МЕКТЕПТЕГІ БУЛЛИНГ МӘСЕЛЕСІ ЖӘНЕ ОНЫ ШЕШУДІҢ ШЕТЕЛДІК ТӘЖІРИБЕЛЕРІ
Кілт сөздер:
буллинг, мектептегі буллинг, буллингтің алдын алу, физикалық зорлық-зомбылық, психологиялық жәбірлеу.Аңдатпа
Мақалада буллинг ұғымына түсініктеме бере отырып, буллингтің бірқатар түрлерін көрсетеді және буллингтің туындау себептеріне қысқаша ақпарат беріледі. Мақаланың зерттеу өзектілігінде мектептегі буллингтік әрекеттердің оқушылардың эмоциялық, тұлғалық қасиеттеріне қоса, оқуға қатынасына да кері әсер ететіндігі, субъективті әл-ауқатының нашарлауы тұжырымдала отырып, оның алдын алудың маңыздылығын сипаттайды. Мектептегі буллингтің алдын алуға қатысты бірнеше шетелдік зерттеулерге теориялық талдау жасау барысында жүйелеу, жалпылау, педагогикалық өнімдерді талдау әдістері және эксперименттік деректерді статистикалық өңдеу әдістері қолданылады. Шетелдік зерттеулер негізінде буллингтің алдын алудың әртүрлі механизмдері мен ғылыми тұжырымдары дәйектеледі. Корея, Мексика, АҚШ, Финляндия, Нигерия елдеріндегі буллингтің алдын алу тәжірибелері талданады. Шетелдік тәжірибелер бойынша оқушыларда эмпатиялық қабілетті жетілдіру, өзіндік тиімділікті арттыру, конфликтіге қатысушылардың қарым-қатынасын қалпына келтіруге байланысты өзара әрекеттесуді жақсарту, позитивтілікті ұстану, буллингтік жағдаяттардағы бақылаушылардың жанашырлық сезімін жетілдіру, өзіндік қорғаныс әрекеттерін меңгертуге байланысты арнайы іс-шаралардың маңыздылығы айқындалады. Мақалада Алматы және Түркістан қалалары бойынша мектеп оқушылары арасында орын алатын физикалық және психологиялық жәбірлеу әрекеттерінің түрлері мен көріну жиілігі туралы статистикалық деректер келтірілген.
Әдебиеттер тізімі
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ / REFERENCES
Behind the numbers: ending school violence and bullying. [Electronic resource]. URL: https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000366483.locale=ru (date of access 12.11.2023) 2. Programme for International Student Assessment. (2019). PISA 2018 Assessment and analytical framework. OECD Publishing. [Electronic resource]. URL: https://www.oecd.org/education/pisa-2018-assessment-and-analytical-framework-b25efab8-en.htm (date of access 12.11.2023)
Об утверждении индекса благополучия детей. Распоряжение Премьер-Министра Республики Казахстан от 1 февраля 2022 года №21-р. [Ob utverjdenii indeksa blagopoluchia detei. Rasporiajenie Premier-Ministra Respubliki Kazahstan ot 1 fevralia 2022 goda №21-r. [On the approval of the child welfare index. Order of the Prime Minister of the Republic of Kazakhstan dated February 1, 2022 No.21-r.]] [Electronic resource]. URL: https://adilet.zan.kz/rus/docs/R2200000021 (date of access 12.11.2023) [in Russian]
Canas-Pardo E. Acoso escolar: características, factores de riesgo y consecuencias // Revista Doctorado UMH. – 2017. – №3 (1). – Р. 7–18.
Granados R. Riesgo de violencia y el acoso escolar en estudiantes de Guanajuato, Mexico // Revista de Investigacion Academica sin Frontera. – 2020. – №13. – Р. 1–23. https://doi.org/10.46589/rdiasf.vi33.316.
Valle-Barbosa M.A., Torre de la A.M., Robles-Banuelos R., Lopez M.G.V., Flores-Villavicencio M.E., Gonzalez-Perez G.J. La violencia y acoso escolar en una escuela de Guadalajara, Mexico // Revista Iberoamericana de Educacion. – 2019. – №79 (2). – Р. 43–58. https://doi.org/10.35362/rie7923180
Falla D., Ortega-Ruiz R. Los Escolares Diagnosticados con Trastorno del Espectro Autista y Víctimas de Acoso Escolar: una Revision Sistematica // Psicol. Educ. – 2019. – №25 (2). – Р. 77–90. 8. Pérez-Jorge D., Alonso-Rodríguez I., Arriagada-Venegas M., Ariño-Mateo E. Restorative methods as a strategy for the prevention of violence and bullying in primary and secondary schools in Mexico: An exploratory study // Heliyon. – 2023. – №17;9(7):e18267. doi: 10.1016/j.heliyon.2023.e18267
Pérez-Jorge D., Alonso-Rodríguez I., Arriagada-Venegas M., Ariño-Mateo E. Restorative methods as a strategy for the prevention of violence and bullying in primary and secondary schools in Mexico: An exploratory study // Heliyon. – 2023. – Vol. 9, Issue 7, e18267. https://doi.org/10.1016/j.heliyon.2023.e18267
Valdes-Morales R., Lopez V., Jimenez-Vargas F. Inclusion educativa en relacion con la cultura y la convivencia escolar // Educacion y Educadores. – 2019. – №22 (2). – Р. 187–211. https://doi.org/10.5294/edu.2019.22.2.2 11. Miranda A., Rodriguez M.C. Are bullying experiences and developmental assets associated with education outcomes for youth in foster care? // Children and Youth Services Review. – 2023. – №155. Article 107160. https://doi.org/10.1016/j.childyouth.2023.107160
Viola Lechner, Irina Catrinel Crăciun, Herbert Scheithauer, Barriers, resources, and attitudes towards (cyber-)bullying prevention/intervention in schools from the perspective of school staff: Results from focus group discussions // Teaching and Teacher Education. – 2023. – Vol. 135. https://doi.org/10.1016/j.tate.2023.104358.
