Орыс тілінде асыл тастардың атаулары негізінде құрастырылған түс атауларының дерексіз зат есімге өзгеруі
Кілт сөздер:
Семантика, орыс тіліндегі түс атаулары, деректі зат есім, дерексіз зат есім, негізгі түс атаулары, қосымша түс атаулары, түстердің классификациясы.Аңдатпа
Негізгі және қосымша түс атаулары арқылы құрастырылған жаңа түс түрлері әр бір тілдің өзіне тән ерекшеліктерін анықтап, сонымен қатар ол тілдің жасампаздығын және басқа тілдерден алған әсерін көрсетеді. Зерттелген тілдегі жаңа түстердің атауларын басқа да тілдерде кездестіруге болады. Бұл мақала В.К. Харченконың 2014 жылы «Орыс тіліндегі түс атауларының үлкен сөздігі» (Большой словарь цветоназначений в Русском языке) зерттелуі арқылы дайындалды. Сөздікте жалпы 6000 мың түс атаулары бар екендігі
анықталды. Мақалада әр түрлі химиялық заттар, асыл тастар сияқты деректі зат есімдерді
бейнелеу арқылы түстердің атаулары және сарапталған түс атаулары дерексіз зат есімге
өзгеру процесі көрсетіліп, олардың түрікше баламасы да берілген. Зерттеу барысында асыл
тас атаулары негізінде жасалған түстер орыс тіліндегі грамматикалық ережелеріне сәйкес сөз
түрлендіруші және тудырушы жұрнақтар арқылы қосымша түс атаулары құрастырылғаны
анықталды. Сонымен қатар негізгі түс атауына бір немесе бірнеше сөздің бірігуімен
жасалғанын көруге болады. Осылайша, түстер дәрежесі арқылы пайда болатын жаңа түстер
атаулары алфавиттік ретпен берілген. Жаңа түстер атауларының бейнелеуінде ұқсастық пен
шабыт маңызды рөл атқарғандығына көз жеткіздік.
Әдебиеттер тізімі
Aksan Doğan. Anlambilim Konuları ve Türkçenin Anlambilimi. – Ankara: Engin Yayın Evi, 2006. – S. 30. [in Turkish]
Topaloğlu, A. Renk // DİA, Cilt 34. – İstanbul: TDV 2007. – S. 572. [in Turkish]
İbni Manzûr, M. Lisânu'l-Arab (Cilt XIII). – Beyrut: Daru Sadır, 2009. [in Arabic]
Sözen, M., & Tanyeli, U. Sanat ve Kavram Terimleri Sözlüğü. – İstanbul: Remzi, 1986. [in Turkish]
Okcu A. Kur'an'da Renkler // Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (28), 2007. –S.13, 134. [in Turkish]
Bilgin, N. 12. Sınıf Konu Anlatımlı Fizik Kitabı. – Ankara: Nihat Bilgin, 2011. – S. 200. [in Turkish]
Rayman, H; Nevrûz ve Türk Kültüründe Renkler // Milli Folklor, 7(53), 10–15, Bahar/Spring, 2002. – S. 3, 5. [in Turkish]
Bakhilina N.B. Istoriya tsvetooboznachenii v russkom yazyke (The history of color designations in the Russian language). – Moscow: Nauka, 1975. [in Russian]
Bayraktar, Nesrin; “Renk Adlarının Türkçenin Söz Varlığına Katkıları // VIII. Uluslararası KIBATEK Edebiyat Şöleni. – Çanakkale, 2003. [in Turkish]
Küçük, Salim. “Türk Lehçeleri Sözlüklerinde Somutlaştırma Yoluyla Yapılmış Renk Adları”, -Gazi Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Sayı 7, Güz, 2010. – S.155–196. [in Turkish]
Küçük, Salim. “Türkçenin Renklere Dayalı Söz Varlığı” // Yeni Türkiye, Yıl 9, Sayı 55, Kasım–Aralık, 2013. – S. 791–803. [in Turkish]
Gül, E. Karton-Baskı-Kutu Etkileşimleri ve Karton Abalaj. – Kartonsan, 2001. – S.13. [in Turkish]
Bayraktar, Nesrin. Kara ve Siyah Renk Adlarının Türkçedeki Kavram ve Anlam Boyutu Üzerine // TÖMER Dil Dergisi, 2004. – S. 56–77. [in Turkish]
Fasmer M. Jetimologicheskij slovar' russkogo jazyka. – M.: Progress, 1964–1973. – S. 1, 2. [in Russian]
Kulpina V.G. Lingvistika cveta: Terminy cveta v pol'skom i russkom jazykah. – M.: Moskovskij Licej, 2001. – 470 s. [in Russian]
Küçük, S. & Doğan, N. Hatice Eminoğlu. Türkçede Renkler Sözlüğü. // Dil Araştırmaları (15), Ocak 2014. – S. 274–279. – Ankara: Gazi Kitabevi, 2014. [in Turkish]
Küçük, Salim. Tarihî Türk Lehçelerinde Renk Adlandırmaları // Turkish Studies, International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish Or Turkic, Volume: 5/1 Winter, 2010. – S. 556–577. [in Turkish]
Küçük, Salim. Türkiye Türkçesinde Renk Adları ve Özellikleri, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi Volume 3 / 10 Winter, 2010. – S. 420–427.
Ölmez. Tekstillerde Renkler Üzerine Simgesel ve Alegorik Bir, 2010. [in Turkish]
Vera K. Chartschenko. Das Grobe Wörterbuch Von Farbenbezeichnungen İm Russischen (Harçenko V.K. Rusça Renk Adlandırmalarının Büyük Sözlüğü, Berlin), 2014. [in German]
Vasilevich A.P., Mishhenko S.S. Cvet i ego nazvanie. Razvitie leksiki cvetooboznachenija v sovremennoj Rossii // Vestn. RFFI. – M., 2000. –№1. – C. 56–61. [in Russian]
Vasilevich A.P., Kuznecova S.N., Mishhenko S.S. Cvet i nazvanija cveta v russkom jazyke / Pod obsh. red. A.P. Vasilevicha. – M.: KomKniga, 2005. – 216 s. [in Russian]
