Ағылшын және қазақ тілдеріндегі фитотопонимдердің этимологиялық аспектілері
Кілт сөздер:
топонимика, фитотопоним, мәдениет, географиялық атаулар, этимология, өсімдіктер, ағылшын тілі, қазақ тілі.Аңдатпа
Топонимиканың мағынасы кез келген халықтың тарихының құрамдас бөліктерінің бірі болып табылады. Фитотопонимдер, өсімдік атауларынан аталған топонимдер халықтың шаруашылық және мәдени қызметін, ұлттық-тілдік қауымдастықтың құндылықтары мен дүниетанымын көрсетеді. Мақаланың мақсаты ағылшын және қазақ фитотопонимдерінің этимологиялық аспектілерін зерттеу және салыстыру болды. Зерттеу үшін іріктеу арқылы Ұлыбританиядан 63 фитотопоним және Қазақстаннан 57 фитотопоним таңдалды. Ол үшін сөздердің құрылымын, шығу тегі мен мағынасын анықтаудың этимологиялық әдісі, сондай-ақ екі тілдің фитотопонимдерін салыстыру мақсатында салыстырмалы әдісі қолданылды.
Зерттеу барысында қазақ топонимдерінің мағыналары мен олардың шыққан жерлері туралы мәліметтерді іріктеп алу үшін сауалнама арқылы бастапқы дереккөздер бойынша зерттелді, сонымен қатар топонимдік этимологиялық кітаптар мен сөздіктерден қосалқы мағлұматтар пайдаланылды. Қазақ топонимдерінің шығу тегінің шынайылығын тексеру үшін мақсатты іріктеу арқылы Қазақстанның әртүрлі аймақтарынан 98 ерікті (83=әйел, 15=еркек) қатысушылар қатысты. Айырмашылықтар 1) тарихы мен шығу тегі, 2) сөз құрамы және 3) топонимдердің мағынасына сәйкес келмейтін алдамшы ағылшын атауларында, ал ұқсастықтар 1) сөзжасамда, 2) бір қарағанда мағынасын түсінуге болатын сипаттама атауларында және 3) топонимдердің аттарында уәжділік ұқсас қатарында кездеседі.
Әдебиеттер тізімі
Nazarbayev, N. A. State of the Nation Address by the President of the Republic of Kazakhstan Nursultan Nazarbayev // Akorda. [Electronic resource]. URL: https://www.akorda.kz/en/addresses/addresses_of_president/state-of-the-nation-address-by-the-president-of-the-republic-of-kazakhstan-nursultan-nazarbayev-january-10-2018
Monmonier M. From Squaw Tit to Whorehouse Meadow: How Maps Claim, Name and Inflame. – Chicago, Illinois: University of Chicago Press, 2006. – 230 p.
Аникина Т.В. Словообразовательная структура фитонимической лексики в английском и русском языках // Научный результат. Вопросы теоретической и прикладной лингвистики. – 2018. – Т. 4. – №4. – С. 3–13.
Жанұзақ Т. Жер-су атаулары (этимологиялық анықтамалық). – Алматы: Өнер, 2011. – 496 б.
Mills D. A dictionary of British place-names. – Oxford university press, 2003. – 1184 p.
Бияров Б. Жер-су аттарының сөзжасамдық үлгілері: монография. – Алматы: Мемлекеттік тілді дамыту институты, 2012. – 420 б.
Room A. An Alphabetical Guide to the Language of Name Studies. – Lanham and London: The Scarecrow Press, 1996. – 123 p.
Lehmann W.P. Theoretical Bases of Indo-European Linguistics. 1st ed. – Lanham and London: Routledge, 1993. – 340 p.
Шанский Н.М., Боброва Т.А. Школьный этимологический словарь русского языка: Происхождение слов. – М.: Дрофа, 2002. – 400 с.
Phytonomy // Webster’s 1913. [Electronic resource]. URL: https://www.websters1913.com/words/Phytonomy (Retrieved April 14, 2022).
Суперанская А.В. Общая теория имени собственного. – М.: Наука, 1973. – 366 с.
Cargonja H., Dakovic B., Alegro A. Plants and geographical names in Croatia // Collegium antropologicum. – 2008. – №3(32). – P. 927–943.
Shi G., Ren F., Du Q., Gao N. Phytotoponyms, geographical features and vegetation coverage in Western Hubei // Entropy. – 2015. – №3(17). – P. 994–1006.
