СВЕТҚАЛИ НҰРЖАН ПОЭЗИЯСЫНЫҢ ИДЕЯЛЫҚ-КӨРКЕМДІК ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
Кілт сөздер:
қазақ поэзиясы, өлең өрнегі, поэзияның идеялық нысаны, лирикалық кейіпкер, ақындық тұлға, көркемдік ерекшелік, поэма, хикаяАңдатпа
Поэзия әлеміне өзіндік мәнер-мақамымен келіп, оқырмандарының ыстық ықыласына бөленіп, қазіргі қазақ поэзиясында өзіндік орнын айқындаған көрнекті ақындардың бірі – Светқали Нұржан (Айтман). Оның өлең-жырлары мен хикая-дастандары тарихи дәуір мен қазіргі заманның сан-салалы мәселелерін ерекше көркемдік қуатпен, терең әлеуметтік философиялық астармен бейнелеп, өзіндік ой түйеді. Ақынның қоғамдық шындық пен адам болмысының терең қатпарларын ашудағы ізденістері идеялық ауқымдылығымен, поэтикалық жаңашылдығымен ерекшеленеді. Оның шығармаларынан адам жанының тереңіне бойлатар нәзік лиризммен қатар, өрелі ой мен өткір азаматтық парасатпен астасқан эпикалық сарын айқын көрініп отырады. Бұл мақалада көрнекті қазақ ақыны Светқали Нұржан поэзиясының тақырыптары, идеялық-көркемдік ерекшеліктері сараланады. Ақын өлеңдеріндегі сан-салалы тақырыптардың кең арналы көркемдік-идеялық сипатта жырлануы сөз болады. Светқали ақын поэзиясының басты концептуалдық арқауы, айнымас поэтикалық темірқазығы болып табылатын дала мен туған жер ұғымдары арқылы өріс алатын шығармаларындағы ел қамы, жұрт мұңы, ата-баба жолы, тарихи жадыға негізделген елшілдік ұраны, ұлтты сүю идеяларының өлеңдерінен көрініс табуы талданады. Ақынның қай тақырыпқа барса да ұлттық рух пен халықтық сана, қазақы салт-дәстүрге табан тірей отырып, азаматтық позициясы тұрғысынан жырлайтыны назарға алынады. Ақын өзіне ғана тән мінезі мен ой-сезімін лирикалық кейіпкеріне дарытып, сол арқылы ақындық тұлғасы көрінеді. Оқырманын үйіріп әкетіп, тақырыбын тереңнен толғайтын өзекті ой мен өмір-тіршілік шындығын көз алдыңа келтіретін образды сурет, құбылыс-қасиеттердің байыбына жетелеп, ұғындыра сіңіретін философиялық пайым автордың ақындық даралығын ашып, поэзиясының өзіндік ерекшелігін танытатыны нақты мысалдармен дәлелденеді.
Әдебиеттер тізімі
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
Нұржан С. Таң қауызын жарғанда. І том. – Алматы: Үш қиян, 2002. – 352 б.
Ергөбек Қ. Өлеңсөз. Қазақ өлеңі хақында. – Алматы: Ел-шежіре, 2012. – 576 б.
Abcarian R., Klotz M. Literature. The Human Experience Reading and Writing. Northridge, Emeriti Bedford / St. Martin’s Boston New York: California State University, 2004. – 1217 p.
Charles Altieri. The Lyrical Impulse // Journal of literary teory. – 2017. – №11/1. – P. 12–21.
Нұржан С. Таң қауызын жарғанда. ІІ том. – Алматы: Үш қиян, 2002. – 344 б.
Ницше Ф. Сочинение в двух томах. Том І. – М.: Мысль, 1990. – 830 с.
Гинзбург Л. О лирике. Второе издание. – Ленинград: Советский писатель, 1974. – 409 с.
Мәмбетов Ж. Светқали жырларының сәулесі // Жұлдыз. Тамыз, 2016.
Құлиев Ж. Құбыладан соққан қызыл жел // Қазақ үні. 3 қазан, 2022.
Нұржан С. Көкірегім – көне кітап. – Нұр-Сұлтан: Өрнек, 2002. – 390 б.
