Қазақ, түрік және ағылшын дүние бейнесінің фразеологиялық фрагменті: “Еркек” концептісінің ұлттық-мәдени ерекшелігі
Кілт сөздер:
Еркек концептісі, тұрақты тіркес, мақал-мәтел, гендерлік критерий, лингвомәдениеттануАңдатпа
Қазақ, түрік және ағылшын тілдеріндегі концепт ӛрісінің негізгі құрамдас бӛліктерін ―Еркек‖ концептісі аясында гендерлік мәселелермен бірге тереңірек зерттеу осы мақаланың рухани құнды ӛзегі болып табылады. Лингвомәдениеттануды оқытудың бір тармағы ретінде саналатын қазақ, түрік және ағылшын халықтарының тұрақты тіркестері мен мақал-мәтелдерінің паремиологиялық қоры ―Еркек‖ концептісін зерттеудің тілдік құралының қадір қасиетін арттырады. Олар әлемнің тілдік бейнесін, оның құнды мазмұны мен мәдени стериотиптерін бӛліп кӛрсетуде қызығушылық тудыратын тілдік құрал ретінде қызмет етеді. Әлемнің бейнесін тілдік және мәдени тұрғыдан суреттейді. ―Еркек‖ концептісін қазақ, түрік және ағылшын тілдерінің фразеологиялық тіркестері мен мақал-мәтелдер арқылы зерттеу кезінде әлемнің тілдік бейнесінің ұлттық мәдени ерекшелігін анықтау негізгі мақсат болып кӛзделеді. Қолданылған мысалдар ―Еркек‖ концептісін қайта жаңғыртуға және қазақ, түрік, ағылшын тілдерінде берілген тіркестер құрамындағы тұжырымдамаларды категориялау параметрлерін анықтауға мүмкіндік береді. Танымал тұрақты тіркестер мен мақал-мәтелдер қазақ, түрік және ағылшын халқының ұлттық ӛмірі мен танымының бейнесін ашады. ―Еркек‖ концептісінің тілдік бейнесін ашу үшін олардың әртүрлі бағыттағы түрлері талданады. Олар арқылы еркектерге номинациялық іріктеулер жасалады. Іріктеу критерийдің негізгі мәні нағыз ―Еркек‖ концептісі бейнесінің тілдік образын анықтауға негізделген.
Әдебиеттер тізімі
Ахмет Баржақсы баласы «Мың бір мақал; Жиырма үш жоқтау» – Алматы: Қазақстан, 1993. – 96 б.
Шәріпханұлы М. Қазақтың мақал-мәтелдері. Үш томдық Астана: «Мастер По» ЖШС, 2011. – 624.
Кеңесбаев І. Қазақ тілінің фразеологиялық сӛздігі. – Алматы, ҚазақССР-нің ―Ғылым‖ баспасы, 1977. ‒ 712 бет
Мехмет Язган. Түрік халқының мақал-мәтелдері мен жұмбақтары. – Алматы: ―Арыс‖ баспасы, 2008. – 304 бет (Türk atasözleri, deyivleri ve bilveceleri. Türkçe-Kazakça KarĢılaĢtırmalı. Hazırlayan: Dr. Mehmet Yazgan)
С. Әлизаде, Ә. Хайдар Баят. Түркі әлемін зерттеу қоры. Стамбул – 1992, 128 б. ISBN 975-498-057-8 (Oğuzname (Emsal-i Mehmedali) XVI.yy.da yazılmıĢ Türk atasözlerı kitabı. Hazırlayan Samed Alizada, eklörle yayına hazırlayan Prof. Dr. Ali Haydar Bayat. Tükr dünyası araĢtırmaları vakfı, Ġstanbul, 1992. – 128 b)
Л. П. Смит. Фразеология английского языка. Москва, ‒ 1959.
Суит Г. Практическое изучение языков. Лондон, Издательство Оксфордского университета, 1964.
Маккей А. Структура идиом в английском языке. ‒ Париж, 1969.
Кеңесбаева Ү. Ағылшынша-қазақша фразеологиялық сӛздік. Астана, 2010. 772 б.
Қазақ әдеби тілінің сӛздігі. Он бес томдық. 5-том/ Құраст. Б. Әбдіқасымов, С. Бизақов, Ә. Жүнісбеков және т.б. – Алматы: «Арыс» баспасы, 2007. – 752 бет.
Қазақ тілінің түсіндірме сӛздігі/ Т.Жанұзақов. –Алматы: Дайк-Пресс, 2008. –968 б.
Қайдар Ә. Қазақтар ана тілі әлемінде (этнолингвистикалық сӛздік) Адам. – Алматы: Дайк-Пресс, 2009. Т. 1. – 784 б.
Сағидолда Г. Түркі-моңғол дүние бейнесінің тілдік фрагменттері. – Астана: «Сарыарқа» баспасы. 2011. – 304 б.
