ШЫНДЫҚҚА ЖАНАСЫМДЫ ПАЙЫМДАУ ҚҰЗЫРЕТТІЛІГІН ҚАЛЫПТАСТЫРУДАҒЫ АШЫҚ МАТЕМАТИКАЛЫҚ ЕСЕПТЕРДІҢ РӨЛІ
Кілт сөздер:
құзыреттілік, ашық есептер, тұйық есептер, шындыққа жанасымды пайымдау, математикалық есептер.Аңдатпа
Бүгінгі таңда заманауи интернет-технологиялар кез келген жерден кез келген уақытта қажетті ақпаратқа қол жеткізуге мүмкіндік береді. Мұндай жағдайда әр түрлі көздерден қажетті нәрсені табу және оны сыни тұрғыдан қайта қарау мүмкіндігі ерекше мәнге ие болып, бұл өз кезегінде негізгі білімнің қалыптасуына әкеледі. Демек, жастарды нақты өмірге дайындау кезінде олардың сыни көзқарасын, ойлауын дамыту қажеттілігі өзекті болып табылады. Әдетте, нақты өмірде бастапқы деректер әрдайым анық бола бермейді, мақсат нақты қойылмайды және бұл жағдайдан шығудың жолы жалғыз болмауы мүмкін. Сондықтан адам жиі ашық типтегі мәселелерге кездеседі. Мұндай жағдайларды математикалық ашық есептердің интерпретациясы ретінде алуға болады. Шынында да ашық тапсырмалар деп бастапқы деректер немесе түпкі мақсат нақты тұжырымдалмаған тапсырмалар түсініледі. Бұл ретте білім алушыларға белгілі бір дәрежеде тапсырмалар қоюға, ойлау тәсілін таңдауға және оны шешу үшін қажетті қосымша параметрлерді енгізуге еркіндік беріледі.
Мақалада ашық есептерді шешу процесінде шындыққа жанасымды пайымдаулар жасау және оның студенттердің шындыққа жанасымды пайымдаулар құзыреттіліктерін қалыптастырудағы рөлі қарастырылады. Сонымен қатар, ашық есептерді шешуде шындыққа жанасымды пайымдаудың қалай пайда болатыны туралы әртүрлі мысалдар келтірілген және ашық есептерді құрастыру және шешу әрекеттерінің алгоритмі берілген. Бұл жерде алгоритм тек бағыт-бағдар беретін негіз ретінде ғана, өйткені ашық есептерді шешудің алгоритмдері жоқ. Алгоритмнен шындыққа жанасымды пайымдау құзыреттілігін қалыптастыру кезінде студенттер тұйық және ашық есептерді шеше алуы және оларды белгілі бір тиімді дәйектілікпен біріктіре алуы керек екені көрінеді. Осылайша, ашық математикалық есептерді құрастыру мен шешуді талдау болашақ математика мұғалімдерінің шындыққа жанасымды пайымдау құзыреттілігін қалыптастыруда маңызды рөл атқарады және жастарды өзгермелі нақты өмірге дайындауға үлкен әсер етеді деген қорытынды жасалады.
Әдебиеттер тізімі
Қазақстан Республикасында мектепке дейінгі, орта, техникалық және кәсіптік білім беруді дамытудың 2023–2029 жылдарға арналған тұжырымдамасы. [Электронды ресурс]. URL: https://adilet.zan.kz/kaz/docs/P2300000249 (қаралған күні: 26.05.2023)
Лапчик М.П. и др. Современные проблемы информатизации образования: монография. – Омск: Изд-во ОмГПУ, 2017. – 404 с.
Пойа Д. Математика и правдоподобные рассуждения. – М.: Глав. Ред. физ-мат.лит., 1975. – 464с.
Nohda N.A. Study of «open - approach» method in school mathematics teaching: paper presented at the 10th ICME by N. Nohda. – Makuhari, 2000. – P. 39–51. [Электронды ресурс]. URL: https://www.nku.edu/~sheffield/nohda.html. (қаралған күні: 11.11. 2022)
Гин А. А. ТРИЗ-педагогика. Книга для умных родителей и учителей. – М.: ТРИЗ-профи, 2015. – 120 с.
