ҚАЗАҚ ТІЛІНДЕГІ ҚОСЖЫНЫСТЫ ЕСІМДЕР
17 16
Кілт сөздер:
ономастика, антропонимдер, қосжынысты есімдер, қазақ тілі, қыз есімі, ұл есімі.Аңдатпа
Адамзат өмірінде зорлық-зомбылықты болдырмау, ізгілікті өмір сүру принциптерін жандандыру, болашақ ұрпаққа әділетті заманды аманат етуде әйел мен ер арасындағы теңсіздікті жою тенденциясы бірінші орынға шығуы тиіс. Осы бағытта аталған тақырыпты жан-жақты ғылыми тұрғыдан зерттеу мәселесі өзекті болып отыр. Заманауи зерттеулерде тілдердегі жаңа термин мәселесі әрқашан алдыңғы орынға шығатыны ақиқат. Осы мақалада сөз болатын «қосжынысты» термині ғылыми ортада алғашқы рет жарияланып отыр. Қазақ тілінде тек категориясы болмағандықтан арнайы тілдік ережелерде қарастырылмайды. Бірақ кісі есімдерінің формасында текті көрсететін кейбір элементтер бар. Соған байланысты қазақтарда балаға есім бергенде жынысына байланысты таңдауға тырысады. Дегенмен кейбір есімдер өмірге келген ұлға да, қызға да беріле береді. Осы мақалада қазақ тіліндегі қосжынысты есімдердің таралу себептері мен олардың бала психологиясына, адамның қоғамда бейімделуіне әсер етуіне байланысты зерттеулер туралы айтылады. Қазақ тіліндегі кездесетін қосжынысты есімдерді зерттеудің өзектілігі мен қажеттілігі туралы материалдар сараланып, зерттеу нәтижелері көрсеткендей, қазақ халқындағы балаға есім берудегі ерекшеліктер анықталады. Қосжынысты есімдер туралы зерттеулерге шолу жасалып, басқа халықтардағы формалары салыстырылады. Ол есімдердің қазақ тіліндегі жасалу формасы мен құрылымы анықталады, осындай есімдер жасайтын тілдік бірліктер салыстырылады. Қосжыынысты есімдердің қазақ тіліндегі лексика-семантикалық мағыналары ажыратылып, есімдердің бала психологиясындағы бейнесі көрсетіледі, қоғамда бейімделуіне әсер ету фактілері анықталады.Оны көрсету үшін жасалған сауалнама нәтижелері талданады.
Әдебиеттер тізімі
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
Suleimenova G.S. Effectiveness of Teaching Kazakh Onomastics and Toponyms to University Students // Ясауи университетінің хабаршысы. – 2023. – №4(130). – Б. 318–328. https://doi.org/10.47526/2023-4/2664-0686.26
Lag om personnamn. [Electronic resource]. URL: https://www.riksdagen.se/sv/dokument-och-lagar/dokument/svensk-forfattningssamling/lag-20161013-om-personnamn_sfs-2016-1013/ (date of access 15.08.2024)
Alvarez L. Jens and Vita, but Molli? Danes Favor Common Names. – 2004. [Electronic resource]. URL: http://www.nytimes.com/2004/10/08/world/europe/jens-and-vita-but-molli-danes-favor-common-names.html (date of access 15.08.2024)
Tagliabue J. A Swede by Any Other Name. In Fact, Many Swedes. – 2011. [Electronic resource]. URL: http://www.nytimes.com/2011/02/01/world/europe/01stockholm.html (date of access 15.08.2024)
Marszal A. Why you can't be called Duncan in Iceland. – 2014. [Electronic resource]. URL: http://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/europe/iceland/10930163/Why-you-cant-be-called-Duncan-in-Iceland.html (date of access 15.08.2024)
Bertrand M., Mullainathan S. Are Emily and Greg More Employable Than Lakisha and Jamal? A Field Experiment on Labor Market Discrimination // The American Economic Review. – 2004, September. 7. Әлиакбарова А.Т. Жаңа әлеуметтік-мәдени жағдайдағы заманауи қазақ антропонимиясы: трансмиссия, трансформация: филол. ғыл. док. … дис. – Алматы, 2020. – 278 б.
