Шәкәрім Құдайбердіұлының «Түрік, қырғыз-қазақ һәм хандар шежіресінің» әдеби маңызы
16 19
Кілт сөздер:
шежіре, проза, поэзия, шежіреші, әдебиеттану, мінездеу.Аңдатпа
Мақалада Шәкәрім Құдайбердіұлының «Түрік, қырғыз, қазақ һәм хандар шежіресінің» әдеби мұра ретіндегі маңызын айқындау мақсат етілген. Зерттеуде Шәкәрім Құдайбердіұлының «Түрік, қырғыз, қазақ һәм хандар шежіресіндегі» тарихи тұлғалардың бейнесінің көркемдік, идеялық қызметі дәйектелді, шығарманың идеялық-композициялық құрылысын, стильдік даралығын айқындау мақсатында кешенді әдеби талдау жасалып, шежіредегі өмірбаяндық-ғұмырнамалық баяндаулардың әдеби сипаты айқындалды, шежіреде қамтылған фольклорлық үлгілердің көркемдік қызметі анықталды.
Шежіреде халықтың шығу тегі, тарихы, дәстүрлері мен әдет-ғұрыптары туралы құнды ақпараттар беріледі. Мақалада Шәкәрім шежіресінің әдеби маңызы тарихи тұлғаларға берген мінездеулер, әдеби көркемдік тәсілдерді талдау арқылы айқындалады. Қорытындыда Шәкәрімнің шежіресі – прозалық және поэзиялық бөлімдері бар тарихи-әдеби шығарма деген тұжырым жасалып, шежіренің әдеби сипатын танытатын бірнеше ерекшеліктері көрсетіледі.
Зерттеу барысында материалдарды жинақтау, жүйелеу, салыстыру, тұжырымдау, тарихи-салыстырмалы, кешенді-жүйелі талдау әдістері қолданылды.
Зерттеу барысында әдебиеттану мен фольклортану ғылымындағы осы тақырыпқа қатысты Ш.Ш. Уәлихановтың, А. Байтұрсыновтың, С. Қасқабасовтың, т.б. ғалымдардың ғылыми-теориялық тұжырымдары басшылыққа алынды. Зерттеу барысында қол жеткізілген нәтижелерді ЖОО-да оқытылатын «Қазақ әдебиетінің тарихы», «Шәкәрімтану» пәндерін оқытуда пайдалануға болады.
Әдебиеттер тізімі
Қасқабасов С. Қазақтың халық прозасы. – Алматы: Ғылым, 1984. – 272 б.
Байтұрсынұлы А. Әдебиет танытқыш. – Алматы: Атамұра, 2003. – 464 б.
Мансұров Н. Шежіре – ұлттық мәдениеттің бір сипаты // Túrkologıa. – 2022. – №4(112). Б. 190–
Валиханов Ч. Киргизское родословие. В кн: Собр. соч. в 5-ти томах. – Т.2. – Алма-Ата: Главная
редакция Казахской советской энциклопедии, 1985. – С. 148–166.
Erlenbusch-Anderson V., Knight A. Genealogy. In: Oxford Research Encyclopedia of Literature. –
Oxford University Press, 2020. https://doi.org/10.1093/acrefore/9780190201098.013.978
Құдайбердіұлы Ш. Түрік, қырғыз-қазақ һәм хандар шежіресі. – Алматы: Ана тілі, 1991. – 208 б.
Алпысбес М.А. Қазақ шежіресі: тарихнамалық-деректанулық зерттеу: монография. – Астана:
«BG-Print» ЖК, 2013. – 380 б.
Уәлиханов Ш. Көп томдық шығармалар жинағы. – Том 1. – Алматы: Толағай групп, 2010. – 376
б.
Қозыбаев М. Шежіре – шетін тарих. Кіт.: Арғынбаев X., Мұқанов М., Востров В. Қазақ шежіресі
хақында / Құраст. Ә. Пірманов. – Алматы: Атамұра, 2000. – Б. 5–12.
Алтынбеков А., Мейрбеков Т.П., Абусейтов Б.З., Оразбекұлы Қ. Шәкәрім
шығармашылығындағы әлеуметтік-педагогикалық, тәлімдік ойлар // Ясауи университетінің
хабаршысы. – 2019. – №2. – Б. 81–90.
Қасқабасов С. Қазақ халқының рухани мәдениеті. Кіт.: Қазақстан тарихы (көне заманнан бүгінге
дейін). Бес томдық. 2-том. – Алматы: Атамұра, 1998. – Б. 550–579.
Qasqabasov S. Qazaqtyn halyq prozasy [Kazakh folk prose]. – Almaty: Gylym, 1984. – 272 b.
Baitursynuly A. Adebiet tanytqysh [Literature guide]. – Almaty: Atamura, 2003. – 464 b. [in Kazakh]
Mansurov N. Shejіre – ulttyq madeniettіn bіr sipaty [Genealogy is one of the characteristics of national
culture] // Turkologia. – 2022. – №4(112). B. 190–204. [in Kazakh]
Valihanov Ch. Kirgizskoe rodoslovie. V kn: Sobr. soch. v 5-ti tomah [Kirgiz chronicle. In: Collected
works in 5 volumes. – Vol. 2]. – T.2. – Alma-Ata: Glavnaia redakcia Kazahskoi sovetskoi enciklopedii,
– S. 148–166. [in Russian]
Erlenbusch-Anderson V., Knight A. Genealogy. In: Oxford Research Encyclopedia of Literature. –
Oxford University Press, 2020. https://doi.org/10.1093/acrefore/9780190201098.013.978
Qudaiberdіuly Sh. Turіk, qyrgyz-qazaq һam handar shejіresі [The Genealogy of Turkish, KirgizKazakh and their khans]. – Almaty: Ana tіlі, 1991. – 208 b. [in Kazakh]
Alpysbes M.A. Qazaq shejіresі: tarihnamalyq-derektanulyq zertteu [Kazakh genealogy: a
historiographical-documentary study]: monografia. – Astana: «BG-Print» JK, 2013. – 380 b. [in
Kazakh]
Ualihanov Sh. Kop tomdyq shygarmalar jinagy [Collection of multi-volume works]. – Tom 1. –
Almaty: Tolagai grupp, 2010. – 376 b. [in Kazakh]
Qozybaev M. Shejіre – shetіn tarih. Kіt.: Argynbaev X., Muqanov M., Vostrov V. Qazaq shejіresі
haqynda / Qurast. A. Pіrmanov. [Genealogy – marginal history. In: About the Kazakh Chronicle]–
Almaty: Atamura, 2000. – B. 5–12. [in Kazakh]
Altynbekov A., Meirbekov T.P., Abuseitov B.Z., Orazbekuly Q. Shakarіm shygarmashylygyndagy
aleumettіk-pedagogikalyq, talіmdіk oilar [Social, pedagogical, educational thoughts in Shakarim’s
work] // Iasaui universitetіnіn habarshysy. – 2019. – №2. – B. 81–90. [in Kazakh]
Qasqabasov S. Qazaq halqynyn ruhani madenietі . Kіt.: Qazaqstan tarihy (kone zamannan bugіnge
deiіn) [Spiritual culture of the Kazakh. In: History of Kazakhstan (from ancient to nowadays)]. Bes
tomdyq. 2-tom. – Almaty: Atamura, 1998. – B. 550–579. [in Kazakh]
