KAZAKÇA'DA İKİ DİLLİ İSİMLER
17 16
Anahtar Kelimeler:
onomastik, antroponimler, çift cinsiyetli isimler, Kazakça, kız ismi, erkek ismi.Özet
İnsan hayatında şiddeti önlemek, insanca yaşam ilkelerini canlandırmak ve gelecek nesillere adil bir dünya bırakmak açısından kadın ile erkek arasındaki eşitsizliği ortadan kaldırma eğilimi öncelikli bir mesele hâline gelmelidir. Bu bağlamda söz konusu konunun bilimsel açıdan çok yönlü olarak incelenmesi günümüz için oldukça önemlidir. Çağdaş araştırmalarda dillerdeki yeni terimlerin ortaya çıkması meselesi her zaman ön planda olmuştur.
Bu makalede ele alınan "çift cinsiyetli" terimi bilim çevresinde ilk kez tanıtılmaktadır. Kazakça'da cinsiyet kategorisi bulunmadığı için, bu ерекшilik özel dilbilgisel kurallarda ele alınmamaktadır. Ancak kişi adlarında soy veya cinsiyet belirten bazı unsurlar mevcuttur. Bu nedenle Kazak halkı çocuklara ad verirken genellikle cinsiyetine uygun isim seçуге özen көрсетеді. Yine de bazı isimler hem erkek hem kız çocuklarına verilebilmektedir.
Bu makalede, Kazak Türkçesindeki çift cinsiyetli isimlerin yayılma nedenleri, bu isimlerin çocuk psikolojisine ve bireyin topluma uyumuna etkileri ele alınmaktadır. Kazak dilinde rastlanan çift cinsiyetli isimlerin incelenmesinin önemi ve gerekliliği üzerine çeşitli veriler değerlendirilmiş, araştırma sonuçlarına göre Kazak halkının çocuklara isim verme geleneğindeki özgünlükler ortaya konmuştur.
Çift cinsiyetli isimlere dair yapılmış araştırmalara genel bir bakış sunularak, diğer milletlerdeki benzer adlandırma biçimleriyle karşılaştırmalar yapılmıştır. Bu tür isimlerin Kazakçadaki yapısal özellikleri ve oluşum şekilleri belirlenmiş, benzer isim oluşturan dilsel birimlerle kıyaslamalar yapılmıştır.
Çift cinsiyetli isimlerin Kazak dilindeki leksik-semantik anlamları sınıflandırılmış, bu adların çocuk psikolojisindeki yeri ve bireyin toplumsal uyumuna etkisi ortaya konmuştur. Konuya ilişkin yürütülen anket sonuçları analiz edilerek, söz konusu etkiler ayrıntılı şekilde değerlendirilmiştir.
Referanslar
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
Suleimenova G.S. Effectiveness of Teaching Kazakh Onomastics and Toponyms to University Students // Ясауи университетінің хабаршысы. – 2023. – №4(130). – Б. 318–328. https://doi.org/10.47526/2023-4/2664-0686.26
Lag om personnamn. [Electronic resource]. URL: https://www.riksdagen.se/sv/dokument-och-lagar/dokument/svensk-forfattningssamling/lag-20161013-om-personnamn_sfs-2016-1013/ (date of access 15.08.2024)
Alvarez L. Jens and Vita, but Molli? Danes Favor Common Names. – 2004. [Electronic resource]. URL: http://www.nytimes.com/2004/10/08/world/europe/jens-and-vita-but-molli-danes-favor-common-names.html (date of access 15.08.2024)
Tagliabue J. A Swede by Any Other Name. In Fact, Many Swedes. – 2011. [Electronic resource]. URL: http://www.nytimes.com/2011/02/01/world/europe/01stockholm.html (date of access 15.08.2024)
Marszal A. Why you can't be called Duncan in Iceland. – 2014. [Electronic resource]. URL: http://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/europe/iceland/10930163/Why-you-cant-be-called-Duncan-in-Iceland.html (date of access 15.08.2024)
Bertrand M., Mullainathan S. Are Emily and Greg More Employable Than Lakisha and Jamal? A Field Experiment on Labor Market Discrimination // The American Economic Review. – 2004, September. 7. Әлиакбарова А.Т. Жаңа әлеуметтік-мәдени жағдайдағы заманауи қазақ антропонимиясы: трансмиссия, трансформация: филол. ғыл. док. … дис. – Алматы, 2020. – 278 б.
