Yirminci Yüzyılın Başlarındaki Kazak Edebiyatında Cinsiyet Sorunları
Anahtar Kelimeler:
Kazakh Literature, gender issues, women’s fate, women’s rights, wisdom, Kazakh society.Özet
Women’s rights and fate have always been a significant issue. In the article, the author reviews the gender issues in human history and analyzes the literary theoretical and historical aspects of the problem of women in Kazakh society of the early 20th century with the help of Kazakh intellectuals’ works which were written to solve the problems of women, and literary works and journalistic articles of that time. The Kazakh people valued the role of women, therefore, paid a lot of attention on the upbringing, behavior of a girl and planned her general life. There were times when a Kazakh woman rode a horse, fought the enemy and ruled the country wisely. But over time, the issue of women in Kazakh society has become more complicated. At the beginning of the 20th century, Alash intellectuals, who understood the importance of gender issues in Kazakh society, wrote special articles and works of art to influence people’s consciousness. It was disseminated to the public through the media. The first novel in Kazakh literature was dedicated to the issue of
women. Women’s civil rights and their place in society began to find a positive solution in the early 20th century with the intervention of Alash activists. In the research article we analyzed M. Dulatuly’s «Bakytsyz Zhamal» (Poor Zhamal), Zh. Aimauytov’s «Akbilek» novels, also
M. Auezov, M. Zhumabayev, N. Kulzhanova’s journalistic articles.
In this article, the author examines the origins of the struggle for women’s equality in the early 20th century, and the specific actions of Kazakh intellectuals to protect women’s civil rights.
The study is based on historical data and literary and journalistic works. The results of the hard struggle is proven by the works written in that period.
Referanslar
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
Лакан Ж. Инстанция буквы в бессознательном или судьба разума после Фрейда. – М.: Русское феноменологическое общество, издательство Логос, 1997. – 109 с.
Фуко М. История сексуальности. – М.: Грунт, 1998. – 280 с.
Делез Ж. Логика смысла. Фуко М. Theatrum philosophicum. – Москва: Раритет, 1998. – 474 с.
Деррида Ж. Шпоры стили Ницше // Философские науки. – 1991. – №2. – С. 118–142.
Де Бовуар С. Второй пол. Éditions GALLIMARD, Paris, 1949. / Пер. с франц. А. Сабашвикова (т. 1), И. Малахова и Е. Орлова (т. 2). – Москва: Прогресс; СПб.: Алетейя, 1997. – 832 с. 6. Elaine Showalter. A Literature of Their Own. The British Women Novelists from Bronte to Lessing. –Princeton, N.J.: Princeton University Press, 1977. – 384 р.
Большакова А.Ю. Гендер // Западное литературоведение XX в.: Энциклопедия. – М.: Intrada, 2004. – 144 с. 8. Helene Deutsch. Psychoanalysis of the Sexual Functions of Women, Internationaler Psychoanalytischer. Verlag, Leipzig/Wien/Zürich, 1925. (Neue Arbeiten zur ärztlichen Psychoanalyse No. 5). Translated to English in 1991. – Р. 152.
Бағашаров Қ., Шайкенова Р., Табашев Ғ., Тутинова Н. Исламға дейінгі қоғамдардағы әйелдің әлеуметтік бейнесі // Адам әлемі. – 2020. – №4 (86). – Б. 104–113.
Эвола Ю. Метафизика пола. – Москва: Наука, 1996. – 233 c.
Қазақстанның ашық университеті. Әдебиет теориясы. Әдебиеттегі феминистік бағыт. [Электронды ресурс]. URL: https://openu.kz/storage/lessons/1949/debiet-teoriyasy-krspe_17_lecture.pdf (қаралған күні 20.04.2022)
Гумилев Л. Көне түріктер. – Алматы: Білім. 1994. – 480 б.
Ибн Баттута. Дешті-қыпшаққа саяхат (1330-миладі жылы, 730-хижра жылы). [Электронды ресурс]. URL: https://bilim-all.kz/article/9301-Ibn-Battuta-deshti-qypshaqqa-sayahat-1330-miladi-zhyly-730-hizhra-zhyly (қаралған күні 13.06.2019)
Аргынбаев Х. Семья и быт казахского народа. – Алма-Ата: Наука, 1979. – 84 б. 15. Аймауытов Ж. Алты томдық шығармалар жинағы. Т. 2. Романдар. / Құраст. Н. Қуантаев. – Алматы: Ел-шежіре, 2013. – 384 б.
Гейнс А.К. Собрание литературных трудов. – Т.1. – СПб., 1897. – 76 с.
