Қазақ халық проза мәтіндерін cаралау критерийлері
Кілт сөздер:
халық прозасы, жанрлық талдау, ертегілер, саралау критерийлері.Аңдатпа
Мақалада қазақ халық проза мәтіндерін талдауда жанрлардың эстетикалық, дидактикалық және практикалық білім беру сияқты қызметтерді атқару критерийлері қарастырылған. Бұл зерттеу қазақ халық прозасының өзгеше ерекшеліктері мен мәдени мәнін ашып, осы бай әдеби дәстүрді тереңірек түсінуге ықпал етті. Жаһандық фольклорлық зерттеулерге сүйене отырсақ, қазақ халық прозасының, әсіресе, ертегілердің эстетикалық тартымдығы басымырақ көрінеді, сонымен бірге құнды тағылым береді. Бұл мақсатқа жету үшін жаһандық фольклортануда негізделген пәнаралық тәсіл қолданылады Қазақ фольклорының қайталанбас табиғаты мен ерекшеліктерін түсіну оның танымдық және көркемдік өлшемдерін де ескеретін инклюзивті көзқарасты қажет етеді. Қазақ халық прозасының жанрлары мен оның көркемдік қызметтерін зерттеген ғалымдар осынау жарқын мұрамызды жан-жақты түсінуге, оның мәдени мәнін ашуға және қазақ халқының ұжымдық байлығына құнды түсініктер беруге үлес қосты. Бұл тәсіл бізге қазақ халық прозасының ертегілер саласына ерекше мән бере отырып, баурап алатын тартымдылығын, баға жетпес өмірлік тағылымдарды беру қабілетін зерттеуге мүмкіндік берді. Осы түсініктерді талдай отырып, бұл зерттеу әдеби мұраны жан-жақты меңгерудің тиімділігін көрсетеді, оның мәдени мәнін және баға жетпес идеяларды терең зерттеуді қамтиды. Бұл зерттеу қазақ фольклорындағы прозалық мұраны сақтау мен тануға деген құлшынысты оятып қана қоймай, одан әрі зерттеу жұмыстарын жүргізуге де жол ашады. Ол қазақ мәдени мұрасының сақталуына елеулі үлес қосатын және әлемдік әдебиет пен мәдени әртүрлілікте қазақ халық прозасының рөлін атап көрсете отырып, осы бағыттағы терең зерттеулер жүргізуге негіз болады.
Әдебиеттер тізімі
Ғабдуллин М. Қазақ халқының ауыз әдебиеті. – Алматы: Мектеп, 1974. – 318 б.
Әлібек Т. «Бабалар сөзі» – ұлттық бренд. [Электронды ресурс]. URL: https://qazaquni.kz/rukhaniyat/22494-to-tar-libek-babalar-s-zi-lttyi-2 (date of access: 25.04.2023)
Қасқабасов С. Қазақтың халық прозасы. – Алматы: Ғылым, 1984. – 272 б.
Фольклорлық мұралар: жиналу, жариялану тарихы: монография. – Алматы: Evo Press, 2014. – 465 б.
Смағұлов Ж. ХХ ғасырдағы қазақ әдебиеттану ғылымы: оқулық. – Астана: Фолиант, 2017. – 480 б.
Қасқабасов С. Таңдамалы. І том. Қазақтың халық прозасы, Астана: Фолиант, 2014. – 320 б.
Қасқабасов С. Таңдамалы. Мифология. Фольклор. Әдебиет. Том ІІ. – Астана: Фолиант, 2014. – 344 б.
Садырбаев С. Фольклор және эстетика. – Алматы: Жалын, 1976. – 360 б.
Әуезов М. Ертегілер. – Алматы: Жазушы, 1957. – 260 б.
Бердібаев Р. Қазақ эпосы. – Алматы: Жазушы, 1982. – 390 б.