Barry H., Harper A. Feminization of unisex names from 1960 to 1990 // Names. – 1993. – Т. 41, №4. https://doi.org/10.1179/nam.1993.41.4.228
Barry H., Harper A. Unisex names for babies born in Pennsylvania 1990–2010 // Names: A Journal of Onomastics. – 2014. – Т. 62, №1. https://doi.org/10.1179/0027773813Z.00000000060
Жанұзақов Т.Ж. Қазақ есімдерінің тарихы (Лингвистикалық және тарихи-этнографиялық талдау). – Алматы: Ғылым, 1971. – 218 б.
Мусабекова У.А. Мотивациялық аспект антропонимдердің қазақ және орыс тілдеріндегі көрінісі: филол. ғыл. канд. ... автореф. – Алматы: Абай атындағы Алматы мемлекеттік университеті, 1996. – 24 б.
Мадиева Г.Б. Имя собственное в контексте познания. – 2-басылым, өңделген және толықтырылған. – Алматы: Қазақ университеті, 2010. – 239 б.
Тұранов Ы.Ә. Қазақ антропонимдерін дәуірлеу мәселелері // ҚазҰУ хабаршысы. Филология сериясы. – 2012. – №5–6 (139–140).– Б. 211–216.
REFERENCES 1. Suleimenova G.S. Effectiveness of Teaching Kazakh Onomastics and Toponyms to University Students // Iasaui universitetіnіn habarshysy. – 2023. – №4(130). – B. 318–328. https://doi.org/10.47526/2023-4/2664-0686.26 2. Lag om personnamn. [Electronic resource]. URL: https://www.riksdagen.se/sv/dokument-och-lagar/dokument/svensk-forfattningssamling/lag-20161013-om-personnamn_sfs-2016-1013/ (date of access 15.08.2024) 3. Alvarez L. Jens and Vita, but Molli? Danes Favor Common Names. – 2004. [Electronic resource]. URL: http://www.nytimes.com/2004/10/08/world/europe/jens-and-vita-but-molli-danes-favor-common-names.html (date of access 15.08.2024) 4. Tagliabue J. A Swede by Any Other Name. In Fact, Many Swedes. – 2011. [Electronic resource]. URL: http://www.nytimes.com/2011/02/01/world/europe/01stockholm.html (date of access 15.08.2024) 5. Marszal A. Why you can't be called Duncan in Iceland. – 2014. [Electronic resource]. URL: http://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/europe/iceland/10930163/Why-you-cant-be-called-Duncan-in-Iceland.html (date of access 15.08.2024) 6. Bertrand M., Mullainathan S. Are Emily and Greg More Employable Than Lakisha and Jamal? A Field Experiment on Labor Market Discrimination // The American Economic Review. – 2004, September. 7. Aliakbarova A.T. Zhana aleumettіk-madeni zhagdaidagy zamanaui qazaq antroponimiasy: transmissia, transformacia: filol. gyl. dok. … dis. [Modern Kazakh anthroponymy in a new socio-cultural context: transmission, transformation: dis.]. – Almaty, 2020. – 278 b. [in Kazakh] 8. Barry H., Harper A. Feminization of unisex names from 1960 to 1990 // Names. – 1993. – T. 41, №4. https://doi.org/10.1179/nam.1993.41.4.228 9. Barry H., Harper A. Unisex names for babies born in Pennsylvania 1990–2010 // Names: A Journal of Onomastics. – 2014. – T. 62, №1. https://doi.org/10.1179/0027773813Z.00000000060 10. Zhanuzaqov T.Zh. Qazaq esіmderіnіn tarihy (Lingvistikalyq zhane tarihi-etnografialyq taldau) [History of Kazakh names (linguistic and historical and ethnographic analysis)]. – Almaty: Gylym, 1971. – 218 b. [in Kazakh] 11. Musabekova U.A. Motivacialyq aspekt antroponimderdіn qazaq zhane orys tіlderіndegі korіnіsі: filol. gyl. kand. ... avtoref. [Motivational aspect expression of anthroponyms in Kazakh and Russian: abstract]. – Almaty: Abai atyndagy Almaty memlekettіk universitetі, 1996. – 24 b. [in Kazakh] 12. Madieva G.B. Imia sobstvennoe v kontekste poznania [Proper name in the context of cognition]. – Almaty: Qazaq universiteti, 2010. – 239 b. [in Kazakh] 13. Turanov U.A. Qazaq antroponimderіn dauіrleu maselelerі [Problems of the epoch-making of Kazakh anthroponyms] // QazUU habarshysy. Filologia seriasy. – 2012. – №5–6 (139–140). – B. 211–216. [in Kazakh]
