Қазақ аңыздарында «тасқа айналу» мотиві
Кілт сөздер:
қазақ аңыздары, құбылушылық, тасқа айналу, топономикалық аңыздар, мотив.Аңдатпа
Қазақ аңыздары мен мифологиялық мұрасы бай қазақ мәдениетінің маңызды бөлшегін құрайды. Аңыздар – қазақ халқының тарихын, наным-сенімдері мен құндылықтарын көрсететін елеулі дереккөздер. Бұл мақалада қазақ аңыздарында жиі кездесетін тасқа айналу мотиві қарастырылды. Ең жиі кездесетін құбылу мотивтерінің бірі саналатын тасқа айналу – аңыздағы жанды және жансыз элементтердің жазаға тартылуы немесе пәлекеттен құтқарылуы үшін құдіретті күш тарапынан тасқа айналдырылу процесі. Онда адамдардың, жануарлардың, үйлердің және басқа да заттардың тасқа айналу мысалдарын көруге болады. Бұл процес адамдар Құдайдан өздерін қиын жағдайдан алып шығуын, жауларын жазалауын немесе терең қайғыны жеңуге көмектесуін сұрап, тасқа айналдыруды қалағанда жүзеге асады. Тасқа айналу жақсылар үшін құтылу болса, жамандар үшін жазаға тартылу болып табылады. Мақалада 15 қазақ аңызы қарастырылып, аталмыш мотив тасқа айналудың себептері (тасқа айналу түрлері) бойынша: 1) Алланың қаһарымен тасқа айналу; 2) Өз еркімен немесе басқаның дұғасымен тасқа айналу; 3) Қарғыспен тасқа айналу; 4) Шаршағаннан, соғыса алмаудан тасқа айналу; 5) Қайғыдан тасқа айналу; 6) Өлген жануардың тасқа айналуы секілді алты топқа жіктеліне отырып зерттелді. Сонымен қатар, тасқа айналу мотиві негізінде аңыздардың астарлы мағынасы мен тәрбиелік мәні айқындалып, маңыздылығы көрсетілді.
Әдебиеттер тізімі
BIBLIOGRAPHY
Oğuz O. ve diğerleri. Türk Halk Edebiyatı El Kitabı. – Ankara: Grafiker Yayınları, 2013. –542 s.
Ergun M. Türk Dünyası Efsanelerinde Değişme Motifi (2 cilt). – Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 1997. – 184 s.
Fedekar P.D. Karakalpak Efsaneleri: İnceleme-Metinler: Yayımlanmamış Doktora Tezi. – İzmir: Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2008. – 491 s.
Қасқабасов С. Қазақтың халық прозасы: Зерттеулер. 1-том. – Астана: Фолиант, 2014. – 320 б.
Balaban T. Amasya Taş Kesilme Efsaneleri ve Motifleri // Turkish Studies. – 2013. – №8/8 (Summer). – S. 1671–1686.
Абдуллина А.Б. Мифтік фольклор: Оқу құралы. – Ақтөбе: Принт-А, 2014. – 193 б.
Қазақстанның жалпыұлттық қасиетті нысандары. – Астана: Фолиант, 2017. – 496 б.
Дала фольклорының антологиясы (он томдық). Прозалық фольклор: Аңыздар. 8-том. – Алматы: Brand Book, 2020. – 472 б.
Қазақстанның өңірлік қасиетті нысандары. – Астана: Фолиант, 2017. – 504 б.
Бабалар сөзі (жүз томдық). Топонимдік аңыздар. 80-том. – Астана: Фолиант, 2011. – 416 б.
Hancherlioğlu O. Dünya İnanchları Sözlüğü. – İstanbul: Remzi Kitapevi, 2013. – 575 s.
Kınacı C. Saken Seyfullin’in “Kökşetav” Manzumesi ve “Taş Kesilme” Motifi // Millî Folklor. – 2008. – №78. – S. 109–113.
REFERENCES
Oğuz O. ve diğerleri. Türk Halk Edebiyatı El Kitabı [Turkish Folk Literature Handbook]. – Ankara: Grafiker Yayınları, 2013. –542 s. [in Turkish]
Ergun M. Türk Dünyası Efsanelerinde Değişme Motifi (2 cilt) [The Motif of Change in Turkic World Legends (2 volumes)]. – Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 1997. – 184 s. [in Turkish]
Fedakar P.D. Karakalpak Efsaneleri: İnceleme-Metinler [Karakalpak Legends: Review-Texts]: Yayımlanmamış Doktora Tezi. – İzmir: Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2008. – 491 s. [in Turkish]
Qasqabasov S. Qazaqtyn halyq prozasy: Zertteuler [Kazakh folk prose: Research]. 1-tom – Astana: Foliant, 2014. – 320 b. [in Kazakh]
Balaban T. Amasya Tash Kesilme Efsaneleri ve Motifleri [Amasya Petrification Legends and Motifs] // Turkish Studies. – 2013. – №8/8 (Summer). – S. 1671–1686. [in Turkish]
Abdullina A.B. Miftіk folklor [Mythic folklore]: Oqu quraly. – Aqtobe: Print-A, 2014. – 193 b. [in Kazakh]
Qazaqstannyn jalpyulttyq qasiettі nysandary [National sacred objects of Kazakhstan]. – Astana: Foliant, 2017. – 496 b. [in Kazakh]
Dala folklorynyn antologiasy (on tomdyq). Prozalyq folklor: Anyzdar. 8-tom [Anthology of steppe folklore (ten volumes). Prose folklore: Legends. Volume 8.]. – Almaty: Brand Book, 2020. – 472 b. [in Kazakh]
Qazaqstannyn onіrlіk qasiettі nysandary [Regional sacred objects of Kazakhstan]. – Astana: Foliant, 2017. – 504 b. [in Kazakh]
Babalar sozі (juz tomdyq). Toponimdіk anyzdar. 80-tom [The word of ancestors (one hundred volumes). Toponymic legends. Volume 80]. – Astana: Foliant, 2011. – 416 b. [in Kazakh]
Hancherlioglu O. Dunya Inanchlary Sozlugu [Dictionary of World Religions]. – Istanbul: Remzi Kitapevi, 2013. – 575 s. [in Turkish]
Kynajy C. Saken Seyfullin’in “Kokshetav” Manzumesi ve “Tash Kesilme” Motifi [Saken Seyfullins’s “Kokshetav” Poem and the “Petrification” Motif] // Millî Folklor. – 2008. – №78. – S. 109–113. [in Turkish]
