Савромат-сармат тайпаларының саяси тарихы
Кілт сөздер:
Савромат-Сармат, Оңтүстік Орал, Орта Азия, Темір дәуірі, көшпелі тайпалар, жазба деректер.Аңдатпа
Батыс Қазақстан территориясы Азияның маңызды бір бөлігі ретінде саналып, мұнда көшпелі тайпалар қола дәуірінен бастап мекендеген. Аймақ Азия мен Еуропа континенттерінің тоғысқан нүктесінде орналасқандықтан, континентаралық көпір немесе кілт нүктесі ретінде маңызға ие болған, тарихи кезеңдер бойы маңызды оқиғаларға куә болған. Нәтижесінде темір дәуірінің басынан орта ғасырға дейінгі көрініс тапқан тарихи көштерге және көптеген мәдениеттердің қалыптасуына себепші болған маңызды аймақтардың бірі болды. Аймақта қалыптасқан мәдениеттердің бірі Савромат-Сармат мәдениеті темір дәуірінде қалыптасты. Савромат-Сармат тайпаларының тарих сахнасына шығуы, олардың өмір сүрген территориясы мен қалыптастырған мәдениеттерінің
хронологиясы туралы әлі күнге дейін зерттеуші ғалымдардың арасында ортақ пікір қалыптаспаған және бұл шешімін таппаған маңызды мәселелердің бірі болып табылуда. Осы
себептерге байланысты Савромат-Сармат тайпаларының тарих сахнасына шығуы және саяси тарихының зерттелуі ғылыми жұмысымыздың негізгі мақсатын құрайды. Осы мақсатқа орай, жазбаша деректер мен археологиялық деректерді зерттей отырып, аталмыш тайпалардың
тарих сахнасына шығуы және саяси тарихын жүйелі түрде түсіндіруге тырыстық. Сонымен қатар, Савромат-Сармат тайпалары өмір сүрген уақытын төрт кезеңге бөліп қарастырып, қалыптастырған мәдениеттерінің кезеңдер бойынша ерекшеліктерін анықтадық.
Әдебиеттер тізімі
Sizdiov B., M.Ö. 1. Binde Avrasya BoskırlarındaYaşayan Atlı Göçebe Kavimlerin Zırhları // Bilig. – 2019. – №90. – S. 1–19. https://doi.org/10.12995/bilig.9001 [in Turkish] 2. Brezezinski R. Mariusz Mielczarek, The Army of The Bosporon Kingdom. – Lodz: Poland, 1999.
Durmuş İ. Sarmatlar [Sarmatians]. – İstanbul: Akçağ Yayınları, 2012. – S. 160. [in Turkish]
Smirnov K.F. Savromati i Sarmati [Savromats and Sarmatians] // Etnokulturnie svyazi naseleniya Urala i Povolciya s Sibiryu, Srednei Aziei i Kazahstanom v epohu celeza. Ufa: 1976. – s. 17–19. [in Russian]
Grakov B.N. Perecitke matriarhata u sarmatov [Remnants of matriarchy among the Sarmatians] // Vestnik Drevnei İstorii. – Moskva: İzdatelstvo Akademii Nauk SSSR, 3 (21), 1947. – S. 100–121. [in Russian]
Heradot. Herodot Tarihi [History of Herodotus] / Çev. Müntekim Ökmen. 3. Baskı. – İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2006. [in Turkish]
Kimball J.D. Savaşçı kadınlar Amazonlar [Warrior women Amazons] / Çev. Serap Yeşiltuna. – Istanbu: İleri Yayınları, 2013. – 336 s. [in Turkish]
Hippocrates. Airs, Waters, and Palaces. İnglizceye çvr. Eminent Scholars. – London: Messers, Wyman Sons, 1881. –75 s.
Polybius. Historiae / İnglizceye çeviren Paton W.R. – Cambridge: Loeb Classical Library, 1998.
Diodorus S. Diodorus of Sicily / İnglizceye çvr. C.H. Oldfather. – London: Willim Heinmann. Ammianus, M. (1935–1939). Ammianus Marcellinus / İng. çev. John C. Rolfe. – Cambridge: he Loeb Classical Library, 1996.
Strabon. The Geography of Strabo / Çev. Horace Leonard Jones. – Gambridge: The Loeb Classical Library, 1969.
Ammianus. Ammian’s Roman History / İng. çev. Horace White. – Cambridge: The Loeb Classical Library, 1982.
Tacitus G.C. Historia / İng. çev. Clifford H. Moore. – Cambridge: The Loeb Classical Library, 1992.