Вербицкий А.А. Активное обучение в высшей школе: контекстный подход. – М.: Высшая школа, 1991. – 207 с.
Алимов А.К. Использование активных форм обучения: методическое пособие. – Астана: Центр педагогического мастерства АОО Назарбаев Интеллектуальные школы, 2014. – 188 с.
Муллина Э.Р. Технология активного и интерактивного обучения в системе профессиональной подготовки студентов бакалавариата // Международный журнал прикладных и фундаментальных исследований. – 2016. – №12 (часть 6). – С. 1057–1061.
Горев П.М., Рычкова О.В. Открытые задачи как стимульный материал развивающего эффекта креативного урока математики // Вестник Челябинского государственного педагогического университета. – 2015. – №6. – С. 32–40.
Гальперин П.Я. Введение в психологию: учебное пособие для вузов. – М.: «Книжный дом» «Университет», 1999. – 332 с.
Овсянникова И.С. Открытые задачи // Наука и школа. – 2014. – №3. – С. 30–36. [Электронды ресурс]. URL: https://cyberleninka.ru/article/n/otkrytye-zadachi/viewer. (қаралған күні: 11.11. 2022)
Самсонова М.В., Ефимов В.В. Технология и методы коллективного решения открытых задач: учебное пособие. – Ульяновск: УлГТУ, 2003. – 152 с.
Финн В.К. Рассуждения правдоподобные / Гуманитарный портал: Концепты [Электронды ресурс]. URL: https://gtmarket.ru/concepts/7101 (қаралған күні: 08.11.2022).
Walton D., Tindale C. W., Gordon T. F. Applying recent argumentation methods to some ancient examples of plausible reasoning // Argumentation. – 2014. – №28(1). – P. 85–119. https://doi.org/10.1007/s10503-013-9306-y
Collins A., Michalski R. The logic of plausible reasoning: A core theory // Cognitive Science. – 1998. №13(1). – P. 1–49. https://doi.org/10.1207/s15516709cog1301_1
Рузавин Г.И. Логика и аргументация: учебн. пособие для вузов. – М.: Культура и спорт, ЮНИТИ, 2007. – 351 с.
Кавтрев А.Ф. Как сочинять открытые задачи? // Образование для новой эры [Электронды ресурс] (қаралған күні: 05.12.2022) https://trizway.com/art/opentask/kak-sochinat-otkritie-zadachi.html
Кадирбаева Р.И., Оспанов Е.Б. Открытые задачи – средство формирования компетентности правдоподобного рассуждения // Вестник НАН РК. – 2022. – №2. – С. 91–103. https://doi.org/10.32014/2022.2518-1467.273
REFERENCES
Qazaqstan Respublikasynda mektepke deiıngı, orta, tehnikalyq jäne käsıptık bılım berudı damytudyñ 2023-2029 jyldarğa arnalğan tūjyrymdamasy [Concept of development of preschool, secondary, technical and vocational education of the Republic of Kazakhstan for 2023-2029] [Elektrondy resurs]. URL: https://adilet.zan.kz/kaz/docs/P2300000249 (qaralgan kunі: 26.05.2023) [in Kazakh]
Lapchik M. P. i dr. Sovremennyye problemy informatizatsii obrazovaniya: monografiya [Modern problems of informatization of education: monograph]. – Omsk: Izd-vo OmGPU, 2017. –404 s. [in Russian]
Poya D. Matematika i pravdopodobnyye rassuzhdeniya [Mathematics and plausible reasoning] – M.: Glav. Red. fiz-mat.lit., 1975. – 464s.