Türkçe Sözlük. Ġ. Parlatır, N. Gözaydın, H. Zülfikar, T. Aksu 1. A-J. 9 Baskı. Ankara, 1998, 1136 b. (Түрік сӛздігі. И.Парлатир, Н. Гӛзайдын, Х. Зұлфикар, Т. Ақсу. 1 том. А-J. 9 басылым. Анкара, 1998, 1136 б).
Хокинс, Дж. Толковый словарь английского языка Oxford=Oxford Concise School Dictionary: 40 000 слов и выражений / Дж. Хокинс, Э. Делаханти, Ф. Макдональд. – М.: Астрель, АСТ, 2008. – I-IV, 556 c.
Қазақша-ағылшынша сӛздік: 30 000 мыңға жуық сӛз бен сӛз тіркестері қамтылған / Жалпы редакциясын басқарған: Ж. Түймебаев, Г. Сағидолда. – Алматы, ―Қазығұрт‖, 2017. – 440 б.
Lakoff R. Language and Woman`s Place. Cambridge University Press. 1973, 80 p. (Лакоффт Р. Әйелдердің тілі мен орны. ‒ Кембридж университетінің баспасы. 1973, 80 б)
Шоқым Г. Гендерлік лингвистика негіздері. –Алматы: Экономика, 2012. ‒190 б.
References
Ahmet Barjaqsy balasy "Myń bir maqal; Jıyrma úsh joqtaý" – Almaty: Qazaqstan, 1993. – 96 b.
Sháriphanuly M. Qazaqtyń maqal-mátelderi. Úsh tomdyq Astana: "Master Po", 2011. – 624 b.
Keńesbaev I. Qazaq tiliniń frazeologıalyq sózdigi. – Almaty, Qazaqssr-niń "Ǵylym" baspasy, 1977. ‒ 712 b
Mehmet Iazgan. Túrik halqynyń maqal-mátelderi men jumbaqtary. – Almaty: "Arys" baspasy, 2008. – 304 b (Türk atasözleri, deyivleri ve bilveceleri. Türkçe-Kazakça KarĢılaĢtırmalı. Hazırlayan: Dr. Mehmet Yazgan)
S. Álızade, Á. Haıdar Baıat. Túrki álemin zertteý qory. Stambýl – 1992, 128 b. ISBN 975-498-057-8 (Oğuzname (Emsal-i Mehmedali) XVI.yy.da yazılmıĢ Türk atasözlerı kitabı. Hazırlayan Samed Alizada, eklörle yayına hazırlayan Prof. Dr. Ali Haydar Bayat. Tükr dünyası araĢtırmaları vakfı, Ġstanbul, 1992. – 128 b)
Smıt L.P. Aǵylshyn tiliniń frazeologıasy. Máskeý, ‒ 1959
Sweet H. Praktıcheskoe ızýchenıe ıazykov. London, Izdatelstvo Oksfordskogo ýnıversıteta, 1964.
Makkei A. Strýktýra ıdıom v anglııskom ıazyke. ‒ Parıj, 1969.
Keńesbaeva Ú. Aǵylshynsha-qazaqsha frazeologıalyq sózdik. Astana, 2010. 772 b.
Qazaq ádebı tiliniń sózdigi. On bes tomdyq. 5-tom/ Qurastyrǵandar. B. Ábdiqasymov, S. Bızaqov, Á. Júnisbekov jáne t.b. – Almaty: "Arys" baspasy, 2007. – 752 b.
Qazaq tiliniń túsindirme sózdigi / T.Januzaqov. – Almaty: Daık-Pres, 2008. – 968 b.
Qaıdar Á. Qazaqtar ana tili áleminde (etnolıngvıstıkalyq sóz) Adam. – Almaty: Daık-Pres, 2009. T. 1. – 784 b.
Saǵıdolda G. Túrki-mońǵol dúnıe beınesiniń tildik fragmentteri. – Astana: "Saryarqa" baspasy. 2011. – 304 b. ISBN 978-601-7340-17-9.
Türkçe Sözlük. Ġ. Parlatır, N. Gözaydın, H. Zülfikar, T. Aksu 1. A-J. 9 Baskı. Ankara, 1998, 1136 b.
Hokıns, Dj. Tolkovyı slovar anglııskogo ıazyka Oxford=Oxford Concise School Dictionary: 40 000 slov ı vyrajenıı / Dj. Hokıns, E. Delahantı, F. Makdonald. – M.: Astrel, AST, 2008. – I-IV, 556 c.
Qazaqsha-aǵylshynsha sózdik: 30 000 myńǵa jýyq sóz ben sóz tirkesteri qamtylǵan / Jalpy redaksıasyn basqarǵan: J. Túımebaev, G. Saǵıdolda. – Almaty, "Qazyǵurt", 2017. – 440 b.
Lakoff R. Language and Woman`s Place. Cambridge University Press. 1973, 80 p.
Shoqym G. Genderlik lıngvısıka negizderi. – Almaty: Ekonomıka, 2012. ‒ 190 b.
