Лингвистический анализ названий индийских млекопитающих в «Бабурнаме»: этимология, семантика

Авторы

  • К.К. Кенжалин Евразийский национальный университет имени Л.Н. Гумилева
  • A.K. Тансыкбай Евразийского национального университета имени Л.Н. Гумилева

Ключевые слова:

Бабурнаме, Индия, терминология, этимология, семантика.

Аннотация

В истории Захир ад-дин Мухаммад Бабур известен не только как царь и поэт, но и как географ, этнограф, историк. Доказательством этого является его автобиографическое произведение «Бабурнаме», занимающее достойное место в мировой литературе. «Бабурнаме» рассказывает на чагатайском языке о событиях, произошедших в конце ХV-начале XVI века в Средней Азии, Афганистане и Индии. «Бабурнаме» является кладезью терминов, связанных с естествознанием, предлагая уникальную языковую перспективу исторического и природного состояния той эпохи. Описание флоры и фауны в «Бабурнаме» является важным лингвистическим ресурсом для понимания языкового опыта З.М. Бабура. В этой статье подробно анализируются названия млекопитающих, обитающих в Индии, зарегистрированных в «Бабурнаме». В исследовании основное внимание уделяется этимологии и семантике этих терминов. Авторы предполагают, что названия индийских млекопитающих могут быть заимствованы из языков народов, проживающих в указанном регионе. Считается, что систематическое описание фауны в «Бабурнаме», в частности, от крупных животных до мелких, от млекопитающих до животных, обитающих в воде, создает обширный лингвистический портрет животного мира Индии. В статье рассматриваются этимология и семантика 12 терминов bāndar, fīl, gaynī uy, gilāhrī, hāti, kalahara, karg, kūtahpāy, mūš-i xurmā, nawal, nīlagāv, ṣaḥrā’ī gāvmeš с использованием описательных и сравнительных методов лингвистики.

Библиографические ссылки

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

Щербак А.М. Названия домашних и диких животных в тюркских языках. В кн.: Историческое развитие лексики тюркских языков. – М.: Изд-во АН СССР, 1961. – 172 с.

Сравнительно-историческая грамматика тюркских языков. Лексика / отв. ред. Э.Р. Тенишев. – М.: Наука, 1997. – 800 с.

Ибрагимов К. Древнетюркские названия животных в лексике современных тюркских языков: дис. ... канд. филол. наук. – М., 1975. – 153 с.

Копыленко М.М. О мотивации наименований животных в тюркских языках. В кн.: Проблемы этимологии тюркских языков. – Алма-Ата: Гылым, 1990. – 108 с.

Цинциус В.И. Проблемы сравнительно-исторического изучения лексики алтайских языков. В кн.: Исследования в области этимологии алтайских языков. – Л.: Наука, 1979. – 17 с.

Жұбанов Қ. Қазақ тілі жөніндегі зерттеулер. – Алматы: Ғылым, 1999. – 581 б.

Жанәбілов Ш. Қазақша мал атаулары. – Алматы: Қайнар, 1982. – 150 б.

Мусаев К.М. Лексика тюркских языков в сравнительном освещении (западно-кыпчакская группа). – М.: Наука, 1975. – 360 с.

Кайдаров А.Т. Структура односложных корней и основ в казахском языке. – Алма-Ата: Изд-во «Наука» Казахской ССР, 1986. – 322 с.

Кайдаров А.Т. Тысяча метких и образных выражений: казахско-русский фразеологический словарь с этнолингвистическими пояснениями. – Алматы: Білге, 2003. – 368 с.

Қайдар Ә.Т. Халық даналығы (қазақ мақал-мәтелдерінің түсіндірме сөздігі және зерттеу). – Алматы: «Тоғанай T», 2004. – 560 б.

Линко Т.В. Зоонимы в казахском и русском языках: автореф. ... канд. филол. наук. – Алматы, 1989. – 23 с.

Жақыпов Ә. Түйе өсірушінің түсіндірме сөздігі. – Алматы: Қайнар, 1989. – 190 б.

Тлепин Б.Қ. Мал шаруашылығына қатысты лексиканың этнолингвистикалық сипаты (қой-ешкі атаулары): филол. ғыл. канд. ... дис. – Алматы, 1997. – 153 б.

