ҚАЗАҚ ЖӘНЕ АҒЫЛШЫН ЕТІС КАТЕГОРИЯЛАРЫН САЛҒАСТЫРУ
24 40
Кілт сөздер:
салғастыру, етіс, құрылымдық, функционалдық, категория.Аңдатпа
Мақаладағы зерттеудің басты мақсаты болып қазақ және ағылшын тілдеріндегі етіс категорияларын салғастырмалы түрде талдау арқылы екі тілдегі функционалды байланыстарын анықтау. Мақаланың маңыздылығы екі тілдегі етіс категорияларының семантикалық және функционалдық аспектілерін салғастырмалы түрде талдануында; сабақты және ырықсыз етістердің құрылымындағы рөлдерін зерттеу және тіл білімі саласындағы жаңа білімдерді қалыптастыруға үлес қосу. Қазақ тілінде сабақты етістің қазіргі тіл біліміне қайта енгізу мәселесі түсіндіріледі. Оның сөйлемдегі функционалдылығының мәні ағылшын тіліндегі «active voice»-пен салғастыра отырып ашылады. Қазақ және ағылшын тілдеріндегі сабақты етіс категорияларының семантикалық аспектілері мәтіндегі ойды тікелей жеткізу арқылы оқырманға эмоционалды сезім берумен қатар, тақырыптық дамуды тереңдететінін екі тілдегі сабақты етістер бірдей мағыналық сипат бере алатынынан көруге болатыны дәлелденеді. Ырықсыз етістің функционалдылығы екі тілдің де мәтініндегі стратегиялық түрде салдарлар мен эмоциялық тереңдікті атап өту үшін пайдаланылатыны көрсетіледі. Зерттеудің нәтижелері тіл білімінің өрісінде жаңа білімдерді қалыптастыруға, тіл құрылымындағы функционалдық байланыстарды ашық көрсетуге және тілдердің даму динамикасын түсінуге мүмкіндік береді. Ырықсыз етістің семантикасы іс-әрекет жасаушылардың ішкі дүниесіне тереңірек үңілуге мүмкіндік беретіні мақаланың талдау нәтижесінде көрінеді. Қазақ және ағылшын тілдеріндегі етіс категорияларын салғастыру білімі қолданбалы қазақ тілі мамандығында тілдік құбылыстарды жан-жақты талдаудағы қажеттілігі көрсетіледі. Осы зерттеулер арқылы тіл білімінде теориялық және әдіснамалық негіздердің дамуына үлес қосатыны түсіндіріледі. Талдау нәтижелері екі тілдегі етістердің функционалдық және семантикалық аспектілерін ашып көрсетіп, тіл білімі саласындағы маңызын айқындайды. Мақаланың зерттеу әдістері тіл біліміндегі зерттеу міндеттері мен мақсаттарына сай қарастыра отырып, қазақ және ағылшын тілдерінде жазылған мәтіндерден алынған үлгілерін талдау арқылы етіс категорияларының қолданылуы зерттеледі. Етістердің семантикалық мағыналары анықталады. Қазақ және ағылшын тілдеріндегі етіс категорияларын салғастыру тілдер арасындағы грамматикалық және семантикалық байланыстарды тереңірек түсінуге мүмкіндік беру және тіл біліміне үлес қосу.
Әдебиеттер тізімі
Әлкебаева Д.А. Қазақ тілінің функционалды грамматикасы. – Алматы: Қазақ университеті, 2019. – 191 б.
Шелякин М.А. Функциональная грамматика русского языка. – М.: Русский язык, 2001. – 288 с.
Имамбаева Ғ.Е. Қазақ тіліндегі етіс категориясының лексика-грамматикалық табиғаты: монография. – Павлодар: ЭКО, 2014. – 352 б.
Ахметов Е.Б., Имамбаева Г.Е. Етіс категориясының теориялық мәселелері // Торайғыров университетінің хабаршысы. – 2010. – №3. – Б. 6–11.
Байтұрсынұлы А. Тіл құралы. – Алматы: Сардар, 2009. – 348 б.
Жұбаева О.С. «Етіс» грамматикалық концепті: когнитивті аспект // Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінің хабаршысы. «Филология» сериясы. – 2017. – №3 (167). – Б. 105–113.
Ахметова С.Г. Қазақша – ағылшынша – орысша фразеологиялық сөздік. – Алматы: Мектеп, 2021. – 696 б.
