Өткен дәуір ойшылдары қаһармандық эпостың танымдық табиғаты туралы
Кілт сөздер:
материя, идея, базис, қондырма, фольклортану, қаһармандық эпос, таным теориясы, тарихилық, поэтика.Аңдатпа
Мақала өткен заман ойшылдарының көркем және тарихи ойлау формаларына қатысты пікірлерін талдауға арналған. Бұл мәселе қаһармандық эпостың танымдық табиғатын анықтау ісімен тығыз байланыста қарастырылады. Эпостың көркемдік-поэтикалық жүйесін қуалап кеткен ХХ ғасырдағы фольклортану ғылымы оның тарихи-этникалық мәселелерімен аз айналысты. Мәселе фольклортану ғылымындағы тарихи мектеп пен салыстырмалы-типологиялық тәсіл ұстанымдарының арақатынасына барып тірелген еді.
Бұл мәселеге фольклор зерттеушілері бұрын да қалам тартқан. Алайда қаһармандық эпосты әдеби-поэтикалық талдау шеңберінде зерделеу ісі елеулі жетістіктерге әкеле қоймады. Жарты ғасырға жуық мерзімдегі фольклортану тарихы ғылыми танымның бір деңгейінде тұрақтап қалуымен ерекшеленді.
Мақалада қаһармандық эпос бойында көптеген танымдық мәліметтерді сақтаған эмпи-ристік материал ретінде бағаланып, антикалық дәуір ойшылдарының материя – алғашқы, идея – соңғы деген ойларына талдау жасалады. Онда XIX ғасырдағы орыс ойшылдарының бір ауыздан «материя – алғашқы» деген тұжырымдарына да елеулі орын берілген. Фольклор-тану ғылымындағы тарихи принципті ескере бермейтін еңбектерге де талдау жасалды. Осы негізде қаһармандық эпостың басты құндылығы тек қана көркемдік-поэтикалық немесе тарихилығында емес, танымдық-ақпараттық сипатында деген қорытынды жасалады.
Әдебиеттер тізімі
Алексеев П.В., Панин А.В. Теория познания и диалектика. – М.: Высшая школа, 1991. – 383 с.
Пропп В.Я. Русский героический эпос, 2-е изд. – М.: Гослитиздат, 1958. – 603 с.
Аристотель. Поэтика. Об искусстве поэзии. – М.: Госиздат художественной литературы, 1957. – 182 с.
Былины / Вст. статья, подг. текста и примеч. Б.Н. Путилова. – Л., 1957. – Т.1. – 268 с.
Философская энциклопедия. – М.: Советская энциклопедия, 1960. – Т.1. – 504 с.
Гегель. Сочинения. Т. XYI. Лекции по эстетике. Кн. 3. – М.: Наука, 1958. – 440 с.
Розенталь М. Философские взгляды Н.Г. Чернышевского. – М.: ОГИЗ, 1947. – 312 с.
Чернышевский Н.Г. Полное собрание сочинений. – Т. 1. – М.: ОГИЗ, 1939. – 884 с.
Чернышевский Н.Г. Избранные философские сочинения. – М.: Соцэкгиз, 1938. – 621 с.
Белинский В.Г. Избранные философские сочинения. – М.: ОГИЗ, 1948. – Т.1. – 641 с.
Плеханов Г.В. Соч. Т. Х. – М.-Л.: Госиздат, 1925. – 422 с.
Герцен А.И. Избранные философские сочинения. – М.: ОГИЗ, 1948. – Т.1. – 370 с.
Добролюбов Н.А. Избранные философские сочинения. – М.: ОГИЗ, 1948. – Т.1. – 582 с.
Добролюбов Н.А. Соч. Т. 1. – М.: ОГИЗ, 1934. – 568 с.
Kongyratbay T., Kongyratbay K. Hermeneutical aspects of Kazakh heroic epic study // Middle East Jornal of Scientific Research (MEJSR) 18 (9), 2013. – P. 1330–1334.
Сөйлемез О., Алиева А. Образцы героя, женщины и коня в казахском эпосе // Ясауи университетінің хабаршысы. – 2020. – №2 (116). – Б. 103–112.
Ракитов А.И. Философские проблемы науки. Системный подход. – М.: Мысль, 1977. – 270 с.
Пирсон К. Грамматика науки. – СПб., 1911. – 284 с.
Каскабасов С. Казахская несказочная проза. – Алма-Ата: Наука, 1990. – 240 с.
Ибраев Ш. Мир эпоса. – Алматы: Наука, 1993. – 296 с.
Коныратбай Т.А. К методологии изучения этнического характера героического эпоса (историографические аспекты) // Вестник Северо-Восточного федерального университета имени М.К. Аммосова. Серия «Эпосоведение». – №1 (17) 2020. – С. 5–22.
Дмитриева С.И. Географическое распространение русских былин. – М.: Наука, 1975. – 112 с.
Виппер Р.Ю. Две интеллигенции и другие очерки. Сб. статей 1900–1912. – М., 1912. – 216 с.
Аникин В.П. Теория фольклорной традиций и ее значение для исторического изучения былин. – М.: Изд. МГУ, 1980. – 331 с.
Чудинов Э.М. Природа научной истины. – М.: Политиздат, 1977. – 312 с.
Кузьмин В.Ф. Объективное и субъективное (анализ процесса познания). – М.: Наука, 1976. – 217 с.
Свинцов В.И. К вопросу о соотношении понятий «истина» и «художественная правда» // Философские науки, 1984, №4. – C. 55–62.
Коркыт ата. Энциклопедический сборник. – Алматы: Казахская энциклопедия, 1999. – 798 с.