Сaтенова С.К. Образно-фоновая основа устойчивых выражений, образованных на основе лексики скотоводства в казахском языке: автореф. ... канд. филол. наук. – Алматы, 1990. – 31 с.

Токхожаева О. Лексика фауны в казахском языке: автореф. ... канд. филол. наук. – Алма-Ата, 1991. – 20 с.

Тоқтабаев А. Қазақтардың ХІХ ғ. мен ХХ ғ. басындағы жылқы шаруашылығы: тар. ғыл. канд. ... дис. – Алматы, 1992. – 228 б.

Шынар А. Қазақтар мен түріктерде жылқы өсіру мәдениеті және оның рөлі / ауд. Кенан Коч. – Шымкент: Әлия, 2001. – 135 б.

Тоқтағұл Б. Түркі тілдеріндегі төрт түліктің жасына қатысты атаулардың этнолингвистикасы: филол. ғыл. канд. ... дис. – Алматы, 2005. – 124 б.

Айтбаева Н. Қазақ тіліндегі жылқы атауларының лексика-семантикалық және дүниетанымдық сипаты: филол. ғыл. канд. ... автореф. – Алматы, 2007. – 29 б.

Байтелиева Ж.Д. Қазақ тіліндегі жылқы малына қатысты фразеологиялық тіркестердің этномәдени уәждемесі: филол. ғыл. канд ... автореф. –Алматы, 2007. – 26 б.

Hauenschild I. Botanica und Zoologica im Babur-name: Eine lexikologische und kulturhistorische Untersuchung (Turcologica, Band 66). – Wiesbaden: Harrassowitz Verlag, 2006. – 144 p.

Хамраева Ё.Н. Элементы идеографии в «Бабур-наме» // Лингвистика. – 2015. – №20. [Электронды ресурс]. URL: https://sci-article.ru/stat.php?i=1428924884 (қаралған күні 13.10.2023)

Zahiruddin Muhammad Babur Mirza. The Baburnama: Chaghatay Turkish text with Abdul-Rahim Khankhanan's Persian translation, Turkish transcription, Persian edition and English translation by W.M. Thackston, Jr. – Cambridge, Ma: Dept. of Near Eastern Languages and Civilizations, Harvard University, 1993. – 904 p.

Саяфи Р.М. Фарсизмы в башкирском языке (фонемный, семантический, морфемно-структурный и морфологический аспекты): дис. ... канд. филол. наук. – Уфа, 2020. – 171 с.

Bryant E. The Quest for the Origins of Vedic Culture. – New York: Oxford University Press, 2001. – 387 p.

Шагиров А.К. Этимологический словарь адыгских (черкесских) языков. – Т. 2: P-I. – М.: Наука, 1977. – 244 с.

Hudud al-Alam. The regions of the world a Persian geography, 372 A.H.-982 A.D. / Translated and explained by V. Minorsky. – Cambridge: University Press, 1982. – 524 p.

Сыздық Р. Қазақ тіліндегі ескіліктер мен жаңалықтар. Ғылыми-танымдық зерттеу. – Алматы: Арыс, 2009. – 272 б.

Қазақ тілінің кірме сөздер сөздігі / Құраст.: Ш. Құрманбайұлы, С. Исақова, Б. Мизамхан, т.б. – Алматы: «Ұлттық аударма бюросы» қоғамдық қоры, 2019. – 596 б.

Сыздықова Р. Сөздер сөйлейді (сөздердің қолданылу тарихынан). – Т. 4. – Алматы: Ел-шежіре, 2014. – 412 б.

Almaany English Arabic Dictionary. [Электронды ресурс]. URL: https://clck.ru/36spLn (қаралған күні 13.10.2023)

Кенжалин Қ.К., Таңсықбай Ә.Қ. «Басы – бапан, аяғы – сапан» мәтеліндегі көнерген сөздер // ҚазҰУ Хабаршысы. Филология сериясы. – 2022. – №4 (188). – Б. 81–89.

Боголюбов М.Н. Персидские слова с karº и xarº и рыба Kara в Авесте // Иранская филология. Краткое изложение докладов научной конференции, посвященной 60-летию проф. А.Н. Болдырева. – М., 1969. – С. 91–93.