Труды института лингвистических исследований. Том XI, часть 1. – СПб.: Наука, 2015. – 901 с. 9. Hopkins Diana, Cullen Pauline. Grammar for IELTS. Self-study grammar reference and practice. – Cambridge: Cambridge University Press, 2007. – 258 p.
Жұмсалымды грамматика: монография-оқулық. – Алматы: Мемлекеттік тілді дамыту институты, 2016. – 508 б.
Bulwer-Lytton E. Alice, or the Mysteries. – M.: RUGRAM, 2018. – 664 c. 12. Бронте Ш. Джейн Эйр / пер. с англ. В.О. Станевич. – М.: Эксмо, 2020. – 576 с. 13. Омарова С.Қ., Қадашева Қ.Қ., Мырзаханова. А.Қ. Қазақ тілін үйретуде мнемоникалық әдістерді қолданудың тиімділігі // Ясауи университетінің хабаршысы. – 2023. – №4(130). – Б. 209–220.
Таубаева Ш.Т. Педагогиканың философиясы және әдіснамасы: оқулық. – Алматы: Қазақ университеті, 2016. – 340 б.
REFERENCES
Alkebaeva D.A. Qazaq tіlіnіn funkcionaldy grammatikasy [Functional grammar of Kazakh language]. – Almaty: Qazaq universiteti, 2019. – 191 b. [in Kazakh]
Sheliakin M.A. Funkcionalnaia grammatika russkogo iazyka [Functional grammar of Russian language]. – M.: Russkiy iazyk, 2001. – 288 s. [in Russian]
Imambaeva G.E. Qazaq tіlіndegі etіs kategoriasynyn leksika-grammatikalyq tabigaty: monografia [The lexics-grammatic feature of Kazakh voice category: monography]. – Pavlodar: EKO, 2014. – 352 b. [in Kazakh]
Ahmetov E.B., Imambaeva G.E. Etіs kategoriasynyn teorialyq maselelerі [Theoretical issues of categories of voice] // Toraigyrov universitetіnіn habarshysy. – 2010. – №3. – B. 6–11. [in Kazakh]
Baitursynuly A. Tіl quraly [Language tool]. – Almaty: Sardar, 2009. – 348 b. [in Kazakh]
Jubaeva O.S. «Etіs» grammatikalyq konceptі: kognitivtі aspekt [Grammartical consept of “Voice”: cognitive aspect] // Al-Farabi atyndagy Qazaq ulttyq universitetіnіn habarshysy. «Filologia» seriasy. – 2017. – №3 (167). – B. 105–113. [in Kazakh]
Ahmetova S.G. Qazaqsha – agylshynsha – oryssha frazeologialyq sozdіk [Phraseological dictionary Kazakh-English-Russian]. – Almaty: Mektep, 2021. – 696 b. [in Kazakh]
Trudy instituta lingvisticheskih issledovaniy [Work of linguistic investigation of institute]. Tom XI, chast 1. – SPb.: Nauka, 2015. – 901 s. [in Russian]
Hopkins Diana, Cullen Pauline. Grammar for IELTS. Self-study grammar reference and practice. – Cambridge: Cambridge University Press, 2007. – 258 p.
Jumsalymdy grammatika: monografia-oqulyq [Practical Grammar: monograph-textbook]. – Almaty: Memlekettіk tіldі damytu instituty, 2016. – 508 b. [in Kazakh]
Bulwer-Lytton E. Alice, or the Mysteries. – M.: RUGRAM, 2018. – 664 c
Bronte Sh. Djein Eir / per. s angl. V.O. Stanevich. – M.: Eksmo, 2020. – 576 s. [in Russian]
Omarova S.Q., Qadasheva Q.Q., Myrzahanova. A.Q. Qazaq tіlіn uiretude mnemonikalyq adіsterdі qoldanudyn tiіmdіlіgі [The Effectiveness of Using Mnemonic Methods in Teaching the Kazakh Language] // Iasaui universitetіnіn habarshysy. – 2023. – №4(130). – B. 209–220. [in Kazakh] 14. Taubaeva Sh.T. Pedagogikanyn filosofiasy jane adіsnamasy [The Effectiveness of Using Mnemonic Methods in Teaching the Kazakh Language]: oqulyq. – Almaty: Qazaq universitetі, 2016. – 340 b. [in Kazakh]