Barry H., Harper A. Feminization of unisex names from 1960 to 1990 // Names. – 1993. – Т. 41, №4. https://doi.org/10.1179/nam.1993.41.4.228
Barry H., Harper A. Unisex names for babies born in Pennsylvania 1990–2010 // Names: A Journal of Onomastics. – 2014. – Т. 62, №1. https://doi.org/10.1179/0027773813Z.00000000060
Жанұзақов Т.Ж. Қазақ есімдерінің тарихы (Лингвистикалық және тарихи-этнографиялық талдау). – Алматы: Ғылым, 1971. – 218 б.
Мусабекова У.А. Мотивациялық аспект антропонимдердің қазақ және орыс тілдеріндегі көрінісі: филол. ғыл. канд. ... автореф. – Алматы: Абай атындағы Алматы мемлекеттік университеті, 1996. – 24 б.
Мадиева Г.Б. Имя собственное в контексте познания. – 2-басылым, өңделген және толықтырылған. – Алматы: Қазақ университеті, 2010. – 239 б.
Тұранов Ы.Ә. Қазақ антропонимдерін дәуірлеу мәселелері // ҚазҰУ хабаршысы. Филология сериясы. – 2012. – №5–6 (139–140).– Б. 211–216.
REFERENCES 1. Suleimenova G.S. Effectiveness of Teaching Kazakh Onomastics and Toponyms to University Students // Iasaui universitetіnіn habarshysy. – 2023. – №4(130). – B. 318–328. https://doi.org/10.47526/2023-4/2664-0686.26 2. Lag om personnamn. [Electronic resource]. URL: https://www.riksdagen.se/sv/dokument-och-lagar/dokument/svensk-forfattningssamling/lag-20161013-om-personnamn_sfs-2016-1013/ (date of access 15.08.2024) 3. Alvarez L. Jens and Vita, but Molli? Danes Favor Common Names. – 2004. [Electronic resource]. URL: http://www.nytimes.com/2004/10/08/world/europe/jens-and-vita-but-molli-danes-favor-common-names.html (date of access 15.08.2024) 4. Tagliabue J. A Swede by Any Other Name. In Fact, Many Swedes. – 2011. [Electronic resource]. URL: http://www.nytimes.com/2011/02/01/world/europe/01stockholm.html (date of access 15.08.2024) 5. Marszal A. Why you can't be called Duncan in Iceland. – 2014. [Electronic resource]. URL: http://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/europe/iceland/10930163/Why-you-cant-be-called-Duncan-in-Iceland.html (date of access 15.08.2024) 6. Bertrand M., Mullainathan S. Are Emily and Greg More Employable Than Lakisha and Jamal? A Field Experiment on Labor Market Discrimination // The American Economic Review. – 2004, September. 7. Aliakbarova A.T. Zhana aleumettіk-madeni zhagdaidagy zamanaui qazaq antroponimiasy: transmissia, transformacia: filol. gyl. dok. … dis. [Modern Kazakh anthroponymy in a new socio-cultural context: transmission, transformation: dis.]. – Almaty, 2020. – 278 b. [in Kazakh] 8. Barry H., Harper A. Feminization of unisex names from 1960 to 1990 // Names. – 1993. – T. 41, №4. https://doi.org/10.1179/nam.1993.41.4.228 9. Barry H., Harper A. Unisex names for babies born in Pennsylvania 1990–2010 // Names: A Journal of Onomastics. – 2014. – T. 62, №1. https://doi.org/10.1179/0027773813Z.00000000060 10. Zhanuzaqov T.Zh. Qazaq esіmderіnіn tarihy (Lingvistikalyq zhane tarihi-etnografialyq taldau) [History of Kazakh names (linguistic and historical and ethnographic analysis)]. – Almaty: Gylym, 1971. – 218 b. [in Kazakh] 11. Musabekova U.A. Motivacialyq aspekt antroponimderdіn qazaq zhane orys tіlderіndegі korіnіsі: filol. gyl. kand. ... avtoref. [Motivational aspect expression of anthroponyms in Kazakh and Russian: abstract]. – Almaty: Abai atyndagy Almaty memlekettіk universitetі, 1996. – 24 b. [in Kazakh] 12. Madieva G.B. Imia sobstvennoe v kontekste poznania [Proper name in the context of cognition]. – Almaty: Qazaq universiteti, 2010. – 239 b. [in Kazakh] 13. Turanov U.A. Qazaq antroponimderіn dauіrleu maselelerі [Problems of the epoch-making of Kazakh anthroponyms] // QazUU habarshysy. Filologia seriasy. – 2012. – №5–6 (139–140). – B. 211–216. [in Kazakh]