Nohda N.A. Study of «open - approach» method in school mathematics teaching: paper presented at the 10th ICME by N. Nohda. -Makuhari, 2000. -P.39-51. URL: https://www.nku.edu/~sheffield/nohda.html. (data obrasheniia: 11.11. 2022) [in English]
Gin A. A. TRIZ-pedagogika. Kniga dlya umnykh roditeley i uchiteley [TRIZ pedagogy. A book for smart parents and teachers]. -M.: TRIZ-profi, 2015. - 120 s. [in Russian]
Verbitskiy A.A. Aktivnoye obucheniye v vysshey shkole: kontekstnyy podkhod [Active learning in higher education: a contextual approach]. – M.: Vysshaya shkola, 1991. – 207 s. [in Russian]
Alimov A.K. Ispol'zovaniye aktivnykh form obucheniya [The use of active forms of learning]. Metodicheskoye posobiye. Tsentr pedagogicheskogo masterstva AOO Nazarbayev Intellektual'nyye shkoly, 2014.-188 s. [in Russian]
Mullina E.R. Tekhnologiya aktivnogo i interaktivnogo obucheniya v sisteme professional'noy podgotovki studentov bakalavariata [Technology of active and interactive learning in the system of professional training of undergraduate students] // Mezhdunarodnyy zhurnal prikladnykh i fundamental'nykh issledovaniy. – № 12 (chast' 6), 2016. - S.1057-1061 [in Russian]
Gorev P.M., Rychkova O. V. Otkrytyye zadachi kak stimul'nyy material razvivayushchego effekta kreativnogo uroka matematiki [Open tasks as a stimulus material for the developmental effect of a creative mathematics lesson] // Vestnik Chelyabinskogo gosudarstvennogo pedagogicheskogo universiteta. - 2015. - № 6. - S. 32-40. [in Russian]
Galperin P.YA. Vvedeniye v psikhologiyu: uchebnoye posobiye dlya vuzov [Introduction to psychology: textbook for universities]. – M.: «Knizhnyy dom» «Universitet», 1999. – 332 s. [in Russian]
Ovsyannikova I.S. Otkrytyye zadachi [Open problems] // Nauka i shkola. - №3, 2014.– S.30-36. [Elektrondy resurs]. URL: https://cyberleninka.ru/article/n/otkrytye-zadachi/viewer. (data obrasheniia: 11.11.2022) [in Russian]
Samsonova M. V., Yefimov V. V. Tekhnologiya i metody kollektivnogo resheniya otkrytykh zadach [Technology and methods of collective solution of open problems]. Uchebnoye posobiye. -Ul'yanovsk: UlGTU, 2003. – 152 s. [in Russian]
Finn V.K. Rassuzhdeniya pravdopodobnyye [Plausible reasoning] /Gumanitarnyy portal: Kontsepty. [Elektronnyy resurs]. URL: https://gtmarket.ru/concepts/7101 (data obrasheniia: 08.11.2022) [in Russian]
Walton D., Tindale C. W., Gordon T. F. Applying recent argumentation methods to some ancient examples of plausible reasoning //Argumentation, 28(1), 2014, 85-119. https://doi.org/10.1007/s10503-013-9306-y
Collins A., Michalski, R. The logic of plausible reasoning: A core theory// Cognitive Science, 13(1), 1998, 1–49. https://doi.org/10.1207/s15516709cog1301_1
Ruzavin G. I. Logika i argumentaciya: Uchebn. posobie dlya vuzov. [Logic and argumentation: Textbook. manual for universities.]. - M.: Kultura i sport, YuNITI, 2007. - 351 s. [in Russian]
Kavtrev A.F. Kak sochinyat otkrytye zadachi? [How to compose open problems?] / Obrazovanie dlya novoj ery [Elektronnyy resurs] https://trizway.com/art/opentask/kak-sochinat-otkritie-zadachi.html (data obrasheniia: 05.12.2022) [in Russian]
Kadirbayeva R.I. Ospanov Ye. B. Otkrytyye zadachi - sredstvo formirovaniya kompetentnosti pravdopodobnogo rassuzhdeniya [Open problems - a means of forming the competence of plausible reasoning] // Vestnik NAN RK, №2, 2022. S. 91-103, https://doi.org/10.32014/2022.2518-1467.273 [in Russian]