Каратаева С.К. Кыргыз тилинин тарыхый фонетикасы (үндүүлөр системасы): филол. илим. док. ... автореф. – Бишкек, 2023. – 43 б.

Pokorny J. Indogermanisches etymologisches Wörterbuch. – Vol. 2. – Bern, München: Francke Verlag, 1959. – 495 p.

Hinkhoj Hindi-English Dictionary. [Электронды ресурс]. URL: https://dict.hinkhoj.com (қаралған күні 13.10.2023)

Lingvanex. Translate from English to Persian online. [Электронды ресурс]. URL: https://lingvanex.com/translation/english-to-persian (қаралған күні 13.10.2023)

Blochmann H. Ain-i-akbari by Allam Abul Fazal. – Calcutta: Baptist Mission Press, 1873. – 768 p.

Rekhta Dictionary. [Электронды ресурс]. URL: https://www.rekhtadictionary.com (қаралған күні 13.10.2023)

Қашқари М. Түрік сөздігі: Диуани лұғат ит-түрік: үш томдық шығармалар жинағы / ауд., алғы сөзі мен ғыл. түс. жазған А.Қ. Егеубай. – Т. 2. – Алматы: Хант, 1997. – 525 б.

Turner R.L. A Comparative Dictionary of the Indo-Aryan Languages. – London: Oxford University Press, 1969-1985.

Асланов М.Г. Пушту-русский словарь. – М.: Русский язык, 1985. – 1008 с.

Franck J. Etymologisch woordenboek der nederlandsche taal. – Gravenhage: Martinus Nijhoff, 1892. – 1238 p.

Mayrhofer M. Kurzgefaßtes etymologisches Wörterbuch des Altindischen. – Bd. 2: D-M. – Heidelberg: Universitätsverlag WINTER, 1963. – 700 p.

Кочергина В.А. Санскритско-русский словарь. – М.: Русский язык, 1987. – 944 с.

Бескровный В.М. Хинди-русский словарь. – М.: ГИИНС, 1959. – 1318 с.

Рабинович И.С., Королев Н.И., Аганина Л.А. Непальско-русский словарь. – М.: Советская Энциклопедия, 1968. – 1328 с.

García M-I.M., Yapici M. Common Vocabulary in Urdu and Turkish Language: A Case of Historical Onomasiology // Journal of Pakistan Vision. – 2014. – Vol. 15 (1). – P. 193–221.

Lane E.W. Arabic-English Lexicon. – London: Williams & Norgate, 1863. – 367 p.

Misra M.P. A trilingual Dictionary being a comprehensive lexicon in English, Urdú and Hindí, exhibiting the syllabication, pronunciation and etymology of English words, with their explanation in English, and in Urdú and Hindí in the Roman characters. – Benares: E.J.Lazarus and Co., 1865. – 1300 p.

Shakespear J. An Introduction to the Hindustani language: comprising a grammar, and a vocabulary, English and Hindustani; also short sentences and dialogues; short ... military words of Command, Nagari and English. – London: Wm.H.Allen & Co, 1845. – 564 p.

Söhnen R., Söhnen R. Th., Schreiner P. Brahmapurāṇa: Summary of Contents, with Index of Names and Motifs. – O. Harrassowitz, 1989. – 596 p.

Amirthalingam M. Perspectives of environmental studies during the Mughal period // Journal of Indian History and Culture. – 2016. – №22. – P. 178–185.

Рүстемов Л.З. Қазіргі қазақ тіліндегі араб-парсы кірме сөздері. – Алматы: Ғылым, 1982. – 159 б.

REFERENCES

Sherbak A.M. Nazvania domashnih i dikih jivotnyh v tiurkskih iazykah. V kn.: Istoricheskoe razvitie leksiki tiurkskih iazykov [Names of domestic and wild animals in Turkic languages. In the book:

Historical development of the vocabulary of the Turkic languages]. – M.: Izd-vo AN SSSR, 1961. – 172 s. [in Russian]

Sravnitelno-istoricheskaia grammatika tiurkskih iazykov. Leksika [Comparative-historical grammar of Turkic languages. Vocabulary] / otv. red. E.R. Tenishev. – M.: Nauka, 1997. – 800 s. [in Russian]