Marquart J. Eransahr nach der Geographie des Ps. Moses Xorenaci [According to the geography of the Ps. Moses Xorenaci]. – Berlin: Weidmannsche Buchhandlung, 1901. – s. 320. [in Germany]
Smirnov K.F. Savromati [Sauromats]. – Moskva: Nauka, 1964. –380 s. [in Russian]
Mishenko F.G. K voprosu ob etnografii Gerodotovoi Skifii (po povodu knigi E. Bonnelya) [On the ethnography and geography of Herodotus Scythia (regarding the book by E. Bonnell)] // Universitrtskie izvestiya. – №11. – Kiev, 1882. – s. 477. [in Russian]
Rostovsev M.İ. Ellinstvo i iranstvo na yuge Rossii [Hellenism and Iranism in the South of Russia]. – Praga, 1918. –190 s. [in Russian]
Grakov B.N. Kamenskoe Gorodishe na Dnepre [Kamenskoe settlement on the Dnieper] // Materyalıi i issledovaniya pо arheologii SSSR, №36. – Moskva: Akademii nauk SSSR, 1954. –238 s. [in Russian]
Zhelezshikov B.F. Arheologicheski Pamyatniki Uralskoi Oblasti [Archaeological sites of the Ural region]. Volgograd: İzdatelstvo Volgogradskogo Gosudarstvennogo Universiteta, 1998. –136 s. [in Russian]
Zhelezshikov B.F., Klepikov V.M., Sergasev İ.V. Drevnosti Lebedevki (VI–II vv. do n.e. [Antiquities of Lebedevka (VI–II centuries BC)]. – Moskva: İzdatelstvo firma “Vostoshnaya literatura” RAN, 2006. –159 s. [in Russian]
Moshkova M.G., Zhelezshikov B.F., Kriger V.A. Otshet arheologisheskie raboti na territorii Uralskoi oblasti v 1980 g. [Report on archaeological work on the territory of the Ural region in 1980]. Margulan Arkeoloji Enstitüsü Arşiv Materyalleri, Dosya №1838. – Uralsk: 1980. – 104 s. [in Russian]
Zhelezshikov B.F., Kriger V.A., Zasedateleva S.M., İksanova F.K. Raskopki kurganov u c. Novopavlovka [Excavation of burial mounds near the village. Novopavlovka] // Arheologicheski Atkritiya 1976 godah. – Moskva: İzdatelstvo “Nauka”, 1977. – S. 513–514. [in Russian]
Pshenichnyuk A.H. Kultura Rannih Kochevnikov Yucnogo Urala [The culture of the early nomads of the Southern Urals]. – Moskva: İzdatelstvo “Nauka”, 1983. –203 s. [in Russian]
Dandamaev M.A. Paxod Dariy protiv skifskogo plemeni Tigraxauda [Darius's campaign against the Scythian tribe Tigrahauda] // KSİNA, Moskva: vip. 61, 1963. – S. 179–269. [in Russian]
Gusalov S.Yu. Drevniye Koçevniki Yucnovo Priuralya VII – I vv. do.n.e. [Ancient nomads of the Southern Urals of the 7th-1st centuries BC.]. – Uralsk, Zapadno-Kazahstanski centr istorii i arheologii, 2004. –136 s. [in Russian]
Moshkova M.G. Pamayatniki Prohorovski Kultury [Monuments of Prokhorovka culture]. – Moskva: İzdatelstvo Akademii Nauk SSSR, 1963. –88 s. [in Russian]
Zholdasbayev S. Ecelgi zhane Orta gasırdagı Kazak Elinin Tarihi [History of ancient and medieval Kazakhstan]. – Almatı: Kitap baspası, 2010. – 333 s. [in Kazakh]
Brezezinski R., Mielczarek M. The Sarmatians B.C. 600-AD 450, Oxford: Osprey Publishing Ltd, 3. 2002.
Ovidius N. Tristia- Ex Ponto. Loeb Classical Library. – Cambridge, 1996.
Tadeush S. Sarmati Drevni narod yuga Rossii [Sarmatians. Ancient people of the south of Russia]. – Moskva: ZAO “Sentrpoligraf“, 2008. – 191 s.[in Russian]
Plinius. Naturalis Historia / İng. çev. H. Rackham. Loeb Classical Library, Cambridge, 1997.
Jordanes. De Origine Actibusque Gothorum / İng. Çev. Charles C. Mierow, 1915.
Sınor D.D. Erken İç Asya Tarihi [History of Early Inner Asia]. – İstanbul: İletişim Yayınları, 2000. – 664 s. [in Turkish]