Perez-Jorge D., Alonso-Rodríguez I., Arino-Mateo E., Rodríguez-Jimenez M.C. Prevention of school conflict in a Mexican primary school from an integrative and restorative perspective // Education. – 2021. – №3–13. – Р. 1–15. https://doi.org/10.1080/03004279.2021.1914126.
Salmivalli C., Lagerspetz K., Bjorkqvist K., Osterman K., Kaukiainen A. Bullying as a group process: Participant roles and their relations to social status within the group // Aggressive Behavior: Official Journal of the International Society for Research on Aggression. – 1996. – №22(1). – Р. 1–15.
Karna A., Voeten M., Little T. D., Poskiparta E., Kaljonen A., Salmivalli C. A large-scale evaluation of the KiVa antibullying program: Grades 4–6 // Child development. – 2011. – №82(1). – Р. 311–330.
You-Kyung Han, Aeri Song, Su Jung Um. Implementation and evaluation of the Youth Police Academy school bullying prevention program in South Korea // International Journal of Educational Research. – 2021. – Vol. 110. 101881. https://doi.org/10.1016/j.ijer.2021.101881
McCluskey G. Restoring the Possibility of Change? A Restorative Approach with Troubled and Troublesome Young People // International Journal on School Disaffection. – 2010. – Т. 7. – №1. – Р. 19–25.
McCold P. La historia reciente de la justicia restaurativa. Mediacion, círculos y conferencias // Delito y Sociedad. – 2013. – Т. 22. – №36. – Р. 9–44.
Kennedy R.S. A meta-analysis of the outcomes of bullying prevention programs on subtypes of traditional bullying victimization: Verbal, relational, and physical // Aggression and Violent Behavior. – 2020. – №55. Article 101485. https://doi.org/10.1016/j.avb.2020.101485 20. Абдыхалықова Ж.Е., Баймуханова А.Ж., Абдуллаева Ж., Муталиева А.Ш. Білім беру жүйесінде буллингтің алдын алудың шетелдік және отандық тәжірибесі // Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінің хабаршысы. Педагогика. Психология. Әлеуметтану сериясы. – 2023. – №4(145). – Б. 261–272. [Abdyhalyqova J.E., Baimuhanova A.J., Abdullaeva J., Mutalieva A.Sh. Bіlіm beru juiesіnde bullingtіn aldyn aludyn sheteldіk jane otandyq tajіribesі [Foreign and domestic experience of bulling prevention in the education system] // L.N. Gumilev atyndagy Eurazia ulttyq universitetіnіn habarshysy. Pedagogika. Psihologia. Aleumettanu seriasy. – 2023. – №4(145). – B. 261–272.] [in Kazakh] 21. Ahmed I., Hamzah A.B., Abdullah M.N.L.Y.B. Effect of social and emotional learning approach on students' social-emotional competence // International Journal of Instruction. – 2020. – №13(4). – Р. 663–676. https://doi.org/10.29333/iji.2020.13441a
Katherine M. Ingram, Dorothy L. Espelage, Gabriel J. Merrin, Alberto Valido, Jennifer Heinhorst, Mary Joyce. Evaluation of a virtual reality enhanced bullying prevention curriculum pilot trial // Journal of Adolescence. – 2019. – №71. – Р. 72–83. 23. Catalano R.F., Berglund M.L., Ryan J.A.M., Lonczak H.S., Hawkins J.D. Positive youth development in the United States: Research findings on evaluations of positive youth development programs // The Annals of the American Academy of Political and Social Science. – 2004. – №591(1). – Р. 98–124. https://doi.org/10.1177/0002716203260102
Davis D.E., Choe E., Meyers J., Wade N., Varjas K., Gifford A., Worthington E. L. Thankful for the Little Things: A Meta-Analysis of Gratitude Interventions // Journal of Counseling Psychology. – 2016. – №63(1). – Р. 20–31. doi:10.1037/cou0000107 25. Torybayeva J., Tusseyev M., Zhorabayeva A. The Problem of Organizing Volunteer Activities to Provide a Safe Educational Environment from the Perspective of a Healthy Lifestyle of Student Youth // Ясауи университетінің хабаршысы. – 2023. – №3(129). – Б. 211–223.
Психологическое сопровождение детей, переживших насилие и жестокое обращение в семье: методическое пособие / отв. ред. Н.А. Коваль. – Тамбов: Изд-во ТРОО «Бизнес-Наука-Общество», 2014. – 99 с. [Psihologicheskoe soprovojdenie detei, perejivshih nasilie i jestokoe obrashenie v semie: metodicheskoe posobie [Psychological support for children who have experienced violence and abuse in the family: a methodological guide] / otv. red. N.A. Koval. – Tambov: Izd-vo TROO «Biznes-Nauka-Obshestvo», 2014. – 99 s.] [in Russian]