Ibragimov K. Drevnetiurkskie nazvania jivotnyh v leksike sovremennyh tiurkskih iazykov [Ancient Turkic names of animals in the vocabulary of modern Turkic languages: dis.]: dis. ... kand. filol. nauk. – M., 1975. – 153 s. [in Russian]

Kopylenko M.M. O motivacii naimenovaniy jivotnyh v tiurkskih iazykah. V kn.: Problemy etimologii tiurkskih iazykov [On the motivation of animal names in Turkic languages. In the book: Problems of etymology of the Turkic languages]. – Alma-Ata: Gylym, 1990. – 108 s. [in Russian]

Cincius V.I. Problemy sravnitelno-istoricheskogo izuchenia leksiki altaiskih iazykov. V kn.: Issledovania v oblasti etimologii altaiskih iazykov [Problems of comparative-historical study of the vocabulary of Altai languages. In the book: Research in the field of etymology of the Altai languages]. – L.: Nauka, 1979. – 17 s. [in Russian]

Jubanov Q. Qazaq tili jonindegi zertteuler [Studies on the Kazakh language]. – Almaty: Gylym, 1999. – 581 b. [in Kazakh]

Janabilov Sh. Qazaqsha mal ataulary [Kazakh animal names]. – Almaty: Qainar, 1982. – 150 b. [in Kazakh]

Musaev K.M. Leksika tiurkskih iazykov v sravnitelnom osveshenii (zapadno-kypchakskaia gruppa) [Vocabulary of Turkic languages in comparative education (Western Kipchak group)]. – M.: Nauka, 1975. – 360 s. [in Russian]

Kaidarov A.T. Struktura odnoslojnyh kornei i osnov v kazahskom iazyke [The structure of monosyllabic roots and stems in the Kazakh language]. – Alma-Ata: Izd-vo «Nauka» Kazahskoi SSR, 1986. – 322 s. [in Russian]

Kaidarov A.T. Tysiacha metkih i obraznyh vyrajeniy: kazahsko-russkiy frazeologicheskiy slovar s etnolingvisticheskimi poiasneniami [Thousands of figurative and figurative expressions: Kazakh-Russian phraseological dictionary with ethnolinguistic explanations]. – Almaty: Bilge, 2003. – 368 s. [in Russian]

Qaidar A.T. Halyq danalygy (qazaq maqal-matelderinin tusindirme sozdigi jane zertteu) [Folk wisdom (explanatory dictionary and study of Kazakh proverbs)]. – Almaty: Toganai T, 2004. – 560 b. [in Kazakh]

Linko T.V. Zoonimy v kazahskom i russkom iazykah [Zoonyms in the Kazakh and Russian languages: abstract]: avtoref. dis. ... kand. filol. nauk. – Almaty, 1989. – 23 s. [in Russian]

Jaqypov A. Tuie osirushinin tusindirme sozdigi [Camel breeder's explanatory dictionary]. – Almaty: Qainar, 1989. – 190 b. [in Kazakh]

Tlepin B.Q. Mal sharuashylygyna qatysty leksikanyn etnolingvistikalyq sipaty (koi-eshki ataulary) [Ethnolinguistic character of vocabulary related to animal husbandry (names of sheep and goats): dis.]: filol. gyl. kand. ... dis. – Almaty, 1997. – 153 b. [in Kazakh]

Satenova S.K. Obrazno-fonovaya osnova ustojchivyh vyrazhenij, obrazovannyh na osnove leksiki skotovodstva v kazahskom yazyke [The figurative-background basis of stable expressions formed on the basis of the vocabulary of cattle breeding in the Kazakh language: abstract]: avtoref. ... kand. filol. nauk. – Almaty, 1990. – 31 s. [in Russian]

Tokhojaeva O. Leksika fauny v kazahskom iazyke [Vocabulary of fauna in the Kazakh language: abstract]: avtoref. ... kand. filol. nauk. – Alma-Ata, 1991. – 20 s. [in Russian]

Toqtabaev A. Qazaqtardyn XIX g. men XX g. basyndagy jylqy sharuashylygy [Horse breeding of Kazakhs in the XIX – early XX centuries: dis.]: tar. gyl. kand. ... dis. – Almaty, 1992. – 228 b. [in Kazakh]