ЯСАУИ УНИВЕРСИТЕТІНІҢ ХАБАРШЫСЫ, №4 (126), 2022
Мұхатова О.Х. Қазақ қоғамындағы әйел-ананың орны мен рөлі // Вестник ПГУ. – 2010. – №2. Серия Гуманитарная. – C. 31–37.
Дулатұлы М. Алты томдық шығармалар жинағы. 3 том. – Алматы: Мектеп, 2013. – 400 б.
Дулатұлы М. Оян қазақ! Роман, өлең-жырлар, әңгімелер. – Алматы: Атамұра, 2003. – 192 б.
Бисенғали, З. Қазақ прозасы. ХХ ғасыр басы: Жаңа роман жолында. – Алматы: Арыс. 2010. – 296 б.
Мырзахметұлы М. Ұлтты тану рухани кемелдікке сүйенеді. [Электронды ресурс]. URL: https://ult.kz/post/mekemtas-myrzakhmetuly-ultty-tanu-rukhani-kemeldikke-suyenedi. (қаралған күні 7.01.2017)
Торайғыров С. Айтыс. [Электронды ресурс]. URL: https://sites.google.com/site/torajgyrov/home/kitaptar (қаралған күні 20.06.22)
Бөкейхан Ә. Шығармаларының 7 томдық толық жинағы. Полное собрание сочинений в 7 томах. V том. – Астана: «Сарыарқа» БҮ, 2010. – 560 б.
Нұрғали Р. Бақытсыз Жамал. Әдебиет порталы. [Электронды ресурс]. URL: https://adebiportal.kz/kz/retailing/view/387 (қаралған күні 17.11.2015) 25. Жұмабайұлы М. Қатын алу, ерге шығу //Айқап. – 1913. – №2. [Электронды ресурс]. URL: https://yvision.kz/post/314236 (қаралған күні 05.01.2013)
Әуезов М. Жиырма томдық шығармалар жинағы. Т. 15. – Алматы: Жазушы, 1984. – 328 б.
Rich A.K., & Walker K. (2019). Gender Equality: Overview. Salem Press Encyclopedia. [Электронды ресурс]. URL: https://discovery.ebsco.com/c/r2k2hr/viewer/html/gm4f6or67b (қаралған күні 05.05.2020) 28. Мартыненко Н. (сост.) Алаш-Орда: Сборник документов. – Алма-Ата: Малое издательство «Айкап», 1992. – 192 с. 29. Құл-Мұхаммед М. «Алаш» бағдарламасы: Қиянат пен ақиқат // Qazaq. 26.02.2019. 30. Дулатов М. Сол қыздың атын ұмыттым // Еңбекші қазақ. – 1924. – №294.
REFERENCES
Lakan J. Instanciya bukvy v bessoznatelnom ili sudba razuma posle Freida [The instance of the letter in the unconscious, or the fate of the mind after Freud]. – M.: Russkoe fenomenologicheskoe obshhestvo, izdatelstvo Logos, 1997. – 109 s. [in Russian]
Fuko М. Istoriya Seksualnosti [History of sexuality]. – M.: Grunt, 1998. – 280 s. [in Russian]
Delez J. Logika smysla [Logic of meaning]. Fuko M. Theatrum philosophicum [The philosophical theatre]. – M.: Raritet. 1998. – 474 s. [in Russian]
Derrida J. Shpory stili Nishce [Spurs styles of Nietzsche] // Filosofskie nauki. – 1991. – №2. – С. 118–142. [in Russian]
De Bovuar S. Vtoroi pol [Second gender]. Editions GALLIMARD, Paris, 1949. / Per. s franc. A. Sabashvikova (t. 1), I. Malahova i E. Orlova (t. 2). – M.: Progress; SPb.: Aletejya, 1997. – 832 s. [in Russian] 6. Elaine Showalter. A Literature of Their Own. The British Women Novelists from Bronte to Lessing. –Princeton, N.J.: Princeton University Press, 1977. – 384 p.
Bolshakova A.Iu. Gender // Zapadnoe literaturovedenie XX v.: Enciklopediia. – M.: Intrada, 2004. – 144 s. [in Russian] 8. Helene Deutsch. Psychoanalysis of the Sexual Functions of Women, Internationaler Psychoanalytischer. Verlag, Leipzig/Wien/Zürich, 1925. (Neue Arbeiten zur ärztlichen Psychoanalyse No. 5). Translated to English in 1991. – Р. 152.
