The Dastan of M.H. Dughlat «Jahan-nama»
Anahtar Kelimeler:
The Turkic-Muslim worldview, the image of the author, the legendary line, conditionality.Özet
The person of the XVI century Muhammad Haidar Dughlat (1499–1551) was not only a famous historian, but also a major creative owner. His popular work «Tarikh-i-Rashidi» is a historical and memoir work from a genre point of view. Meets the requirements of a work of art in terms of the creation and structure of images, language features. And the dastan «Jahan-nama» is a purely literary and poetic work. In the poem, written on the example of the eastern literary tradition, the poet sings about love. Although the work is built on a legendary line, the relationship between parents and children, friends, kinship and brotherhood are described by a complex story. Also, the plot of the dastan reflects the Muslim worldview, a sense of true worship of Allah. The state administration is mentioned. In the introduction to the poem, the author tells about the history of writing the work, including the historical event that he witnessed. Valuable opinions were expressed about the poem by literary scholars. In addition to translating the dastan from the ancient Chagatai language into Kazakh, academician, Orientalist A. Derbisali wrote a voluminous article based on a deep analysis. In the study A. Derbisali's article was based on a methodological basis, a literary and cognitive analysis was carried out; its own views and conclusions were presented. The article used methods of textual, artistic analysis, comparison. The dastan should be widely included in the literary circulation. It is a valuable work that occupies an important place in the history of Kazakh literature. The poet's humanistic reflections are also important for today.
Referanslar
Ahmet Zaki Walidi. Ein Turkisches Werk von Haidar Mirza Duglat // Bulletin of the School of Oriental Studies. (University of London). – 1937. – №8. – P. 985–989.
Стори Ч.А. Персидская литература. Био-библиографический обзор. В трех частях. / Пер. с англ., перераб. и доп. Ю.А. Брегель. Часть 2. – М.: Главная редакция Восточной литературы, 1972. – 699 с.
Султанов Т.И. Тюркские версии «Тарих-и Рашиди» и их место в средневековой восточнотуркестанской историографии // Петербургское востоковедение. Выпуск 9. – СПб.: Центр «Петербургское Востоковедение», 1997. – С. 356–383.
Мырза Мұхаммед Хайдар Дулати Жаһан наме (Дастан) / Ауд. және құраст. Әбсаттар қажы Дербісәлі. – Алматы: Білім, 2006. – 432 б.
Күмісбаев Ө. «Жаһан наме» және Әбсаттар Дербісәлі // Түркістан. – 2007, 2 маусым.
Әбдезұлы Қ. Таным көкжиегі. – Алматы: Арыс, 2009. – 272 б.
Қосан С. «Жаһан наме» дастанының сюжеттік ерекшеліктері: Ғылыми жинақ. – Тараз: Тараз университеті баспасы, 2018. – 320 б. 8. Құлбарақ С. М.Х. Дулатидің «Жаһан наме» поэмасындағы «шарт қоюдың» көркемдік қызметі. Кіт.: Қазақстан мен Шығыс елдері: тарихи-мәдени және рухани мұралар сабақтастығы. – Алматы: Арыс, 2017. – 304 б.
Ахмет Йүгінеки Ақиқат сыйы / Ауд. Ә. Құрышжанов, Б. Сағындықов. – Алматы: Жазушы, 1985. – 320 б.
Қожа Ахмет Иасауи. Хикмет. Жинақ. / Ауд. М. Жармұахаммедұлы, М. Гафиғи, С. Дәуітұлы, Е. Дүйсенбай. – Алматы: «Мұраттас» ғылыми-зерттеу және баспа орталыгы, 1998. – 170 б.
Ақсауыт. Батырлар жыры. Екі томдық. І том. – Алматы: Жазушы, 1977. – 367 б.
Мирза Мухаммад Хайдар. Тарих-Рашиди / Введение, пер. с перс. А. Урунбаева, Р.П. Джалиловой, Л.М. Епифановой. – Ташкент: Изд. «Фан» АН РУз, 1996. – 350 с.
Қазақ халық әдебиеті. Көп томдық. Ертегілер. 7-т. – Алматы: Жазушы, 1989. – 302 б.
Субханбердина Ү. Ғашық-наме. Шығыс хикаяларының желісіне құрылған қазақ дастандары. – Алматы: Жазушы, 1976. – 472 б.
Нахшаби З. Тотынама / Қазақ тіліне тәржімалаған Ә. Қоңыратбаев, Т. Қоңыратбай. – Алматы: Жазушы, 2005. – 328 б.
Қамбарова С., Жұмақаева Б.Д., Толысбаева Ә.Т. Әдебиеттану ғылымындағы автор теориясының даму өрісі: өткені мен бүгіні // Ясауи университетінің хабаршысы. – 2023. – №3(129). – Б. 147–159.