Нұржан С. Ай таранған түн. – Алматы: Жазушы, 2008. – 384 б.
Нұржан С. Таң қауызын жарғанда. ІІІ том. – Алматы: Үш қиян, 2002.
Блок А. О лирике // Блок А. О литературе. – М.: Художественная литература, 1989. – 479 с.
Негимов С. Шығармалары. І том. Зерттеулер. – Астана: Фолиант, 2015. – 424 б.
Оразбек М. Ақындық тұлға табиғаты. Зерттеу. – Астана: Фолиант, 2002. – 152 б.
Кеңшілікұлы А. Тұрақсыз әлемнің суреткері. Әдеби сын, эсселер. – Астана: Фолиант, 2018. – 240 б.
Нұрғазы А. Таным мен талғам. Сын кітабы. – Астана: Фолиант, 2018. – 240 б.
Кушнер А. Аполлон в снегу. Заметки на полях. – Л.: Советский писатель, 1991. – 512 с.
REFERENCES
Nurjan S. Tan qauyzyn jarganda. [At the down]. І tom. – Almaty: Ush qiian, 2002. – 352 b. [in Kazakh]
Ergobek Q. Olensoz. Qazaq olenі haqynda [The poem. About Kazakh poetry]. – Almaty: El-shejіre, 2012. – 576 b. [in Kazakh]
Abcarian R., Klotz M. Literature. The Human Experience Reading and Writing. Northridge, Emeriti Bedford / St. Martin’s Boston New York: California State University, 2004. – 1217 p.
Charles Altieri. The Lyrical Impulse // Journal of literary teory. – 2017. – №11/1. – P. 12–21.
Nurjan S. Tan qauyzyn jarganda. ІІ tom [At the down. Volume II]. – Almaty: Ush qiian, 2002. – 344 b. [in Kazakh]
Nicshe F. Sochinenie v dvuh tomah. Tom І [The essay is in two volumes. Volume I]. – M.: Mysl, 1990. – 830 s. [in Russian]
Ginzburg L. O lirike [About the lyrics]. Vtoroe izdanie. – Leningrad: Sovetskiy pisatel, 1974. – 409 s. [in Russian]
Mambetov J. Svetqali jyrlarynyn saulesі [Ray of Svetkali poetry] // Juldyz. Tamyz, 2016. [in Kazakh]
Quliev J. Qubyladan soqqan qyzyl jel [Hot wind from Qibla] // Qazaq unі. 3 qazan, 2022. [in Kazakh]
Nurjan S. Kokіregіm – kone kіtap. [An old book in my soul] – Nur-Sultan: Ornek, 2002. – 390 b. [in Kazakh]
Nurjan S. Ai tarangan tun [ Moonlit night]. – Almaty: Jazushy, 2008. – 384 b. [in Kazakh]
Nurjan S. Tan qauyzyn jarganda. ІІІ tom [At the down. Volume III]. – Almaty: Ush qiian, 2002. [in Kazakh]
Blok A. O lirike [About the lyrics] // Blok A. O literature [About literature]. – M.: Hudojestvennaia literatura, 1989. – 479 s. [in Russian]
Negimov S. Shygarmalary. І tom. Zertteuler [Works. Volume I. Research]. – Astana: Foliant, 2015. – 424 b. [in Kazakh]
Orazbek M. Aqyndyq tulga tabigaty. Zertteu [Poetic personality nature. Research]. – Astana: Foliant, 2002. – 152 b. [in Kazakh]
Kenshіlіkuly A. Turaqsyz alemnіn suretkerі. Adebi syn, esseler [Painter of the unstable world. Literary criticism, essays]. – Astana: Foliant, 2018. – 240 b. [in Kazakh]
Nurgazy A. Tanym men talgam. Syn kіtaby [Knowledge and taste. Book of criticism]. – Astana: Foliant, 2018. – 240 b. [in Kazakh]
Kushner A. Apollon v snegu. Zametki na poliah [Apollo in the snow. Notes in the margins]. – L.: Sovetskiy pisatel, 1991. [in Russian]
