ПРОТОҚАЗАҚТЫҚ ЖӘНЕ ЕЖЕЛГІ ҮНДІЛІК ЕРТЕ ДІНИ НАНЫМ-СЕНІМДЕРДЕГІ САБАҚТАСТЫҚТАР МЕН ЕРЕКШЕЛІКТЕР
Кілт сөздер:
тотемизм, промонотеизм, партеногенез, ведалық ілім, Көк Тәңір, Ұмай.Аңдатпа
Адамзат дамуының ерте кезеңдеріне тән мифологиялық дүние суреттемесін, діни наным-сенімнің көне формаларын салыстырмалы зерттеу оның дүниетанымы мен рухани бағдарларындағы ортақ түсініктерді айқындайды. Бұл ғарыштың құрылымы мен өзінің рухани және тәндік болмысын, құдайдың немесе жанның мәңгілігін, ғарыштағы тіршіліктің өзара байланысын пайымдауға бағытталған архаикалық ойлау мәнерінен аңғарылады. Бұл адамзат нәсілінің, ұлт пен ұлыстарының әртүрлілігіне қарамастан рухани қайнарларының біртұтастығын тұжырымдауға мүмкіндік береді. Ежелгі үнді және ілкі қазақ этностарының мифологиясын, ерте дін формаларын, құдай туралы түсініктері мен пантеондарындағы құдай образдары мен функцияларын салыстырмалы талдау барысында тотемдік көзқарастардағы жан мен оның реинкарнациясы, космологиялық және теогониялық түсініктерінің ұқсастықтары мен этноментальдық ерекшеліктері айқындалады.
Сонымен қатар аталмыш мақалада ежелгі үнді және ілкі қазақ дүниетанымындағы ата-баба культінің этнодіни жүйелердегі орны мен маңызы сипатталып, протомонотеистік идеялардың (Тәңір мен Брахманың жаратушылық қызметі, генотеистік сенім интенциясы) эволюциясы және оның діни танымдағы рөлі тұжырымдалады.
Әдебиеттер тізімі
Фридрих Макс Мюллер. Введение в науку о религии. – М.: Книжный дом
«Университет»: Высшая школа, 2002. – 264 с.
Классики мирового религиоведения. Антология. – Т.1 / пер. с англ., нем., фр.; сост. и
общ. ред. А.Н. Красникова. – М.: Канон+, 1996. – 496 б.
Кистенева О.А., Соколов А.Р., Кистенев В.В. Тотемизм в истории народов.
[Электронный ресурс]. URL: https://cyberleninka.ru/article/n/totemizm-v-istoriinarodov/
viewer.
Әбілхамитқызы Р. Түркі мифологиясындағы көкбөрі бейнесі. [Электронды ресурс]. URL:
http://repository.enu.kz/bitstream/handle/data/8964/Turki-mifologiasindagi- kokboribeynesi.
pdf.
Брагинский И.С. В поисках скифских сокровищ. – Л.: Наука, 1979. – 176 с.
Акатаев С.Н. Мировоззренческий синкретизм казахов: Диссертация на соискание ученой
степени доктора философских наук. – Алматы, 1995. – 110 б.
Топоров В.Н. Животные // Мифы народов мира. Т.1. – М.: Советская энциклопедия,
– 600 с.
Маргулан А.Х. Древняя культура центрального Казахстана. – А.: Изд-во АН КазССР,
– 434 с.
Көкеева Д.М. Үнді дінінің тарихы: Оқу құралы. – Алматы: Қазақ университеті, 2012. –
б.
Гегель. Собр соч. Т. 2. – М., 1977. – 775 с.
Қондыбай С. Аруақ хақында. [Электронды ресурс]. URL:
https://adebiportal.kz/kz/news/view/18908.
Индуизм / авторы-сост. А.А. Гринцов., Т.Г. Румянцева. – Мн.: Книжный Дом, 2006. –
с.
Чистяков С.С., Белкина Т.Л. Эволюция раннего Шиваизма. [Электронный ресурс]. URL:
https://cyberleninka.ru/article/n/evolyutsiya-rannego-shivaizma/viewer.
Орынбеков М. Предфилософия протоказахов. – Алматы: Өлке, 1994. – 208 с.
Аджи М. Тенгрианство и основы современной европейской культуры // Культурные
контексты Казахстан: История и современность. – Алматы: Ниса, 1998. – 280 c.
Аюпов Н.Г. Тенгрианство как открытое мировоззрение: Монография. – Алматы:
Издательство «Кие», 2012. – 256 б.
Сагалаев А.М. Мифология и верования алтайцев: Центрально-Азиатские влияния. –
Новосибирск: Наука, 1984. – 121 с.
Банзаров Д. Черная вера или шаманство у монголов. – Казань, 1846. – 129 с.
