Мәдениетаралық қатысым: ілтипат бірліктерінің ерекшеліктері және лингвомәдени көзқарас (қазақ және ағылшын тілдері бойынша)
Кілт сөздер:
тіл білімі, мәдениет, этикет, аспект, линвгомәдени сипат, әлемнің тілдік көрінісі.Аңдатпа
Мақалада мәдениетаралық қатысымда қолданылатын этикеттік бірліктердің
лингвомәдени ерекшелігі сипатталады. Қазақ және ағылшын тілдерінің этикеттік
бірліктерінің өзіндік лингвомәдени ерекшеліктері бар. Мәдениетаралық қатысымдағы
этикеттік бірліктердің қолданылу аясын анықтау және лингвомәдени ерекшелігін зерттеу –
бүгінгі тіл білімінің алдындағы өзекті мәселелердің бірі.
Мәдениетаралық қарым-қатынас әртүрлі мәдениеттер арасындағы өзара әрекеттесудің
маңызды аспектісі болып табылады. Ол әртүрлі тілдерде сөйлейтін және әртүрлі
мәдениеттерге жататын адамдар арасындағы ақпаратты, идеяларды және құндылықтарды
беруді қамтиды. Мәдениетаралық қарым-қатынастың негізгі аспектілерінің бірі – белгілі бір
мәдениетте қабылданған ережелер мен мінез-құлық нормаларын қамтитын этикет.
Осыны негізге ала отыра, мақаланың негізгі бөлімінде авторлар қазақ және ағылшын
тілдеріндегі этикеттік бірліктердің лингвомәдени ерекшеліктеріне тоқталады. Ұлттық
танымның тілдік бірліктерге әсері зерттеледі.
Мәдениетаралық қатысымдағы этикеттік бірліктердің тілдік қолданыстардан бөлек,
адам өмірінде алатын орны ерекше. Этикеттік бірліктердің қолдану барысында айтушы мен
тыңдаушының танымдық білімі болуы керек. Осыған сәйкес, мақаланың негізгі бөлімі
отандық және шетелдік ғалымдардың этикеттік бірліктерге байланысты жазылған
еңбектеріне сүйене отырып, өзіндік анықтамасын ұсынады. Зерттеу нәтижесі бойынша
Мәдениетаралық қатысымдағы этикеттік бірліктердің халықтық дүниетаныммен
байланысын зерттеп, келтірілген мысалдарға тіл мен мәдениет тұрғысынан баға беріледі.
Мақаланың қорытынды бөлімінде негізгі бөлімге тұжырымдама жасалып, нақты
талдаулар арқылы қорытынды ой ұсынылады. Қазіргі қазақ тіл біліміндегі бірқатар
ізденістерге де шолу жасалып, өзіндік баға беріледі. Тіл мен мәдениет тұрғынан
зерттелінетін мәдениетаралық қатысымдағы этикеттік бірліктердің ерекшелігі анықталады.
Халықтың ең негізгі этникалық бірлігі – тіл. Осыны ескерсек, бұл зерттеу нысанының
құндылығы анықтала түседі.
Әдебиеттер тізімі
Сүлейменова Э.Д., Шәймерденова Н.Ж., Смағұлова Ж.С., Ақанова Д.Х. Әлеуметтік лингвистика
терминдерінің сөздігі. Словарь социолингвистических терминов. – Астана: Арман-ПВ, 2008. –
б.
Лотман Ю.М. Избранные статьи в трех томах. 3-т.: Механизмы культуры. – Таллин: Александра,
– 358 с.
Руднев В.П. Нобелевская лекция. – СПб.: Азбука-Аттикус, 2022. – 544 с.
Гудков Д.Б., Ковшова М.Л. Телесный код русской культуры: материалы к словарю. – М.: ИТДГК
«Гнозис», 2012. – 288 с.
Қайдар Ә. Қысқарған cөз. Кіт.: Қазақ тілі. Энциклопедия. – Алматы: Полиграфкомбинат, 2018. –
б.
Қазақтың мақалдары мен мәтелдері / Құраст. Ө. Тұрманжанов. – Алматы: Білім, 2009. – 272 б.
Телқозұлы С. Қазақ тілінің ресми және сыпайылық қаратпа сөздері // Қазақ тілі мен әдебиеті. –
– №7. – С. 14.
Вайсбурд М.Л. Теоретические основы методики обучения иностранным языкам в средней
школе. – М.: Просвещение, 2001. – 278 с.
