COVID-19 ПАНДЕМИЯСЫ КЕЗІНДЕГІ ҚАШЫҚТЫҚТАН ОҚЫТУ: ТІЛДІК КЕДЕРГІЛЕР МЕН ҚАЗАҚ ҚОҒАМЫНЫҢ ЖАҢА КОНТЕНТТЕРІ
Кілт сөздер:
қашықтықтан оқыту, кедергілер, лексика-семантикалық, коммуникативті-прагматикалық, лексикалық инновациялар, сөйленіс, педагогикалық дизайн.Аңдатпа
Жер бетіндегі адамзатты дүрліктірген COVID-19 пандемиясы адамдардың өмірге деген көзқарасын, психологиясын, тұрмыс-салтын өзгертті. Осы қиын жағдайға байланысты Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы халықаралық маңызы бар төтенше жағдай жариялады, әртүрлі ғылыми және клиникалық зерттеулер жүргізіліп, әлем жұртшылығы жағдайға қарай бейімделуге мәжбүр болды. 2020–2022 жылдары COVID-19 пандемиясы бүкіл әлемнің білім беру жүйесі үшін де ауыр сынаққа айналғандығы белгілі. Пандемия кезінде мектепте, жоғары оқу орындарында сабақ үдерісі онлайн режимге көшті. Пандемия басталған кезде сабақтардың қашықтықтан оқыту форматында өткізілуі оңай болған жоқ. Жоғары оқу орындары оқытушылары да, білім алушылары да ақпараттық-коммуникациялық технологияларды қолдану жолдарын меңгеру, жаңа платформалар мен құралдарды сабақ процесінде қолдануға тиіс болды.
Пәндер бойынша сабақтардың мақсатын, әдістемесін анықтау, әдістемелік материалдар дайындау, жалпы ұйымдастыру жұмыстары педагогикалық дизайнге қатысты болады. Алайда сабақ жүйелі жоспарланғанмен, онлайн сабақтарды ұйымдастыру кезінде білім алушылардың барлығы бірдей қосыла алмауы, интернеттің нашарлығы, интернет ұстаса, қолдарында пайдаланатын құрылғыларының болмауы, жарамсыздығы, т.б. секілді олқылықтар орын алды. Мұның барлығы білімгерлердің сабақ үдерісіндегі іс-әрекетіне коммуникативті-прагматикалық тұрғыда кедергі келтірді. Сондай-ақ қашықтан оқыту кезінде студенттердің сөйленісінде лексика-семантикалық кедергілер кездесті, бұған тілімізге жаңа терминдердің белсенді қолданысқа ене бастауы, оларды интерпретациялаудағы қиындықтар және ол сөздердің мағынасын талдап түсіндіруге ZOOM уақытының шектеулі болуы, т.б. жағдайлар әсер етті. Мақалада осы жайттар назарға алынып, талданды.
Елімізде халықтың үйреншікті тұрмыс-тіршілігіне енген өзгерістер оның тілінде де көрініс тапты, яғни 2020 жылдың наурыз айынан бастап тіліміз көптеген жаңа сөздермен толықтырылды, бірқатар сөздер мен сөз тіркестері жаңа мағыналарға ие болды, олардың кейбіреулері жұмыс істеу аясын кеңейтті, арнайы медициналық, әлеуметтік саладан жалпы қолданысқа көшті. Мақалада коронавирустық инфекцияның таралуы кезінде қазақ тілі лексикасына енген жаңа тілдік бірліктердің түрлеріне, қолданысына назар аударылды.
