Мұхаммед Салих поэзиясындағы наразылық көріністері
Кілт сөздер:
Мұхаммед Салих, протест, антисоветизм, пост-антисоветизм, жәдітшілдік, өзбек поэзиясы.Аңдатпа
Бұл мақалада өзбек ақыны, Кеңестік өзбек әдебиетіндегі «Метафористтер» мектебінің өкілі және простестік және эмиграциялық поэзияның негізін қалаушы Мұхаммед Салих поэзиясындағы протестік элементтер көрінісі қарастырылды. Аталған мәселені әр қырынан айқындау үшін ақынның протестік бағыттағы өлеңдері Кеңес одағы кезеңіндегі (антисоветизм) және Кеңес одағынан кейінгі кезеңдегі протест (пост-антисоветизм) деп екі макротопқа жіктеліп зерттелді. Ақын М. Салих поэзиясындағы протест мотиві Қазақстан әдебиеттануында осы мақала аясында алғаш рет қарастырылу жағдайын зерттеу жұмысының жаңа қыры ретінде атап өтуге болады.
Мақаланың бірінші бөлімінде М. Салихтың соңғы қырық жылдағы
шығармашылығында басты тақырыпқа айналған ұлтшылдық (түрікшілдік) және антисоветизм мәселесі жан-жақты талданды. Бірнеше әдеби әдістерді қолдану арқылы ақынның өлеңдеріндегі антисоветтік протестің, тәуелсіздікті аңсау мен егенмендікке қол
жеткізу сынды идеялардың ерекшелігі айқындалды. Бұл кезеңде жазылған «Ананың айтқаны», «Тордағы тышқан», «Ояну» секілді өлеңдерінде «ояну» лейтмотивінің объектісі және субъектісі зерттелді. Өлеңдердің физикасы мен метафизикасына тоқталып, өзіне дейінгі
жәдітшілдердің әдебиетінің тигізген әсері талқыланды. Өлеңдеріндегі аллегория мен метафораның көркемдігі және жазылу ерекшелігі, поэзиясының тасасына жасырынған мән-мазмұнына жіті назар аударылды. Жәдітшілдер әдебиетінің өзіне тән символдары мен
мотивтерінің ақын өлеңдеріндегі қолданыстар зерттелді.
Мақаланың екінші бөлімінде Кеңес одағынан кейінгі, қазіргі Өзбекстан
Республикасындағы протестік поэзияның ерекшелігі зерттелді. М. Салих поэзиясы негізінде тәуелсіздік, азаматтық қоғам, сөз еркіндігі, адам құқығы сынды идеялар мен құндылықтардың көрінісі талданды. Ақынның «Ғаріп ағаш», «Халық жауының отанға деген махаббаты», «Сүргіндегі дәруіштің дұғасы» сынды өлеңдерін басшылыққа ала отырып, қазіргі өзбек әдебиетіндегі эмиграциялық әдебиеттің даму үдерісі сараланды. М. Салихтың ақындық болмысына тән көркемдік пен ерекшеліктері жан-жақты көрсетілді. Ақынның эмиграциядағы саяси және әдеби өмірінің бір-біріне тигізген ықпалы салыстырмалы-
салғастырмалы және синергетикалық аспектіде талданды.
М. Салихтің протестік поэзиясында ерекше мәнге ие түркі бірлігі мен Түркістан тәуелсіздігі тақырыптары ұлтшылдық (түркішілдік) бағыттағы өлеңдерімен ішінара байланысқан қырлары сараланды. Осындай зерттеулердің аясында қазіргі өзбек әдебиетіндегі протестік әдебиеттің дамуына, көтерілген тақырыптар мен мәселелеріне, поэтикалық қуатылығына, азаматтық қоғам қалыптастырудағы ықпалына аналитикалық болжам жасалды.
Мақалада Кеңес одағы кезеңіндегі және Кеңес одағынан кейінгі кезеңдегі протесттердің М. Салих шығармашылығындағы көріністеріне мән беріліп, өлеңдері бірнеше қырынан зерттелді. Әділдік жолындағы күрес пен әлемді танудағы үлесі де жіті назарға алынды.
Әдебиеттер тізімі
KAYNAKÇA
Türk Dünyası Çağdaş Edebiyatları El Kitabı. – İstanbul: Kesit, 2018. – 824 s.
Бурсина М.В. Мотив протеста в литературе «Рассерженных молодых людей» // Вестник государственного гуманитарно-технологического университета. – 2018. – №2. – C. 58–62.
Салих М. Вал-Фажр / Ауд. Ф. Төлтай. – Астана: AR, 2022. – 278 б.
