Түрік тіліндегі етіс категориясы
Кілт сөздер:
лингвистика, етіс, етіс категориясыАңдатпа
Түрік тілінің сӛз байлығының бірі саналатын етіс - әрекеттің субъект пен объектіге қарай кескінделуі. Етіс - қимыл мен іс әрекетте бейнеленген оқиғаға қатысушылар арасындағы қатынасты реттейтін грамматикалық категория. Негізінде, іс-әрекеттің қатысушыларға қатынасы нақты қосымшалар арқылы қалыптасады. Тілдің осындай нәзік тұстарын білу оны тиімді қолдануға, қарым-қатынас сапасын арттыруға жол ашады, ұлттың ғылым мен мәдениетте бой кӛрсетуіне мүмкіндік береді. Түрік тіліне жеткізу нәзіктігін сыйлаған бұл құрылымды үйретуде ортақ мәмлелеге келу мүмкін болмады. Нәтижеде, үйрену деңгейі ақпарат беруден аса алмаған. Бұл зерттеу етіс тақырыбын дағдыларды игеру деңгейінде түсінуге жағдай жасау үшін, тарихи ӛзгерістер мен оқиғаларды қозғамастан, бір мезгілде үйрету әдісі арқылы қайшылығы кӛп мәселелер бойынша (қиын да болса) жалпыға ортақ келісімге қол жеткізуге талпынады. Тақырып шекарасын нақты анықтау қажеттігін айта отырып, «етіс категориясы сӛз тудырушы жұрнақтары арқылы жасала ма яки жалғаулар арқылы ма; етіс категориясы жұрнағына тәуелді ұғым ба; етіс категориясы үшін жұрнақ па әлде мағына ма маңызды; етістіктің етісі соңғы қабылданған жұрнаққа қарай айқындала ма; етістің қанша түрі бар» деген сұрақтарға жауап іздейміз.
Әдебиеттер тізімі
Börekçi, M. (2004), Türkçe Öğretimi Bakımından Çatı Kavramı, V. Uluslararası Türk Dili Kurultayı Bildirileri I, 20-26 Eylül 2004, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 487-499.
Aksan, D. (2004), Dilbilim ve Türkçe Yazıları - Anadili Eğitimi, Ġstanbul: Multilingual.
Turan, Z. (2018), ―Türk Dilinin Eklerini Sınıflandırmanın Esasları‖, Türkbilig, cilt: 35, s. 97-110.
Gülsevin, G. (2004), ―Türkçede Sıra DıĢı Ekler ve Eklerin Tasnif-Tanımlama Sorunu Üzerine, V. Uluslararası Türk Dili Kurultayı Bildirileri I, 20-26 Eylül 2004, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 1267-1283.
Üstüner, A. (2001), ―Eski Türkiye Türkçesinde -sUz Eki‖, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, cilt: 11, sayı: 2, s. 177-184.
Korkmaz Z. (1992), Gramer Terimleri Sözlüğü, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Gencan, T. N. (1979), Dilbilgisi, Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.
Yücel, B. (2011), ―Türkiye Türkçesinde Fiil Çatıları / TartıĢma‖ Türk Gramerinin Sorunları, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, s. 268-369.
Boz, E. (2012), Türkiye Türkçesi Biçimsel ve Anlamsal iĢlevli Biçim Bilgisi (Tasnif Denemesi), Ankara: Gazi Kitabevi.
Hengirmen, M. (2002), Türkçe Dilbilgisi, Ankara: Engin Yayınevi.
Atabay, N. vd. (2003), Sözcük Türleri, Ġstanbul: Papatya Yayıncılık.
Adalı, O, (2004), Türkiye Türkçesinde Biçimbirimler, Ġstanbul: Papatya Yayıncılık.
Delice, H. Ġbrahim (2012), Sözcük Türleri, Sivas: Asitan Yayıncılık.
Demircan, Ömer (2003), Türk Dilinde Çatı, Ġstanbul: Papatya Yayıncılık.
Bilgegil, M. K. (2009), Türkçe Dilbilgisi, Erzurum: Salkımsöğüt Yayınevi.
DaĢdemir, M. (2015), Oklama Yöntemiyle Türkçenin Yapısal-ĠĢlevsel Söz Dizimi, Erzurum: Fenomen Yayıncılık.
Korkmaz, Z. (2003), Türkiye Türkçesi Grameri (ġekil Bilgisi), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Ediskun, H. (2004), Türk Dilbilgisi, Ġstanbul: Remzi Kitabevi.
Karahan, L. (2008), Türkçede Söz Dizimi, Ankara: Akçağ Yayınları.
Hatiboğlu, V. (1978), Dilbilgisi Terimleri Sözlüğü, Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.
Hacıeminoğlu, N. (1991), Türk Dilinde Yapı Bakımından Fiiller, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
Ergin, M. (2009), Türk Dil Bilgisi, Ġstanbul: Bayrak Yayınları.
Lübimov, K. (1963), ―ÇağdaĢ Türkiye Türkçesinde Çatı Kategorisi ve Çatı Ekleriyle Türetilen Fiiller‖, Türk Dili, cilt: 13, sayı: 147, s. 150-155.
Banguoğlu, T. (2011), Türkçenin Grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Eker, S. (2002), ÇağdaĢ Türk Dili, Ankara: Grafiker Yayınları.
Ercilasun, A. B. (2020), Kutadgu Bilig Grameri Fiil, Ankara: Akçağ Yayınları.
Vural, H. & Tuncay, B. (2012), Ses ve ġekil Bilgisi, Ġstanbul: Kesit Yay.