Shynar A. Qazaqtar men turikterde jylqy osiru madenieti jane onyn rolі [Culture of horse breeding in Kazakhs and Turks and its role] / aud. Kenan Koch. – Shymkent: Alia, 2001. – 135 b. [in Kazakh]

Toktagul B. Turki tilderindegi tort tuliktin zhasyna katysty ataulardyn etnolingvistikasy [Ethnolinguistics of age-related names of four Turkic languages: dis.]: filol. gyl. kand. ... dis. – Almaty, 2005. – 124 b. [in Kazakh]

Aitbaeva N. Qazaq tilindegi jylqy ataularynyn leksika-semantikalyq jane dunietanymdyq sipaty [Lexical-semantic and worldview characteristics of horse names in the Kazakh language: dis.]: filol. gyl. kand. ... dis. – Almaty, 2007. – 29 b. [in Kazakh]

Baitelieva J.D. Qazaq tilindegi jylqy malyna qatysty frazeologiyalyq tirkesterdin etnomadeni uajdemesi [Ethnocultural motivation of phraseological phrases related to horses in the Kazakh language: abstract]: filol. gyl. kand. ... avtoref. – Almaty, 2007. – 26 b. [in Kazakh]

Hauenschild I. Botanica und Zoologica im Babur-name: Eine lexikologische und kulturhistorische Untersuchung (Turcologica, Band 66). – Wiesbaden: Harrassowitz Verlag, 2006. – 144 p. [in German]

Hamraeva E.N. Elementy ideografii v «Babur-name» [Element of ideography in «Baburname»] // Lingvistika. – 2015. – №20. [Electronic resource]. URL: https://sci-article.ru/stat.php?i=1428924884 (date of access 13.10.2023) [in Russian]

Zahiruddin Muhammad Babur Mirza. The Baburnama: Chaghatay Turkish text with Abdul-Rahim Khankhanan's Persian translation, Turkish transcription, Persian edition and English translation by W.M. Thackston, Jr. – Cambridge, Ma: Dept. of Near Eastern Languages and Civilizations, Harvard University, 1993. – 904 p.

Sayafi R.M. Farsizmy v bashkirskom iazyke (fonemnyi, semanticheskiy, morfemno-strukturnyi i morfologicheskiy aspekty) [Farsisms in the Bashkir language (phonemic, semantic, morphemic-structural and morphological aspects)]. – Ufa, 2020. – 171 s. [in Russian]

Bryant E. The Quest for the Origins of Vedic Culture. – New York: Oxford University Press, 2001. – 387 p.

Shagirov A.K. Etimologicheskiy slovar adygskih (cherkesskih) iazykov [Etymological dictionary of Adyghe (Circassian) languages]. – T. 2: P-I. – M.: Nauka, 1977. – 244 s. [in Russian]

Hudud al-Alam. The regions of the world a Persian geography, 372 A.H.-982 A.D. / Translated and explained by V. Minorsky. – Cambridge: University Press, 1982. – 524 p.

Syzdyq R. Qazaq tilindegi eskilikter men janalyqtar. Gylymi-tanymdyq zertteu [Oldies and news in the Kazakh language. Scientific research]. – Almaty: Arys, 2009. – 272 b. [in Kazakh]

Qazaq tilinin kirme sozder sozdigi [Dictionary of loanwords in the Kazakh language] / Qurast. Sh. Kurmanbaiuly, S. Isaqova, B. Mizamhan B. etc. – Almaty: “Ulttyq audarma biurosy” qjgamdyq qory, 2019. – 596 b. [in Kazakh]

Syzdyqova R. Sozder soileidi (sozderdin qoldanylu tarihynan) [Words speak (from the history of the use of words)]. – T. 4. – Almaty: El-shejire, 2014. – 412 b. [in Kazakh]

Almaany English Arabic Dictionary. [Electronic resource]. URL: https://clck.ru/36spLn (date of access 13.10.2023)

Kenjalin Q.K., Tansyqbai A.Q. «Basy – bapan, aiagy – sapan» matelindegi konergen sozder [Archaisms in the proverb «Basy – bapan, ayagi – sapan»] // QazUU Habarshysy. Filologia seriasy. – 2022. – №4 (188). – B. 81–89. [in Kazakh]

