Тезаурус құру әдісінің әдеби мәтіндерді зерттеудегі маңызы
Кілт сөздер:
әдебиеттану, лингвистика, тезаурус, әдеби мәтін, тезаурустық талдау.Аңдатпа
Мақалада әдеби мәтіндерді тезаурустық зерттеудің ғылыми әдіснамалық
негіздерін қарастыру мақсат етіледі. Осы мақсатта тезаурус ұғымының қалыптасуы мен
тезаурустық әдістің маңызы, тезаурустық сөздік түрлері мен олардың негізгі қызметі
талданады. Әдеби мәтіндері зерттеудегі тезаурустық зерттеу әдісінің маңызы анықталады.
Зерттеу барысында материалды жүйелеу, жинақтау, сұрыптау, тұжырымдау сияқты әдістер
қолданылған. Мақалада шетелдік және Отандық тезаурустық зерттеулерге тоқталып,
тезаурустық сөздік түрлері мен олардың ерекшеліктеріне талдаулар жасалған. Мақалада
тезаурус пен жай сөздікті салыстырып, тезаурустың бірқатар оңтайлы тұстары мен тиімсіз
жақтары айқындалады. Мақалада тезаурус қандай да бір пәндік сала аясындағы мағыналары
жуық терминдер (сөздер мен сөз тіркестері) ретінде және олардың арасындағы семантикалық
қатынастары беріліп, ұғымдарға топтастырылған арнайы терминологиялық сөздік ретінде
танылады.
Тезаурустық талдау әдісі бүгінгі әдебиеттану ғылымында да маңызды зерттеу әдісі
болып табылады. Тезаурустық зерттеу әдісі әдеби мәтіндерді талдауда кеңінен қолданылады,
өйткені ол сөздер арасындағы семантикалық байланыстарды анықтауға және шығарманың
мән-мағынасын түсінуге мүмкіндік береді, сөздерді талдауға және жіктеуге, сөздіктер мен
лексикалық мәліметтер базасын құруға көмектеседі деген тұжырым жасалды. Зерттеу
барысында қол жеткізілген нәтижелерді тезаурустық зерттеулерде, әдеби мәтіндер бойынша
тезаурус құруда қолдануға болады.
Әдебиеттер тізімі
Шайкевич А.Я. Введение в лингвистику. – M.: Академия, 2005. – 400 с.
Караулов Ю.Н. Лингвистическое конструирование и тезаурус литературного языка. – М.: Наука,
– 365 с.
Баранов О.С. Идеографический словарь русского языка. – М.: Издательство ЭТС, 1995. – 820 с.
Добровольский Д.О., Караулов Ю.Н. Идиоматика в тезаурусе языковой личности // Вопросы
языкознания. – 1993. – №2. – С. 5–15.
Шрейдер Ю.А. Об одной модели семантической информации // Проблемы кибернетики. –
– Вып. 13. – С. 41–47.
Воробьев Г.Г. Кибернетика стучится в школу. – М.: Молодая гвардия, 1986. – 156 с.
Tetiana Sych. Scientific thesaurus as an indicator of the development of the theory of education
management and methodology // World Science. – 2018. – №5(33), Vol. 4. – P. 29–33.
Әбдірәсілов Е. Қазақ терминографиясының негіздері. – Астана: Фолиант, 2010. – 325 б. 9. Ниятова Ш.С. Махамбеттің тілдік тұлғасы: филол. ғыл. канд. ... автореф. – Алматы, 2007. – 26 б.
Мамырбекова Г., Сейтбекова А. Әбілғазы баһадүр ханның «Түркі шежіресінің» тезаурус
сөздігі. – Алматы: Фирма Орнак, 2013. – 480 б.
Аймұхамбет Ж.Ә. Aбай поэзиясындағы «мәңгілік бейнені» тезаурустық талдау // Керуен. – 2022.
– №1 (74). – Б. 85–102.
Сарекенова Қ.Қ. Абай Құнанбайұлы шығармалары бойынша тезаурустық талдау // Торайғыров
университетінің Хабаршысы. Филологиялық сериясы. – 2022. – №2. – Б. 222–232.
Шәріпбай А.Ә., Ергеш Б.Ж., Муканова А.С., Зулхажав А. Түркі тілдерінің грамматикасы
тезаурусының құрамы мен құрылымы // Вестник Алматинского университета энергетики и
связи. – 2020. – №3 (50). – Б. 111–117.
Shaikevich A.Ia. Vvedenie v lingvistiku [Introduction to linguistics]. – M.: Akademia, 2005. – 400 s. [in
Russian]
Karaulov Iu.N. Lingvisticheskoe konstruirovanie i tezaurus literaturnogo iazyka [Linguistic construction
and thesaurus of the literary language]. – M.: Nauka, 1981. – 365 s. [in Russian]
Baranov O.S. Ideograficheski slovar russkogo iazyka [Ideographic dictionary of Russian language]. –
M.: Izdatelstvo ETS, 1995. – 820 s. [in Russian]
Dobrovolski D.O., Karaulov Iu.N. Idiomatika v tezauruse iazykovoi lichnosti [Idiomatics in the
thesaurus of linguistic personality] // Voprosy iazykoznania. – 1993. – №2. – S. 5–15. [in Russian]
Shreider Iu.A. Ob odnoi modeli semanticheskoi informacii [About one semantic information model] //
Problemy kibernetiki. – 1965. – Vyp. 13. – S. 41–47. [in Russian]
Vorobiev G.G. Kibernetika stuchitsia v shkolu [Cybernetics comes to the school]. – M.: Molodaia
gvardia, 1986. – 156 s. [in Russian]
Tetiana Sych. Scientific thesaurus as an indicator of the development of the theory of education
management and methodology // World Science. – 2018. – №5(33), Vol. 4. – P. 29–33.
Abdіrasіlov E. Qazaq terminografiasynyn negіzderі [Fundamentals of Kazakh terminology]. – Astana:
Foliant, 2010. – 325 b. [in Kazakh]
Niatova Sh.S. Mahambettіn tіldіk tulgasy [Language personality of Makhambet]: filol. gyl. kand. ...
avtoref. – Almaty, 2007. – 26 b. [in Kazakh]
Mamyrbekova G., Seitbekova A. Abіlgazy baһadur hannyn «Turkі shejіresіnіn» tezaurus sozdіgі
[Thesaurus Dictionary of the “Turkic Chronicle” of Abilgazy Bahadur Khan]. – Almaty: Firma Ornak,
– 480 b. [in Kazakh]
Aimuhambet J.A. Abai poeziasyndagy «mangіlіk beinenі» tezaurustyq taldau [Thesaurus Analysis of
«Eternal Image» in Abay’s Poetry] // Keruen. – 2022. – №1 (74). – B. 85–102. [in Kazakh]
Sarekenova Q.Q. Abai Qunanbaiuly shygarmalary boiynsha tezaurustyq taldau [Thesaurus analysis of
the works of Abay Kunanbayuly] // Toraigyrov universitetіnіn Habarshysy. Filologialyq seriasy. – 2022.
– №2. – B. 222–232. [in Kazakh]
Sharіpbai A.A., Ergesh B.J., Mukanova A.S., Zulhajav A. Turkі tіlderіnіn grammatikasy tezaurusynyn
quramy men qurylymy [Composition and structure of the thesaurus of grammar of Turkic languages] //
Vestnik Almatinskogo universiteta energetiki i sviazi. – 2020. – №3 (50). – B. 111–117. [in Kazakh]
