New York: Random House, 2018. – 384 p.
Zagidullina M.V., Kiklevich A.K. Nekotorye aspekty demokratizacii iazyka sovremennyh rossiiskih SMI [Some aspects of the democratization of the language of modern Russian media] // Sovremennye problemy mediarusistiki. – 2021. Tom 19. – №4. – S. 401–418. DOI: https://doi.org/10.22363/2618-8163-2021-19-4-401-418[in Russian]
Syzdyqova R. Tіl jane ulttyq madeniet Language and national culture. On tortіnshі tom. «Abai» enciklopediiasynda jariialangan gylymi-teoriialyq maqalalar. – Almaty: El-shejіre, 2018. – 344 b. [in Kazakh]
Ter-Minasova S.G. Tіl jane madenietaralyq kommunikaciia [Language and intercultural communication]. – Almaty: Ulttyq audarma biurosy, 2018. – 320 b. [in Kazakh]
Qazaq radiosy. «Durys soileiіk» bagdarlamasy. 73-shygarylym. Grammatikalyq qateler [Grammatical errors.]. [Electronic resource]. – URL: https://kitap.kz/music/9/73-grammatikalyq-qateler (qaralgan kunі 23.06.2022) [in Kazakh]
Balaqaev M., Sergaliev M. Qazaq tіlіnіn madenietі Culture of Kazakh language: Oqulyq. – Almaty: Dauіr-Kіtap, 2013. – 240 b. [in Kazakh]
Qazaq tіlіnіn ulttyq korpusy [National Corps of the Kazakh language]. [Electronic resource]. – URL: https://qazcorpus.kz/ (qaralgan kunі 23.06.2022) [in Kazakh]
Ahanov K. Tіl bіlіmіnіn negіzderі Fundamentals of linguistics: Oqulyq. 5-bas. – Almaty: Sanat, 2010. – 496 b. [in Kazakh]
Seidamat A.Q., Aldash A. Soz bailygy jane aserlіlіk: merzіmdі baspasoz tіlіndegі sinonimderdіn qoldanysy [Vocabulary and influence: the use of synonyms in the language of the periodical press] // Abylai han atyndagy QazHQjATU Habarshysy. «Filologiia gylymdary» seriiasy. – 2022. – №67 (4). – B. 181–194. DOI: https://doi.org/10.48371/PHILS.2022.67.4.014 [in Kazakh]
Smagulova G.N., Aitjanova G.D. Mediamatіnderden engen shettіldіk jana sozderdіn qazіrgі qoldanys sipaty [The nature of the current use of Foreign new words from media texts] // Abylai han atyndagy QazHQjATU Habarshysy. «Filologiia gylymdary» seriiasy. – 2022. – №1 (64). – B. 213–227. DOI: https://doi.org/10.48371/PHILS.2022.64.1.017 [in Kazakh]