Әдебиеттер тізімі
«Цифрлық Қазақстан» мемлекеттік бағдарламасы. [Электронды ресурс]. URL: https://adilet.zan.kz/kaz/docs/P1700000827 (қаралған күні 19.11.2020) 2. Цифрлы Қазақстан: пандемия цифрландыру үрдісіне қандай түзетулер енгізді. [Электронды ресурс]. URL: https://strategy2050.kz/news/tsifrly-aza-stan-pandemiya-tsifrlandyru-rdisine-anday-t-zetuler-engizdi (қаралған күні 19.11.2020) 3. Битэм Э. Педагогиканы цифрлық дәуірде қайта зерделеу. ХХІ ғасырдағы оқыту дизайны. – Алматы: «Ұлттық аударма бюросы» қоғамдық қоры, 2019. – 328 б. 4. Gagné R.M. Principles of instructional design. – Thomson/Wadsworth, 2005. – 416 p. 5. BBC Русская служба. «Ненастоящее образование». Как пандемия вскрыла проблемы онлайн-обучения. // Российский информационный портал. [Электронный ресурс]. URL: https:// www.bbc.com/russian/vert-cap-54027632 (дата обращения: 19.11.2020) 6. Бисенғалиева А.М., Дюсенгалиева К.О. ЖОО-да қашықтықтан оқытудың заманауи технологияларын меңгеру // Ясауи университетінің хабаршысы. – 2022. – №1(123). – Б. 136–143. 7. Есенова Қ.Ө. Қазіргі қазақ медиа-мәтіннің прагматикасы (қазақ баспасөз материалдары негізінде). – Алматы: Экономика, 2007. – 450 б. 8. Сыздық Р. Қазақ тіліндегі ескіліктер мен жаңалықтар. Ғылыми-танымдық зерттеу. – Алматы: Арыс, 2009. – 272 б. 9. Herberg D. Steffens D unter Mitarbeit von Elke Tellenbach, Doris Al-Wadi. Neuer Wortschatz. Neologismen der 90er Jahre im Deutschen. – Berlin/NewYork: Walter de Gruyter 2004, XXXVII. – 393 p. 10. Аль-Салман С., Хайдер А.С. COVID-19 как причина возникновения неологизмов и словообразовательных процессов в английском языке // Russian Journal of Linguistics. – 2021. – Т. 25, № 1. – С. 24–42. 11. Neuer Wortschatz rund um die Coronapandemie. [Electronic resource]. URL: https://www.owid. de/docs/neo/listen/corona.jsp (date of access 10.07.2020) 12. Merriam-Webster Dictionary. [Electronic resource]. URL: https://www.merriam-webster. com/words-at-play/new-words-in-the-dictionary (date of access 15.07.2020) 13. Словарь русского языка коронавирусной эпохи / Сост. Е.С. Громенко, Х.Вальтер, А.Ю. Кожевников, Н.В. Козловская, Н.А. Козулина, С.Д. Левина, В.М. Мокиенко, А.С. Павлова, М.Н. Приемышева (отв. ред.), Ю.С. Ридецкая. – СПб.: Институт лингвистических исследований РАН, 2021. – 550 с. 14. Салқынбай А. Қазіргі қазақ тілі: оқулық. – Алматы: Қазақ университеті, 2008. – 462 б. 15. Almeida J.D., Berry D.M., Cunningham C.H., Hamre D., Hofstad M.S., Mallucci L., McIntosh K., Tyrrell D.A. Virology: Coronaviruses // Nature. – 1968. – №220(5168). – Р. 154–168. [Electronic resource]. URL: https://doi.org/10.1038/220650b0 (date of access 15.07.2020) 16. Қасым Б.Қ. Күрделі зат атауларының мағыналық құрылымы және сөзжасамдық үлгілері. – Алматы: Арыс, 2000. – 154 б. 17. Фаткуллина Ф.Г., Туктамышева Р.Р Словообразовательные модели неологизмов короновирусной эпохи // Вестник Башкирского университета. – 2022. – Т. 27, №1. – С. 174–177. 18. Есенова К.У., Құрманәлиев К.А., Балтабаева Ж.К. Пандемия кезіндегі медиадискурс: сөзжасамдық құрылымдар // Абылайхан атындағы қазақ халықаралық қатынастар және әлем тілдері университеті Хабаршысы: «Филология ғылымдары» сериясы. – 2023. – №1(68). – Б. 53–72. 19. Садықова Б.Б., Есназарова Ұ.Ә., Тоқбергенова A.A. Оқушылардың зерттеушілік дағдыларын қалыптастыруда қолданылатын инновациялық әдістер мен технологиялар // Ясауи университетінің хабаршысы. – 2023. – №2(128). – Б. 301–313. 