Gusev V.Y. Folklore Research in the USSR // Soviet Review. – 1961. – Т. 2. – №1. – 51–58. [Electronic resource] https://sci-hub.se/10.2753/rss1061-1428020151 (date of aсcsess 10.05.2023)
Chistov K.V. Folklore Studies and the Present Day // Soviet Anthropology and Archeology. – 2014. – Т. 1. – №4. – С. 37–48. [Electronic resource] https://doi.org/10.2753/AAE1061-1959010437 (date of aсcsess 14.03.2023)
Ғабдуллин М. Қазақ халқының ауыз әдебиеті. – Алматы: Рауан, 2013. – 456 б.
Von Sydow C.W. Geography and Folk-Tale Ecotypes // Béaloideas. – 1934. – №3. – P. 344–355. https://doi.org/10.2307/20521833.
Lantowa J. The Morphology of The Gorontalo Folklore Perang Panipi: A Study of Vladimir Propp’s Narratology // Prosiding Seminar Nasional dan Internasional HISKI. – 2021. – P. 188–195. https://doi.org/10.37905/psni.v0i0.23
Tursunov Z. The study of Uzbek folk tales in the world of folklore studies // ISJ Theoretical & Applied Science. – 2021. – №06 (98). – P. 187–190.
Гайсина Ф. Способы гаданий и предсказаний в башкирском фольклоре // Самарский Научный Вестник.– 2022. – T. 11. – №3. – С. 225–228. https://doi.org/10.55355/snv2022113215
Sattarov U. Terms of Systemization of Toponimic Plots and Catagories of Uzbek Folk Legends About Place Names // BENGİ Dünya Yörük-Türkmen Araştırmaları Dergisi. – 2019. – №2. – P. 40–51.
Kalenderoglu İ. An Samoyloviç’in Türkmen Edebiyati Ve Folkloru Araştirmalarina Katkilari // Gazi Türkiyat. – 2010. – Volume 1. – №6. – S. 285–295.
Kulsarieva A.T., Sultanova M.E., Shaigozova Z.N. Folklore and identity: history, memory and mythmaking in the modern visual culture of Kazakhstan // News of the National Academy of sciences of the Republic of Kazakhstan. Series of social and human sciences. – 2018. – Т. 5. – №321. – S. 19–25. https://doi.org/10.32014/2018. 2224-5294.3
Қасқабасов С.А. Қазақтың халық прозасы. – Алматы: Ғылым, 1984. – 272 б.
Әуезов М. Әдебиет тарихы. – Алматы: Ана тілі, 1989. – 240 б.
Tursunov Z. The study of Uzbek folk tales in the world of folklore studies // ISJ Theoretical & Applied Science. – 2021. – №06 (98). – P. 187–190. [Electronic resource]. URL: https://docviewer.yandex.kz/view/0/?page=1&*=x3D%2FzMpNUeyqUs5iqDJcWjiF2kJ7InVybCI6Imh0dHBzOi8vb2FqaS5uZXQvYXJ0aWNsZXMvMjAyMS82NzktMTYzNjk3MDE1MS5wZGYiLCJ0aXRsZSI6IjY3OS0xNjM2OTcwMTUxLnBkZiIsIm5vaWZyYW1lIjp0cnVlLCJ1aWQiOiIwIiwidHMiOjE2OTYyMzgwODM4MzgsInl1IjoiMTQyNjIxMDE1MTY1MzkxMTg4MiIsInNlcnBQYXJhbXMiOiJ0bT0xNjk2MjM4MDc1JnRsZD1reiZsYW5nPXJ1Jm5hbWU9Njc5LTE2MzY5NzAxNTEucGRmJnRleHQ9VHVyc3Vub3YrWi4rVGhlK3N0dWR5K29mK1V6YmVrK2ZvbGsrdGFsZXMraW4rdGhlK3dvcmxkK29mK2ZvbGtsb3JlK3N0dWRpZXMmdXJsPWh0dHBzJTNBLy9vYWppLm5ldC9hcnRpY2xlcy8yMDIxLzY3OS0xNjM2OTcwMTUxLnBkZiZscj0yMTEwNiZtaW1lPXBkZiZsMTBuPXJ1JnNpZ249YmY0MmNiZTlmYTEyNmI3ZGE2OWRlZjcyOTk5NjAwNDYma2V5bm89MCJ9&lang=ru (date of aсcsess 14.06.2023)
Жүсіпов Н.Қ. Қазақ фольклортану ғылымы: ХХ ғасырдың бірінші жартысы: монография. – Павлодар: Торайғыров университеті баспасы, 2007. – 381 б.
