Karahanlı Dönemi Kur‟an Tercümelerindeki Dinî Terimlerin Dönemin Söz Varlığına Katkısı ve Diğer Kur‟an Tercümeleri ile Karşılaştırılması*

Özet

Karahanlılar zamanında Ġslâmiyet‘in kabulüyle yaĢanan geçiĢ dönemi, Türk kültürü yanında Türk dili açısından da bir dönüm noktası olmuĢtur. Türkler, Ġslamiyet‘e büyük önem vermiĢ ve saygı göstermiĢtir. Bu nedenle Ġslamiyet‘in yayılmasında önemli rol oynamıĢlardır. Ġslamiyet‘in daha iyi anlaĢılması, uygulanması ve yayılması konusunda yapılan çalıĢmalardan biri de Türkçenin tarihî dönem eserleri arasında yer alan Kur‘an tercümeleridir. Birebir olarak kelimelerin Türkçeye aktarılmasıyla yapılan bu çeviriler, Türk dilinin tarihî dönemlerinin söz varlığını ve Türkçe kelimelerin anlam zenginliğini, anlam değiĢimini takip etmemiz açısından önemli kaynaklardır.
Bu tercümelerde Kur‘an‘ın daha iyi anlaĢılması için dinî terimlerin mümkün olduğunca Türkçe kelimelerle çevrilmeye özen gösterilmesi dikkat çekicidir. Dinî terimleri Türkçe kelimelerle çeviri çabası, eserlerin yazıldıkları dönemin söz varlığı içerisindeki kelimelerin anlam zenginliğine katkıda bulunmaktadır. Bu çalıĢmada Karahanlı, Harezm ve Eski Oğuz Türkçesi dönemlerini temsil eden Kur‘an tercümeleri taranacak ve eserlerdeki dinî terim çevirilerinde tercih edilen kelimeler karĢılaĢtırılacaktır. Daha sonra Karahanlı döneminde yapılan bu çevirilerin dönemin temel söz varlığına anlam bakımından ne yönde katkısı olduğu ortaya konulacaktır. Bu çalıĢma için Karahanlı Türkçesi dönemini temsilen Türk Ġslam Eserleri Müzesi nüshası ve John Rylands Kitaplığında bulunan Rylands nüshası, Harezm Türkçesi dönemini temsilen Süleymaniye Kütüphanesi Hekimoğlu Ali PaĢa nüshası ve Eski Oğuz Türkçesini temsilen M. 1401 tarihli Satır Arası Kur‘an Tercümesi nüshası seçilmiĢtir.
ÇalıĢmada yöntem olarak yazılı eser taraması ve tespit edilen malzemelerin karĢılaĢtırılması yöntemleri kullanılmıĢtır. Böylece üç farklı dönemde de Kur‘an‘da sabit olan kelimeleri çevirmek için hangi dönemde hangi kelimelerin kullanıldığı karĢılaĢtırmalı olarak ortaya koyulacaktır. Bu çalıĢmayla Kur‘an tercümelerinin Karahanlı Türkçesi söz varlığına anlam bakımından katkılarının ortaya konması ve Türk dilinin bu üç tarihî döneminde aynı amaca yönelik olarak yapılan Kur‘an tercümesi çevirilerindeki benzerlik ve farklılıkların tespit edilmesi amaçlanmıĢtır.