ҚАЗАҚ ЖӘНЕ ТҮРІК ТІЛДЕРІНІҢ ТҮСІНДІРМЕ СӨЗДІКТЕРІНДЕ КӨРСЕТІЛГЕН НЕГІЗГІ ШАРТТЫ БЕЛГІЛЕРДІҢ САЛЫСТЫРМАЛЫ СИПАТТАМАСЫ
Кілт сөздер:
лексикография, шартты белгі, таңба, сөзбелгі, стильдік белгі, сілтеме, түсіндірме сөздік.Аңдатпа
Шартты белгілер – сөздің табиғатын айқындайтын басты тілдік компоненттердің бірі. Шартты белгі қолданылмайтын сөздік болмайтындығы баршамызға мәлім. Сөздік жасау тәжірибесінде шартты белгілердің қолданылуы лексикографиядағы үлкен жетістік болғаны анық. Лексикографияда шартты белгінің (условный знак, conditional note) қызметі зор. Сөздіктердің бәрінде де белгілі бір дәрежеде семантикалық, стильдік, функционалдық, т.б. шартты белгілер кездесіп отырады. Жалпы шартты белгілердің құрамына таңба, сөзбелгі, стильдік белгі, сілтеме терминдері кіреді. Қазіргі таңда әр тілдердегі түрлі типті сөздіктердің қай түрін болмасын шартты белгілерсіз көзге елестете алмаймыз. Мысалы, қазақ және түрік тілдерінің түсіндірме сөздігінде де шартты белгілер молынан қолданылады. Атау сөздердің сыр-сипатын ашуда, олардың мағыналарын толықтыруда шартты белгілердің түсіндірме сөздіктегі атқаратын рөлі орасан зор.
Зерттеу барысында қазақ, орыс ғалымдары мен ағылшын ғалымдарының шартты белгілерге берген анықтамалары мен жіктеліміне тоқталып, шартты белгілердің түрлері, атап айтар болсақ, сөзбелгі, стильдік белгі, таңба, сілтеме қарастырылды. Қазақ және түрік тілдерінің түсіндірме сөздігінде шартты белгілердің әр түрінің берілісіне мысалдар келтіріле отыра, талдау жасалып, өзіндік ерекшеліктері мен ұқсастықтары айқындалды.
Әдебиеттер тізімі
Ступин Л.П. О добавочной семантико-функциональной характеристике слова в толковом словаре // Исследования по английской филологии. Сб. ІІІ. – Л.: Изд-во ЛГУ, 1965. – с. 16-27.
Малбақов М. Бір тілді түсіндірме сөздіктің құрылымдық негіздері. – Алматы: Ғылым, 2002. – 368 б.
Берков В.П. Слово в двуязычном словаре. – Таллин: Валгус, 1977. – 140 с.
Ахманова О.С. Очерки по общей и русской лексикологии. – М.: Учпедгиз, 1957. – 296 с.
Лингвистический энциклопедический словарь. – М.: Советская энциклопедия, 1990. – 685 с.
Морковкин В.В. Основы теории учебной лексикографии: Дисс. ... док. филол. наук. – М., 1990. – 280 с.
Қазақ сөздігі (Қазақ тілінің біртомдық үлкен түсіндірме сөздігі). – Алматы: Дәуір, 2013. – 1488 б.
Türkçe Sözlük. 3 baskı. – Ankara: Dil Derneği, 2012. – 1944 s.
Parlatır İ. (ve başkaları). Türkçe sözlük. II. K-Z. – Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1998. – 2523 s.
Қазақ әдеби тілінің сөздігі. Он бес томдық. T. 4. – Алматы: Дәуір, 2011. – 752 б.
İlhan A. Misalli Büyük Türkçe Sözlük. – İstanbul: Kubbealtı, 2010. – 1411s.
Дубичинский В.В. Лексикография русского языка: учеб. пособие (для вузов). – М.: Наука, Флинта, 2009. – 428 с.
Жанұзақов Т. Қазақ тілінің түсіндірме сөздігі. – Алматы: Дайк-Пресс, 2008. – 968 б.
Akalın Ş. H. Türkçe Sözlük. 11.bsk. – Ankara: Türk Dil Kurumu, 2011. – 2523 s.
Parlatır İ. Türkçe sözlük. I. A-J. – Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1998. – 2244 s.
Қазақ тілінің түсіндірме сөздігі. Т. 1. – Алматы: Ғылым, 1959. – 695 б.
Қазақ әдеби тілінің сөздігі. Он бес томдық. T. 3. – Алматы: Дәуір, 2011. – 744 б.
Қазақ әдеби тілінің сөздігі. Он бес томдық. T. 7. – Алматы: Дәуір, 2011. – 752 б.