Елеукенов Ш. От фольклора до романа-эпопеи: Идейно-эстетическое и жанровое своеобразие казахского романа: монография. – Алматы: Жазушы, 1987. – 349 с.
REFERENCES
Gabdullin M. Qazaq halqynyn auyz adebiyeti [Kazakh Oral Literature]. – Almaty: Mektep, 1974. – 318 b. [in Kazakh]
Alibek T. Babalar sozi ulttyq brend [Ancestor’s Words – National Brand]. [Electronic resource]. URL: https://qazaquni.kz/rukhaniyat/22494-to-tar-libek-babalar-s-zi-lttyi-2 (date of access: 12.04.2023) [in Kazakh]
Kaskabassov S.A. Qazaqtyn halyq prozasy [Kazakh Folk Prose]. – Almaty: Gylym, 1984. – 272 b. [in Kazakh]
Folklorlyq muralar: Folklorlyq mura, jinaqtau, jarialau [Folklore heritage: collection, publication history]: monography. – Almaty: Evo-press, 2014. – 465 b. [in Kazakh]
Smagulov J. XX gasyr qazaq adebiyettanu gylymy [Kazakh literary studies in the 20th century]: oqulyq. – Astana: Foliant, 2017. – 480 b. [in Kazakh]
Kaskabasov S.A. Tandamaly. І tom. Qazaqtyn halyq prozasy. – Astana: Foliant, 2014. – 320 b. [in Kazakh]
Kaskabasov S.A. Tandamaly. Mifologia. Folklor. Adebiet [Selected works. Mythology. Folklore. Literary Studies]. Tom ІІ. – Astana: Foliant, 2014. – 344 b. [in Kazakh]
Sadyrbaev S. Folklor jane estetika [Folklore and aesthetics]. – Almaty: Jalyn, 1976. – 360 b. [in Kazakh]
Auezov M. Ertegiler [Tales]. – Almaty: Jazushy, 1957. – 260 b. [in Kazakh]
Berdibayev R. Qazaq eposy [Kazakh Epics]. – Almaty: Jazushy, 1982. – 390 b. [in Kazakh]
Gusev V.Y. Folklore Research in the USSR // Soviet Review. – 1961. – Т. 2. – №1. – 51–58. [Electronic resource]. URL: https://sci-hub.se/10.2753/rss1061-1428020151 (date of aсcsess 10.05.2023)
Chistov K.V. Folklore Studies and the Present Day // Soviet Anthropology and Archeology. – 2014. – Т. 1. – №4. – С. 37–48. [Electronic resource] https://doi.org/10.2753/AAE1061-1959010437 (date of aсcsess 14.03.2023)
Gabdullin M. Qazaq Halqynyn auyz adebieti [Kazakh Oral Literature]. – Almaty: Rauan, 2013. – 456 b. [in Kazakh]
Von Sydow C.W. Geography and Folk-Tale Ecotypes // Béaloideas. – 1934. – №3. – P. 344–355. https://doi.org/10.2307/20521833
Lantowa J. The Morphology of The Gorontalo Folklore Perang Panipi: A Study of Vladimir Propp’s Narratology // Prosiding Seminar Nasional dan Internasional HISKI. – 2021. – P. 188–195. https://doi.org/10.37905/psni.v0i0.23
Tursunov Z. The study of Uzbek folk tales in the world of folklore studies // ISJ Theoretical & Applied Science. – 2021. – №06 (98). – P. 187–190.