1. “Cifrly Qazaqstan” memlekettik bagdarlamasy [State program “Digital Kazakhstan”]. [Electronic resource]. URL: https://adilet.zan.kz/kaz/docs/P1700000827 (date of access 19.11.2020) [in Kazakh] 2. Cifrly Qazaqstan: pandemia cifrlandyru urdisine qandai tuzetuler engizdi [Digital Kazakhstan: what adjustments the pandemic has made to the digitalization process]. [Electronic resource]. URL: https://strategy2050.kz/news/tsifrly-aza-stan-pandemiya-tsifrlandyru-rdisine-anday-t-zetuler-engizdi-/ (date of access 19.11.2020) [in Kazakh] 3. Bitem E. Pedagogikani cifrlik dauirde qaita zerdeleu. XXI gasirdafi oqity dizainy [Re-study pedagogy in the digital age. Learning design in the XXI century]. – Almaty: «Ulttiq audarma biurosy» qogamdyq qory, 2019. – 328 b. [in Kazakh] 4. Gagné R.M. Principles of instructional design. – Thomson/Wadsworth, 2005. – 416 p. 5. BBC Russkaia slujba. «Nenastoiashee obrazovanie». Kak pandemia vskryla problemy online-obuchenia. // Rossiski informacionnyi portal. [Electronic resource]. URL: https://www.bbc.com/russian/vert-cap-54027632 (date of access 19.11.2020) [in Russian] 6. Bisengalieva A.M., Duisengalieva K.O. JOO-da qashyqtyqta oqytudyn zamanaui tehnologialaryn mengeru // Iasaui universitetіnіn habarshysy. – 2022. – №1 (123). – B. 136–143. [in Kazakh] 7. Esenova Q.O. Qazirgi qazaq media-matinnin pragmatikasy (qazaq baspasoz materialdary negizinde). – Almaty: Ekonomika, 2007. – 450 b. [in Kazakh] 8. Syzdyq R. Qazaq tilindegi eskilikter men janalyqtar. Gylymi-tanymdyq zertteu. – Almaty: Arys, 2009. – 272 b. [in Kazakh] 9. Herberg D. Steffens D unter Mitarbeit von Elke Tellenbach, Doris Al-Wadi. Neuer Wortschatz. Neologismen der 90er Jahre im Deutschen. – Berlin/NewYork: Walter de Gruyter 2004, XXXVII. – 393 p. 10. Al-Salman S., Haider A.S. COVID-19 kak prichina vozniknovenia neologizmov i slovoobrazovatelnyh processov v angliskom iazyke // Russian Journal of Linguistics. – 2021. – Т. 25, №1. – S. 24–42. [in Russian] 11. Neuer Wortschatz rund um die Coronapandemie. [Electronic resource]. URL: https://www.owid. de/docs/neo/listen/corona.jsp (date of access 10.07.2020) 12. Merriam-Webster Dictionary. [Electronic resource]. URL: https://www.merriam-webster. com/words-at-play/new-words-in-the-dictionary (date of access 15.07.2020) 13. Slovar russkogo iazyka koronavirusnoi epohi / Sost. E.S. Gromenko, H. Valter, A.Iu. Kojevnikov, N.V. Kozlovskaia, N.A. Kozulina, S.D. Levina, V.M. Mokienko, A.S. Pavlova, M.N. Priemysheva (otv. red.), Iu.S. Ridecskaia. – SPb.: Institut lingvisticheskih issledovani RAH, 2021. – 550 s. [in Russian] 14. Salqynbai A. Qazirgi qazaq tili: oqulyq. – Almaty: Qazaq universiteti, 2008. – 462 b. [in Kazakh] 15. Almeida J.D., Berry D.M., Cunningham C.H., Hamre D., Hofstad M.S., Mallucci L., McIntosh K., Tyrrell D.A. Virology: Coronaviruses // Nature. – 1968. – №220(5168). – Р. 154–168. [Electronic resource]. URL: https://doi.org/10.1038/220650b0 (date of access 15.07.2020) 16. Qasym B.Q. Kurdeli zat ataularynyn magynalyq qurylymy jane sozjasamdyq ulgileri. – Almaty: Arys, 2000. – 154 b. [in Kazakh] 17. Fatkullina F.G., Tuktamysheva R.R. Slovoobrazovatelnye modeli neolgizmov koronvirusnoi epohi // Vestnik Bashkirskogo universiteta. – 2022. – Т. 27, №1. – S. 174–177. [in Russian] 18. Esenova K.U., Kurmanaliev K.A., Baltabaieva J.K. Pandemia kezindegi mediadiskurs: sozjasamdyq qurylymdar // Abylaihan atyndagy qazaq halyqaralyq qatynastar jane alem tilderi universiteti Habarshysy: «Filologia gylymdary» seriasy. – 2023. – №1(68). – B. 53–72. [in Kazakh] 19. Sadyqova B.B., Esnazarova U.A., Toqbergenva A.A. Oqushylardyn zertteushilik dagdylaryn qalyptastyruda qoldanylatyn innovacialyq adister men tehnologialar // Iassaui universitetinin habarshysy. – 2023. – №2(128). – B. 301–313. [in Kazakh]