Қазақ әдеби тілінің сөздігі. Он бес томдық. T. 8. – Алматы: Дәуір, 2011. – 744 б.
Қазақ тілінің сөздігі. – Алматы: Дайк-Пресс, 1999. – 773 б.
Морковкин В.В. Типология филологических словарей // Vocabulum et vocabularium. – 1994. – Вып. 1. – C. 13–23.
REFERENCES
Stupin L.P. O dobavochnoy semantiko-funkcionalnoy harakteristike slova v tolkovom slovare [Issledovaniia po angliyskoy filologii [On the additional semantic and functional characteristics of the word in the explanatory dictionary] // Studies in English Philology]. Sb. III. – L.: Izd-vo LGU, 1965. – 16-27 s. [in Russian]
Malbaqov M. Bir tildi tusindirme sozdiktin qurylymdyq negizderi [Structural bases of monolingual explanatory dictionaries]. – Almaty: Gylym, 2002. – 368 b.[in Kazakh]
Berkov V.P. Slovo v dvuiazychnom slovare [A word in a bilingual dictionary]. – Tallin: Valgus, 1977. – 140 s. [in Russian]
Akhmanova O.S. Ocherki po obshhei i russkoi leksikologii [Essays on general and Russian lexicology]. – M.: Uchpedgiz, 1957. – 296 s. [in Russian]
Lingvisticheskiy enciklopedicheskiy slovar [Linguistic encyclopedic dictionary]. – M.: Sovetskaya entsiklopediia, 1990. – 685 s. [in Russian]
Morkovkin V.V. Osnovy teorii uchebnoy leksikografii: Diss. … dok. filol. nauk. [Fundamentals of the theory of educational lexicography]. – M., 1990. – 280 s. [in Russian]
Qazaq sozdigi (Qazaq tilinin birtomdyq ulken tusindirme sozdigi) [Kazakh dictionary (one-volum large explanatory dictionary of the Kazakh language). – Almaty: Dauir, 2013. – 1488 b. [in Kazakh]
Türkçe Sözlük [Turkish Dictionary]. 3 baskı. – Ankara: Dil Derneği, 2012. – 1944 s. [in Turkısh]
Parlatır İ. (ve başkaları). Türkçe sözlük [Turkish dictionary]. II. K-Z. – Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1998. – 2523 s. [in Turkısh]
Qazaq adebi tilinin sozdigi. On bes tomdyq [Dictionary of the Kazakh literary language. In fifteen volumes].T. 4. – Almaty, 2011. – 752 b. [in Kazakh]
İlhan A. Misalli Büyük Türkçe Sözlük [Grand Turkish Dictionary with Example]. – İstanbul: Kubbealtı, 2010. – 1411s. [in Turkısh]
Dubichinskiy V.V. Leksikografiia russkogo iazyka: ucheb. posobiye (dlia vuzov) [Lexicography of the Russian language: Textbook, allowance (for universities)]. – M.: Nauka, Flinta, 2009. – 428 s. [in Russian]
Januzaqov T. Qazaq tilinin tusindirme sozdigi [Explanatory Dictionary of the Kazakh language]. – Almaty: Daik-Press, 2008. – 968 b. [in Kazakh]
Akalın Ş. H. Türkçe Sözlük [Turkish Dictionary]. 11.bsk. – Ankara: Türk Dil Kurumu, 2011. – 2523 s. [in Turkısh]
Parlatır İ. Türkçe sözlük [Turkish Dictionary]. I. A-J. – Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1998. – 2244 s. [in Turkısh]
Qazaq tilinin tusindirme sozdigi [Explanatory Dictionary of the Kazakh language]. T. 1. – Almaty: Gylym, 1959. – 695 b. [in Kazakh]
Qazaq adebi tilinin sozdigi. On bes tomdyq [Dictionary of the Kazakh literary language. In fifteen volumes]. T.3. – Almaty: Dauir, 2011. – 744 b. [in Kazakh]
Qazaq adebi tilinin sozdigi. On bes tomdyq [Dictionary of the Kazakh literary language. In fifteen volumes]. T. 7. – Almaty: Dauir, 2011. – 752 b. [in Kazakh]
Qazaq adebi tilinin sozdigi. On bes tomdyq [Dictionary of the Kazakh literary language. In fifteen volumes]. T. 8. – Almaty: Dauir, 2011. – 744 b. [in Kazakh]
Qazaq tilinin sozdigi [Dictionary of the Kazakh language]. – Almaty: Daik-Press, 1999. – 773 b. [in Kazakh]
Morkovkin V.V. Tipologiia filologicheskih slovarey [Typology of philological dictionaries] // Vocabulum et vocabularium. – 1994. – Vyp. 1. – S. 13–23. [in Russian]