Begasharov K., Shaikenova R., Tabashev G., Tutinova N. Islamga deingi kogamdagy ayeldin aleumettik beinesi [The social image of women in pre-Islamic societies] // Adam Alemi. – 2020. – №4(86). – B. 104–113. [In Kazakh]
Evola Yu. Metafizika pola [Metaphysics of Gender]. – M.: Nauka, 1996. – 233 s. [In Russian]
Qazaqstannyn ashyq universitetі. Adebiet teoriiasy. Adebiettegі feministіk bagyt [Literary theory. Feminist trend in literature]. [Electronic resource]. URL: https://openu.kz/storage/lessons/1949/debiet-teoriyasy-krspe_17_lecture.pdf (qaralgan kunі 20.04.2022) [In Kazakh]
Gumilyov L. Kone Turikter [Ancient Turks]. – Almaty: Bilim, 1994. – 480 b. [In Kazakh]
Ibn Battuta. Deshti Qypshaqqa sayahat (1330-miladі jyly, 730-hijra jyly) [A Journey to Kypchak]. [Electronic resource]. URL: https://bilim-all.kz/article/9301-Ibn-Battuta-deshti-qypshaqqa-sayahat-1330-miladi-zhyly-730-hizhra-zhyly (qaralgan kunі 13.06.2019) [In Kazakh]
Argynbayev H. Semya i byt kazahskogo naroda. [Family and life of the Kazakh people]. – Almaty: Nauka, 1979. – 84 s. [In Russian] 15. Aimauytov J. Alty tomdyq shygarmalar jinagy [A six-volume collection of works]. – Almaty: El-Shejire, 2013. – 384 b. [In Kazakh]
Heinz A. Sobraniye literaturnyh trudov [Collection of literary works]. – T.1. – SPb., 1897. – 76 s. [In Russian]
Mukhatova O. Qazaq qogamyndagy ayel-ananyn orny men roli [The place and role of the mother in Kazakh society] // Vestnik PGU. – 2010. – №2. Seriia Gumanitarnaia. – C. 31–37. [In Kazakh]
Dulatuly M. Alty tomdyq shygarmalar jinagy [Collection of works in six volumes]. T. 3. – Almaty: Mektep, 2013. – 400 b. [In Kazakh]
Dulatuly M. Oyan, Qazaq! Roman, olen-jyrlar, angіmeler [Wake up, Kazakh! Novel, poems, stories]. –Almaty: Atamura, 2003. – 192 b. [In Kazakh]
Bisengali Z. Qazaq prozasy. XX Gasyr Basy: Jana Roman Jolynda [Kazakh prose. The beginning of the twentieth century: On the way to a new novel]. – Almaty: Arys, 2010. – 296 b. [In Kazakh]
Myrzahmetuly М. Ultty tanu ruhani kemeldikke suienedi [Recognition of a nation is based on spiritual maturity] [Electronic resource]. URL: https://ult.kz/post/mekemtas-myrzakhmetuly-ultty-tanu-rukhani-kemeldikke-suyenedi (qaralgan kunі 7.01.2017) [In Kazakh]
Toraigyrov S. Aitys [Poem contest] [Electronic resource]. URL: https://sites.google.com/site/torajgyrov/home/kitaptar (qaralgan kunі 20.06.2022) [In Kazakh]
Bokeihan A. Shygarmalarynyn 7 tomdyq tolyq jinagy [Complete collection of works in 7 volumes]. T. 5. – Astana: Saryarqa, 2010. – 560 b. [In Kazakh] 24. Nurgali R. Baqytsyz Jamal [Poor Zhamal]. [Electronic resource]. URL: https://adebiportal.kz/kz/retailing/view/387 (qaralgan kunі 17.11.2015) [In Kazakh]
Jumabaiuly M. Katyn alu, erge shygu [Getting married] // Aiqap. – 1913. – №2. [Electronic resource]. URL: https://yvision.kz/post/314236 (qaralgan kunі 05.01.2015) [In Kazakh] 26. Auezov M. Jiyrma tomdyq shygarmalar jinagy [A collection of works in twenty volumes]. T. 15. – Almaty: Jazushy, 1984. – 328 b. [In Kazakh]
Rich A.K., & Walker K. (2019). Gender Equality: Overview. Salem Press Encyclopedia. [Electronic resource]. URL: https://discovery.ebsco.com/c/r2k2hr/viewer/html/gm4f6or67b (qaralgan kunі 05.05.2020)
Martynenko N. (sоst.) Alash Orda. Sbornik dokumentov [Alash-Orda: Collection of documents]. – Alma-Ata: Maloe izdatelstvo «Aikap», 1992. – 192 s. [In Russian] 29. Kul-Mukhammed M. Alash bagdarlamasy. Qiyanat pen Aqiqat [Program of Alash: Abuse and Truth] // Qazaq. 26.02.2019. [In Kazakh]
Dulatov M. Sol kyzdyn atyn umyttym [I forgot the name of that girl] // Enbekshi Qazaq. – 1924. – №294. [In Kazakh]