Wond L.A., Kroger R.O. Learning how to mean: Explorations in the development of language
etiquette. – London: Edward Arnold, 2019. – 164 p.
Turber J. The secret life of Walter Mitty. – London: UK, 2013. – 133 p.
Milne A. The Simple Art of Murder. – London: Golden age, 1988. – 52 p.
Кабенова Д.М., Бисалиева Н.С. Шет тілі сабақтарында студенттердің позитивті
этноидентификациясын және этносаралық байланыс мәдениетін дамыту // Ясауи университетінің
хабаршысы. – 2022. – №4. – Б. 163–174. https://doi.org/10.47526/2022-4/2664-0686.14 13. Каган М., Лакофф Д.Ж., Джонсон М. Язык и Метод. К современной философии языка. – М.:
Языки русской культуры, 2018. – 784 с.
Телия В.Н. Литературный энциклопедический словарь. – М.: Восток, 2012. – 320 с.
Вейсгербер Л. Теория художественного текста. – М.: Издательский центр «Академия», 2016. –
с.
Suleimenova E.D., Shaimerdenova N.J., Smagulova J.S., Aqanova D.H. Aleumettіk lingvistika
terminderіnіn sozdіgі. Slovar sociolingvisticheskih terminov [Dictionary of social linguistics terms]. –
Astana: Arman-PV, 2008. – 394 b. [in Kazakh]
Lotman Iu.M. Izbrannye statii v treh tomah. 3-t.: Mehanizmy kultury [Selected articles in three
volumes. 3-vol.: Mechanisms of culture]. – Tallin: Aleksandra, 2017. – 358 s. [In Russian]
Rudnev V.P. Nobelevskaia lekcia [The Nobel Lecture]. – SPb.: Azbuka-Attikus, 2022. – 544 s. [In
Russian]
Gudkov D.B., Kovshova M.L. Telesnyi kod russkoi kultury: materialy k slovariu [The body code of
Russian culture: materials for the dictionary]. – M.: ITDGK «Gnozis», 2012. – 288 s. [In Russian]
Qaidar A. Qysqargan soz. Kіt.: Qazaq tіlі. Enciklopedia [Abbreviated word. In the book: Kazakh
language. Encyclopedia]. – Almaty: Poligrafkombinat, 2018. – 509 b. [in Kazakh]
Qazaqtyn maqaldary men matelderі [Kazakh proverbs and sayings] / Qurast. O. Turmanjanov. –
Almaty: Bіlіm, 2009. – 272 b. [in Kazakh]
Telqozuly S. Qazaq tіlіnіn resmi jane sypaiylyq qaratpa sozderі [Official and polite address words of the
Kazakh language] // Qazaq tіlі men adebietі. – 2001. – №7. – S. 14. [in Kazakh]
Vaisburd M.L. Teoreticheskie osnovy metodiki obuchenia inostrannym iazykam v srednei shkole
[Theoretical foundations of the methodology of teaching foreign languages in secondary school]. – M.:
Prosveshenie, 2001. – 278 s. [In Russian]
Wond L.A., Kroger R.O. Learning how to mean: Explorations in the development of language
etiquette. – London: Edward Arnold, 2019. – 164 p.
Turber J. The secret life of Walter Mitty. – London: UK, 2013. – 133 p.
Milne A. The Simple Art of Murder. – London: Golden age, 1988. – 52 p.
Kagan M., Lakoff D.J., Djonson M. Iazyk i Metod. K sovremennoi filosofii iazyka [Language and
Method. Towards a modern philosophy of language]. – M.: Iazyki russkoi kultury, 2018. – 784 s. [In
Russian]
Telia V.N. Literaturnyi enciklopedicheski slovar [The Literary Encyclopedic Dictionary]. – M.: Vostok,
– 320 s. [In Russian]
Veisgerber L. Teoria hudojestvennogo teksta [Theory of literary text]. – M.: Izdatelski centr
«Akademia», 2016. – 224 s. [In Russian]
Kabenova D.M., Bisalieva N.S. Shet tіlі sabaqtarynda studentterdіn pozitivtі etnoidentifikaciasyn jane
etnosaralyq bailanys madenietіn damytu [Development of positive ethno-identification of students and a
culture of interethnic communication in foreign language lessons] // Iasaui universitetіnіn habarshysy. –
– №4. – B. 163–174. https://doi.org/10.47526/2022-4/2664-0686.14 [in Kazakh]