Парфи Р. Сакина. – Ташкент: Мухаррир, 2013. – 376 c.
Hayıt B. Türkistanda Öldürülen Türk Şairleri. – Ankara: Kardeş, 1971. – 52 s.
Salih M. İmperatif. – İstanbul: Yitik Şifa, 2021. – 416 s.
Батлер А. Мирология. Прогресс сила в мировых отношениях. Т.II. SCHOLARICA, 2019. – 818 с.
Шафранская Э. О русском ориентализме, «русском мире» в колониальной литературе и их переосмыслении в литературе постколониальной. [Электронный ресурс]. URL: https://www.nlobooks.ru/magazines/novoe_literaturnoe_obozrenie/161_nlo_1_2020/article/21984/. (дата обращения: 23.07.2022)
Halikova N. Millî Uyanış Dönemi Özbek Şiirinde Millet Ruhunun Betimlenmesi / Túrkologıa. – 2021. – №2 (106). – Б. 96–109. https://doi.org/10.47526/turkology.v106i2.628
Жиенбаев Е.Б., Семиз К. М. Жұмабаевтың өлеңдеріндегі ұлттық романтизмнің түркиялық ақындардың шығармашылығымен салыстырылуы / Керуен. – 2022. – №1. – Б. 190–206. https://doi.org/10.53871/2078-8134.2022.1-15
Фуко М. Интеллектуалы и власть. Часть 3. – Москва: Праксис, 2006. – 320 с.
Хикс С. Объясняя постмодернизм. – Москва: Рипол, 2021. – 320 с.
Сироткина А.И., Альпидовская М.Л. Неоколониализм XXI века: глобализм и мир-системность // Теоретическая экономика. – 2020. – №12. – C. 97–109.
REFERENCES
Turk dunyasy chagdash edebiyatları el kitabı [Handbook of Contemporary Literatures of the Turkic World]. – Istanbul: Kesit, 2018. – 824 s. [in Turkish]
Bursina M.V. Motiv protesta v literature “Rasserjennyh molodyh liudei” [The motive of protest in the literature of “Angry young people”] // Vestnik gosudarstvennogo gumanitarno-tehnologicheskogo universiteta. – 2018. – №2. – S. 58–62. [in Russian]
Salih M. Val-Fazhr [Val-Fazhr] / Aud. F. Toltai. – Astana: AR, 2022. – 278 b. [in Kazakh]
Parfi R. Sakina. – Tashkent: Muharrir, 2013. – 376 s. [in Uzbek]
Haiyt B. Tukistanda oldurulen turk shairleri. – Ankara: Kardesh, 1971. – 52 s. [in Turkish]
Salih M. Imperatif [The Imperative]. – Istanbul: Yitik Shifa, 2021. – 416 s. [in Turkish]
Batler A. Mirologija. Progress sila v mirovyh otnoshenijah [Metrology. Progress is a force in world relations]. T.II. Scholarica, 2019. – 818 s. [in Russian]
Shafranskaia E. O russkom orientalizme, «russkom mire» v kolonialnoi literature i ih pereosmyslenii v literature postkolonialnoi [About Russian Orientalism, the “Russian world” in colonial literature and their reinterpretation in postcolonial literature]. [Electronic resource]. URL: https://www.nlobooks.ru/magazines/novoe_literaturnoe_obozrenie/161_nlo_1_2020/article/21984/. [in Russian]. (data obrashenia 23.07.2022)
Halikova N. Milli uyanysh donemi Uzbek shiirinde millet ruhunun betimlenmesi [Depicting the National Spirit in Uzbek Poetry of the National Awakening Period] // Turkologiia. – 2021. – №2 (106). – B. 96–109. https://doi.org/10.47526/turkology.v106i2.628 [in Turkish]
Jienbaev E.B., Semiz K. М. Jumabaevtyn olenderindegi ulttyq romantizmnin turkiyalyq aqyndardyn shygarmashylygymen salystyryluy // Keruen. – 2022. – №1. – B. 190–206. https://doi.org/10.53871/2078-8134.2022.1-15 [in Kazakh].
Fuko M. Intellektualy i vlast [Intellectuals and power]. Chast 3. – M.: Praksis, 2006. – 320 s. [in Russian]
Hiks S. Obiasniaia postmodernizm [Explaining Postmodernism]. – M.: Ripol, 2021. – 320 s. [in Russian]
Sirotkina A.I., Alpidovskaia M.L. Neokolonializm XXI veka: globalizm i mir-sistemnost [Neocolonialism of the XXI century: Globalism and the world-system] // Teoreticheskaia ekonomika. – 2020. – №12. – S. 97–109. [in Russian]