Gaisina F.F. Sposoby gadani i predskazani v bashkirskom folklore [Methods of fortune telling and predictions in Bashkir folklore] // Samarski Nauchnyi Vestnik. – 2022. – Т. 11. – №3. – С. 224–228. https://doi.org/10.55355/snv2022113215 [in Russian]
Sattarov U. Terms of Systemization of Toponimic Plots and Catagories of Uzbek Folk Legends About Place Names // BENGİ Dünya Yörük-Türkmen Araştırmaları Dergisi. – 2019. – №2. – P. 40–51.
Kalenderoglu İ. An Samoyloviç'in Türkmen Edebiyati Ve Folkloru Araştirmalarina Katkilari [Contribution of Samoilovich to Turkmen Literature and Folklore Research] // Gazi Türkiyat. – 2010. – Т. 1. – №6. – С. 285–295. [in Turkish]
Kulsarieva A.T., Sultanova M.E., Shaigozova Z.N. Folklore and identity: history, memory and mythmaking in the modern visual culture of Kazakhstan // News of the National Academy of sciences of the Republic of Kazakhstan. Series of social and human sciences. – 2018. – Т. 5. – №321. – С. 19–25. https://doi.org/10.32014/2018. 2224-5294.3
Kaskabasov S.A. Qazaqtyn halyq prozasy [Kazakh Folk Prose]. – Almaty: Gylym, 1984. – 272 b. [in Kazakh]
Auezov M. Adebiet tarihy [The History of Literature]. – Almaty: Ana tili, 1989. – 240 b. [in Kazakh]
Tursunov Z. The study of Uzbek folk tales in the world of folklore studies // ISJ Theoretical & Applied Science. – 2021. – №06 (98). – P. 187–190. [Electronic resource]. URL: https://docviewer.yandex.kz/view/0/?page=1&*=x3D%2FzMpNUeyqUs5iqDJcWjiF2kJ7InVybCI6Imh0dHBzOi8vb2FqaS5uZXQvYXJ0aWNsZXMvMjAyMS82NzktMTYzNjk3MDE1MS5wZGYiLCJ0aXRsZSI6IjY3OS0xNjM2OTcwMTUxLnBkZiIsIm5vaWZyYW1lIjp0cnVlLCJ1aWQiOiIwIiwidHMiOjE2OTYyMzgwODM4MzgsInl1IjoiMTQyNjIxMDE1MTY1MzkxMTg4MiIsInNlcnBQYXJhbXMiOiJ0bT0xNjk2MjM4MDc1JnRsZD1reiZsYW5nPXJ1Jm5hbWU9Njc5LTE2MzY5NzAxNTEucGRmJnRleHQ9VHVyc3Vub3YrWi4rVGhlK3N0dWR5K29mK1V6YmVrK2ZvbGsrdGFsZXMraW4rdGhlK3dvcmxkK29mK2ZvbGtsb3JlK3N0dWRpZXMmdXJsPWh0dHBzJTNBLy9vYWppLm5ldC9hcnRpY2xlcy8yMDIxLzY3OS0xNjM2OTcwMTUxLnBkZiZscj0yMTEwNiZtaW1lPXBkZiZsMTBuPXJ1JnNpZ249YmY0MmNiZTlmYTEyNmI3ZGE2OWRlZjcyOTk5NjAwNDYma2V5bm89MCJ9&lang=ru (date of aсcsess 14.06.2023)
Jusipov N.K. Qazaq folklortanu gylymy XX gasyrdyn birinshi jartysy [Kazakh Folkloristics, 20th century]: Monografia. – Pavlodar: Toraigyrov Universiteti baspasy, 2007. – 380 b. [in Kazakh]
Eleukenov Sh. Ot folklora do romana-epopei: Ideino-esteticheskoe i janrovoe svoeobrazie kazahskogo romana [From Folklore to the Epic Novel: Ideological-Aesthetic and Genre Originality of the Kazakh Novel]: Monografia. – Alma-Ata: Jazushy, 1987. – 349 s. [in Russian]