Ahmet Zaki Walidi. Ein Turkisches Werk von Haidar Mirza Duglat // Bulletin of the School of Oriental Studies. (University of London). – 1937. – №8. – P. 985–989.
Story Ch.A. Persidskaia literatura. Bio-bibliograficheski obzor [Persian literature. Bio-bibliographic review]. V treh chastiah. / Per. s angl., pererab. i dop. Iu.A. Bregel. Chast 2. – M.: Glavnaia redakcia Vostochnoi literatury, 1972. – 699 s. [in Russian]
Sultanov T.I. Tiurkskie versii «Tarih-i Rashidi» i ih mesto v srednevekovoi vostochnoturkestanskoi istoriografii [Turkic versions of “Tarikh-i Rashidi” and their place in medieval East Turkestan historiography] // Peterburgskoe vostokovedenie. Vypusk 9. – SPb.: Centr «Peterburgskoe Vostokovedenie», 1997. – S. 356–383. [in Russian]
Myrza Muhammed Haidar Dulati Jaһan name (Dastan) [Jahan-nama. Dastan]. / Aud. jane qurast. Absattar qajy Derbіsalі. – Almaty: Bіlіm, 2006. – 432 b. [in Kazakh]
Kumіsbaev O. «Jaһan name» jane Absattar Derbіsalі [Jahan-nama and Absattar Derbisali] // Turkіstan. – 2007, 2 mausym. [in Kazakh]
Abdezuly Q. Tanym kokjiegі [Horizons of knowledge]. – Almaty: Arys, 2009. – 272 b. [in Kazakh]
Qosan S. «Jaһan name» dastanynyn siujettіk erekshelіkterі: Gylymi jinaq [Plot features of the saga “Jahan-name”: scientific collection]. – Taraz: Taraz universitetі baspasy, 2018. – 320 b. [in Kazakh]
Qulbaraq S. M.H. Dulatidіn «Jaһan name» poemasyndagy «shart qoiudyn» korkemdіk qyzmetі. Kіt.: Qazaqstan men Shygys elderі: tarihi-madeni jane ruhani muralar sabaqtastygy [The artistic activity of “setting conditions” in the poem “Jahan-name” by M.H. Duglat. In: Kazakhstan and the countries of the East: the continuity of historical, cultural and spiritual heritage]. – Almaty: Arys, 2017. – 304 b. [in Kazakh]
Ahmet Iugіneki Aqiqat syiy [Aqiqat syiy/Gift of truth] / Aud. A. Quryshjanov, B. Sagyndyqov. – Almaty: Jazushy, 1985. – 320 b. [in Kazakh]
Qoja Ahmet Iasaui. Hikmet. Jinaq [Hikmets. Collection]. / Aud. M. Jarmuhammeduly, M. Gafigi, S. Dauіtuly, E. Duisenbai. – Almaty: «Murattas» gylymi-zertteu jane baspa ortalygy, 1998. – 170 b. [in Kazakh]
Aqsauyt. Batyrlar jyry [Aksauyt. Song of heroes]. Ekі tomdyq. І tom. – Almaty: Jazushy, 1977. – 367 b. [in Kazakh]
Mirza Muhammad Haidar. Tarih-Rashidi [Mirza Muhammad Haidar. Tarikh-i Rashidi] / Vvedenie, per. s pers. A. Urunbaeva, R.P. Djalilovoi, L.M. Epifanovoi. – Tashkent: Izd. «Fan» AN RUz, 1996. – 350 s. [in Russian]
Qazaq halyq adebietі. Kop tomdyq. Ertegіler [Kazakh folk literature. Multi-volume. Fairy tales]. 7-t. – Almaty: Jazushy, 1989. – 302 b. [in Kazakh]
Subhanberdina U. Gashyq-name. Shygys hikaialarynyn jelіsіne qurylgan qazaq dastandary [Gashyq-name. Kazakh sagas, created on the network of eastern stories]. – Almaty: Jazushy, 1976. – 472 b. [in Kazakh]
Nahshabi Z. Totynama [Totynama] / Qazaq tіlіne tarjіmalagan A. Qonyratbaev, T. Qonyratbai. – Almaty: Jazushy, 2005. – 328 b. [in Kazakh]
Qambarova S., Jumaqaeva B.D., Tolysbaeva A.T. Adebiettanu gylymyndagy avtor teoriasynyn damu orіsі: otkenі men bugіnі [Development of Author Theory in Literary Studies: Past and Present]] // Iasaui universitetіnіn habarshysy. – 2023. – №3(129). – B. 147–159. [in Kazakh]