Bogoliubov M.N. Persidskie slova s karº i xarº i ryba Kara v Aveste [Persian words with karº and xarº and fish Kara in Avesta] // Iranskaia filologia. Kratkoe izlojenie dokladov nauchnoi konferencii, posviashennoi 60-letiu prof. A.N. Boldyreva. – M., 1969. – S. 91–93. [in Russian]

Karataeva S.K. Kyrgyz tilinin taryhyi fonetikasy (unduulor sistemasy) [Historical phonetics of the Kyrgyz language (vowel system): abstract]: filol. ilim. dok. ... avtoref. – Bishkek, 2023. – 43 p. [in Kyrgyz]

Pokorny J. Indogermanisches etymologisches Wörterbuch. – Vol. 2. – Bern, München: Francke Verlag, 1959. – 495 p. [in German]

Hinkhoj Hindi-English Dictionary. [Electronic resource]. URL: https://dict.hinkhoj.com (date of access 13.10.2023)

Lingvanex. Translate from English to Persian online. [Electronic resource]. URL: https://lingvanex.com/translation/english-to-persian (date of access 13.10.2023)

Blochmann H. Ain-i-akbari by Allam Abul Fazal. – Calcutta: Baptist Mission Press, 1873. – 768 p.

Rekhta Dictionary. [Electronic resource]. URL: https://www.rekhtadictionary.com (date of access 13.10.2023)

Turik sozdigi: Diuani lugat it-turk [Turkic dictionary: Diwani lugat it-Turk]. – T. 2. – Almaty: Hant, 1997. – 525 b. [in Kazakh]

Turner R.L. A Comparative Dictionary of the Indo-Aryan Languages. – London: Oxford University Press, 1969-1985.

Aslanov M.G. Pushtu-russkiy slovar [Pashto-Russian dictionary]. – M.: Russkiy iazyk, 1985. – 1008 s. [in Russian]

Franck J. Etymologisch woordenboek der nederlandsche taal. – Gravenhage: Martinus Nijhoff, 1892. – 1238 p. [in Dutch]

Mayrhofer M. Kurzgefaßtes etymologisches Wörterbuch des Altindischen. – Bd. 2: D-M. – Heidelberg: Universitätsverlag WINTER, 1963. – 700 p. [in German]

Kochergina V.A. Sanskritsko-russkiy slovar [Sanskrit-Russian dictionary]. – M.: Russkiy iazyk, 1987. – 944 s. [in Russian]

Beskrovnyi V.M. Hindi-russkiy slovar [Hindi-Russian dictionary]. – M.: GIINS, 1959. – 1318 s. [in Russian]

Rabinovich I.S., Korolev N.I., Aganina L.A. Nepalsko-russkiy slovar [Nepali-Russian dictionary]. – M.: Sovetskaia Enciklopedia, 1968. – 1328 s. [in Russian]

García M-I.M., Yapici M. Common Vocabulary in Urdu and Turkish Language: A Case of Historical Onomasiology // Journal of Pakistan Vision. – 2014. – Vol. 15 (1). – P. 193–221.

Lane E.W. Arabic-English Lexicon. – London: Williams & Norgate, 1863. – 367 p.

Misra M.P. A trilingual Dictionary being a comprehensive lexicon in English, Urdú and Hindí, exhibiting the syllabication, pronunciation and etymology of English words, with their explanation in English, and in Urdú and Hindí in the Roman characters. – Benares: E.J.Lazarus and Co., 1865. – 1300 p.

Shakespear J. An Introduction to the Hindustani language: comprising a grammar, and a vocabulary, English and Hindustani; also short sentences and dialogues; short ... military words of Command, Nagari and English. – London: Wm.H.Allen & Co, 1845. – 564 p.

Söhnen R., Söhnen R. Th., Schreiner P. Brahmapurāṇa: Summary of Contents, with Index of Names and Motifs. – O. Harrassowitz, 1989. – 596 p.

Amirthalingam M. Perspectives of environmental studies during the Mughal period // Journal of Indian History and Culture. – 2016. – №22. – P. 178–185.

Rustemov L.Z. Qazirgi qazaq tilindegi arab-parsy kirme sozderi [Arabic-Persian input words in the modern Kazakh language]. – Almaty: Gylym, 1982. – 159 b. [in Kazakh]

Загрузки

Опубликован

2024-06-30