Briggs K. An index to personal names in English place-names. – Nottingham: English Place-Name Society, 2021. – 300 p.
Ягумова Н.Ш., Богус З.А., Абрегов А.Н. Англоязычная фитотопонимия как отражение национальной культуры США // Вестник Адыгейского государственного университета. Серия 2: Филология и искусствоведение. – 2016. – №4(2). – С. 153–159.
Mawer A., Stenton F.M. Introduction to the Survey of English Place-names. – Vol. 1. – The University Press, 1924. – 304 p.
Садыков Т.С., Жумекенова Д.Е. К вопросу об особенностях происхождения топонимов в истории Казахстана // Молодой ученый. – 2017. – №11(145). – С. 396–399.
Садирова К.К., Исламгалиева В.Ж., Жазыкова Р.Б., Карабаев М.И. Связь фитонимов с мифическими текстами (на основе материалов казахского языка) // Современное педагогическое образование. – 2021. – №7(5). – С. 224–230.
Karabaev M.I., Duzmagambetov E.A., Bayadilova-Altybayeva A.B. Mythological aspect of some Kazakh toponyms // Международный журнал гуманитарных и естественных наук. – 2021. – №4-2(55). – P. 71–75. http://doi.org/10.24412/2500-1000-2021-4-2-71-75
Smatova A.E., Tileuberdiyev B.M., Meirbekov A.K., Han T. The concept of “plants” in Kazakh and English toponymic space // Вестник НАН РК. – 2020. – №1(383). – P. 140–147. https://doi.org/10.32014/2020.2518-1467.17
Harte J. Names and tales: On folklore and place names // Folklore. – 2019. – №4(130). – P. 373–394. https://doi.org/10.1080/0015587x.2019.1618071
Atasoy E., Yeginbayeva A. Toponymic Approach in Scientific Research of Landscapes Associated With the Plant World // International Conference on Literature. Humanities and Social Sciences (LHSS-17) Jan. 23-24, 2017 Manila (Philippines). – P. 21–27. http://doi.org/10.17758/URUAE.ED0117313
Қалиев Б. Қазақ тіліндегі өсімдік атаулары. – Алматы: Ғылым, 1998. – 159 б.
Садырбаева З. Жер-су атауларының өсімдіктер дүниесіне қатысты тақырыптық-мағыналық сипаты // Тілтаным. – 2017. – №3(67). – С. 67–75.
Мейрбеков А., Сматова А., Тилеубердиев Б. Қазақ және ағылшын топонимдеріндегі түр-түс атауларының репрезенттелу ерекшелігі // Ясауи университетінің хабаршысы. – 2020. – №4(118). – Б. 202–214.
REFERENCES
Nazarbayev, N. A. State of the Nation Address by the President of the Republic of Kazakhstan Nursultan Nazarbayev // Akorda. [Electronic resource]. URL: https://www.akorda.kz/en/addresses/addresses_of_president/state-of-the-nation-address-by-the-president-of-the-republic-of-kazakhstan-nursultan-nazarbayev-january-10-2018
Monmonier M. From Squaw Tit to Whorehouse Meadow: How Maps Claim, Name and Inflame. – Chicago, Illinois: University of Chicago Press, 2006. – P. 230.
Anikina T.V. Slovoobrazovatelnaia struktura fitonimicheskoi leksiki v angliiskom i russkom iazykah [Word-building structure of phytonymic vocabulary in English and Russian] // Nauchnyj rezultat. Voprosy teoreticheskoi i prikladnoi lingvistiki. – 2018. – T.4. – №4. – S. 3–13. [in Russian]
Januzaq T. Jer-su ataulary (etimologialyq anyqtamalyq) [Geographical names (etymological reference)]. – Almaty: Oner, 2011. – 496 b. [in Kazakh]
Mills D. A dictionary of British place-names. – Oxford university press, 2003. – 1184 p.
Biiarov B. Jer-su attarynyn sozjasamdyq ulgileri: monografiia [Word-formation patterns of place-names: monograph]. – Almaty: Memlekettіk tіldі damytu instituty, 2012. – 420 b. [in Kazakh]
Room A. An Alphabetical Guide to the Language of Name Studies. – Lanham and London: The Scarecrow Press, 1996. – 123 p.
