Ибрахим Тырси Диуанының сөздік қорындағы ас атауларына қатысты тілдік талдау
Кілт сөздер:
Тырси Диуаны, ономастика, ас атаулары, сӛздік қор, талдауАңдатпа
Адам баласы ӛзінің ең негізгі қажеттіліктерінің бірі болып саналатын қоршаған ортаға және заттарға ұғым беру, сонымен бірге ат беру дәстүрін қалыптастырды. Әу бастан ӛмірдің нәрі болып табылатын тамақтануға байланысты қалыптасқан атаулардың ӛзі назар аударарлықтай. Бар нәрсеге ат қоюмен қатар бар нәрседен жасалған затқа ат қою арқылы байыған ас-су лексикасы мәдени құндылықтар жағынан да бай. Себебі ұлттардың салт-дәстүрлері, әдет-ғұрпы, әлеуметтік тұрмысы, мекендеген территориясы, қысқаша айтқанда, барлық осы мәдени құндылықтар ас-су атауларының қалыптасуына белгілі бір деңгейде қызмет атқарады.
Бір ұлттың әлеуметтік тұрмысына қатысты белгілерді оп-оңай таба қоятын туындылардың арасында ең алдымен әдеби шығармалардың орын алатыны күмәнсіз. Әдебиетімізде, әсіресе диуан ақындарының ӛмір сүрген кезеңіне қатысты түрлі мәліметтерден хабар беретін диуандар зерттеушілер үшін ӛте бай зерттеу саласы болып табылады.
Бұл мақалада XVIII ғасырдағы ақындардың бірі Ибрахим Тырсидың Диуанындағы «ас атаулары» лексикасы қарастырылған. Мақаланың негізі тек ас атауларынан тұрады, жалпы алғанда «ас-ауқат және сусын атаулары» мақалаға енбеген. Ибрахим Тырсидың Диуанындағы 55 түрлі ас атауы; «сорпалар, ет тағамдары, ет және кӛкӛніс қосылған тағамдар, кӛкӛністен жасалған тағамдар, палаулар, бәліштер, нан түрлері, тұздықтар, салаттар» түрінде 9 топқа бӛлінген және әр топтағы тағам атаулары лексикасының қазіргі қолданысына да тоқталады. Осының нәтижесінде Тырсидың Диуанының мысалдары арқылы диуан жанрындағы ас атаулары лексикасының қолданысын дәлелдеу мақсат етіледі.
Әдебиеттер тізімі
Arlı, M., Türk Mutfağına Genel Bir BakıĢ, Türk Mutfağı Sempozyumu Bildirileri, Kültür ve Turizm Bakanlığı Milli Folklor AraĢtırmaları Dergisi Yayınları, Ankara, 1982, s. 19-33.
Baysal, A., Beslenme Kültürümüz, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1993.
Derleme Sözlüğü I-XII, TDK Yayınları, Ankara.
Feridun E., Fodula, TDV Ġslâm Ansiklopedisi, Ġstanbul, c.13., 1996, s. 167-170.
Genç, R., XI. Yüzyılda Türk Mutfağı, Türk Mutfağı Sempozyumu Bildirileri, Kültür ve Turizm Bakanlığı Milli Folklor AraĢtırmaları Dergisi Yayınları, Ankara, 1982, s. 57.
Halıcı, N., Türk Mutfağı, Oğlak Yayınları, Ġstanbul, 2009, s. 17-220.
Öztürk, N., Osmanlı Dönemi Yemek ve Ġkram Kültürü, K. Toygar (Editör), Türk Mutfak Kültürü Üzerine AraĢtırmalar, Türk Halk Kültürünü AraĢtırma ve Tanıtma Vakfı Yayınları, Ankara, 1999, s. 27-48.
Sever, B., Eski Yemeklerin ve AĢçılığın KayboluĢ Sebepleriyle Yemeklerimizde Baharatın Önemli Yeri, F. Halıcı (Editör), Geleneksel Türk Mutfağı Sempozyumu Bildirileri, Geleneksel Türk Yemekleri ve Beslenme, Konya Turizm Derneği Yayınları, Konya, 1982, s.107
Ünsal, A., Osmanlı Mutfağı, M. S. Koz (Editör), GeçmiĢten Günümüze Milli Yemek Kültürümüz, Kitabevi Yayınları, Ġstanbul, 2013, s.128-158.
Yılmaz, K., Ġbrahim Tırsî Divanı, Ankara, 2017.