Lehmann W.P. Theoretical Bases of Indo-European Linguistics. 1st ed. – Lanham and London: Routledge, 1993. – 340 p.
Shanskiy N.M., Bobrova T.A. Shkolnyi etimologicheskiy slovar russkogo iazyka: Proishojdenie slov [School etymological dictionary of the Russian language: The origin of words]. – M.: Drofa, 2002. – 400 s. [in Russian]
Phytonomy // Webster’s 1913. [Electronic resource]. URL: https://www.websters1913.com/words/Phytonomy (Retrieved April 14, 2022).
Superanskaia A.V. Obshaia teoriia imeni sobstvennogo [General theory of proper name]. – M.: Nauka, 1973. – 366 s. [in Russian]
Cargonja H., Dakovic B., Alegro A. Plants and geographical names in Croatia // Collegium antropologicum. – 2008. – №3(32). – P. 927–943.
Shi G., Ren F., Du Q., Gao N. Phytotoponyms, geographical features and vegetation coverage in Western Hubei // Entropy. – 2015. – №3(17). – P. 994–1006.
Briggs K. An index to personal names in English place-names. – Nottingham: English Place-Name Society, 2021. – P. 300.
Iagumova N.Sh., Bogus Z.A., Abregov A.N. Angloiazychnaia fitotoponimiia kak otrajenie nacionalnoi kultury SShA [English-language phytotoponymy as a reflection of the US national culture] // Vestnik Adygeiskogo gosudarstvennogo universiteta. Seriia 2: Filologiia i iskusstvovedenie. – 2016. – №4(2). – S. 153–159.
Mawer A., Stenton F.M. Introduction to the Survey of English Place-names. – Vol. 1. – The University Press, 1924. – 304 p.
Sadykov T.S., Jumekenova D.E. K voprosu ob osobennostiah proishojdeniia toponimov v istorii Kazahstana [To the question of the peculiarities of the origin of toponyms in the history of Kazakhstan] // Molodoi uchenyi. – 2017. – №11(145). – S. 396–399. [in Russian]
Sadirova K.K., Islamgalieva V.J., Iazykova R.B., Karabaev M.I. Sviaz fitonimov s mificheskimi tekstami (na osnove materialov kazahskogo iazyka) [Connection of phytonyms with mythical texts (based on materials of the Kazakh language)] // Sovremennoe pedagogicheskoe obrazovanie. – 2021. – №7(5). – S. 224–230. [in Russian]
Karabaev M.I., Duzmagambetov E.A., Bayadilova-Altybayeva A.B. Mythological aspect of some Kazakh toponyms // Mejdunarodnyi jurnal gumanitarnyh i estestvennyh nauk. – 2021. – №4-2(55). – P. 71–75. http://doi.org/10.24412/2500-1000-2021-4-2-71-75
Smatova A.E., Tileuberdiyev B.M., Meirbekov A.K., Han T. The concept of “plants” in Kazakh and English toponymic space // Vestnik NAN RK. – 2020. – №1(383). – P. 140–147. https://doi.org/10.32014/2020.2518-1467.17
Harte J. Names and tales: On folklore and place names // Folklore. – 2019. – №4(130). – P. 373–394. https://doi.org/10.1080/0015587x.2019.1618071
Atasoy E., Yeginbayeva A. Toponymic Approach in Scientific Research of Landscapes Associated With the Plant World // International Conference on Literature. Humanities and Social Sciences (LHSS-17) Jan. 23-24, 2017 Manila (Philippines). – P. 21–27. http://doi.org/10.17758/URUAE.ED0117313
Qaliev B. Qazaq tilindegi osimdik ataulary [Plant names in the Kazakh language]. – Almaty: Gylym, 1998. – 159 b. [in Kazakh]
Sadyrbaeva Z. Jer-su ataularynyn osіmdіkter duniesіne qatysty taqyryptyq-magynalyq sipaty [Thematic and semantic nature of place-names in relation to flora] // Tіltanym. – 2017. – №3(67). – S. 67–75. [in Kazakh]
Meirbekov A., Smatova A., Tileuberdiev B. Qazaq jane agylshyn toponimderindegi tur-tus ataularynyn reprezenttelu ereksheligi [Features of Representation of Color Names in Kazakh and English Toponyms] // Iasaui universitetinin habarshysy. – 2020. – №4(118). – B. 202–214. [in Kazakh]
