ALBASTI KARAKTERİ İLE ILGİLİ MİTİK VE DİNİ KAVRAMLARIN OLUŞUM ÖZELLİKLERİ
Anahtar Kelimeler:
Albastı Karakteri, Totemizm, Animizm, Fetişizm, Mit, Masal, Karakter.Özet
Bu makalede, birçok halkın masalları ve mitlerinde karşımıza çıkan “Albastı” karakterinin oluşumu, değişime uğrama sebepleri ve sonuçlarından bahsediliyor. Mitolojik inanışa göre, doğum yapan kadını ve küçük çocuğu tüm zalimliklerden koruma niteliğine sahip olarak doğan “Albastı” karakterinin, daha sonraki dini inanışlar temelinde bu kutsal özelliğini kaybederek sevimsiz karaktere dönüşmesi ve diğer halkların masallarında ne şekilde karşımıza çıktığı üzerinde durulmaktadır. Kazak toplumuna göre, albastı karakteri doğum yapan kadının akciğerini gizli bir şekilde kaçıran köpek ya da tilkiye benzetilmektedir. Kafkasya’da yaşayan Karaçay ve Malkar gibi kendilerinin Nartlardan türediklerine inanan halkların eski efsanevi inanışlarına göre albastı karakterinin Nartlardan ve Emegenlerden türeyip kurtlar sürüsünün içinde yaşadığı betimlenmektedir. Nartlara göre aile ocağını şeytanlardan koruyan kutsal bir ruh olarak tasvir edilmiştir. Genel olarak Albastı karakteri, Kafkasya, İdil-Ural Bölgesi, Orta Asya ve Orta Doğu halklarının folklorunda popüler bir karakterdir. Bu halkların folklorunda “Albastı”, hastalık yayan, kötülüğün simgesi olarak kabul edilir. Daha sonraki dini inançların etkisiyle kendine has özellikleri kaybettiği, masal ve hikâyelerde olumsuz bir karaktere dönüştüğü söz konusu olmaktadır.
Referanslar
Қасқабасов С.А. Қазақтың халық прозасы. – Алматы: Ғылым, 1984. – 272 б.
Карачаевцы, Балкарцы/ отв. Ред. М.Д. Каракетов, Х.-М.А.Сабанчиев; инс-т этнографии и антропологии им. Н.Н.Миклухо-Маклая РАН: Карачаево-Черкесский государственный университет им. У.Д.Алиева; –М.: Наука, 2014. – 814 с.
Нарты. Героический эпос балькарцев и карачаевцев. –Москва: Наука. Издательская фирма «Восточная литература». 1994. – 656 с.
Пропп В.Я. Фольклор. Литература. История./Составление, научная редакция, комментарии, библиографический указатель В.Ф.Шевченко. –М.: «Лабиринт», 2002. –464 с.
Мелетинский Е.М. Поэтика мифа. –Москва: Главная редакция вост. лит-ры. Издательство «Наука». 1976.
Мифологический словарь /Гл. ред. Е.М.Мелетинский/. –Москва: Советская энциклопедия, 1991. – 736 стр.
Салмин А. К. История чувашского народа: анализ основных версий. ¬–СПб.: Нестор-История, 2017. – 464 с.
Монгуш Кенин-Лопсан. Мифы тувинских шаманов –Тыва хамнарның торулгалары. –Кызыл: «Новости Тувы», 2002, –544с.
Тайжанов К., Исмаилов Х. Особенности доисламских верований у узбеков – карамуртов/Древние обряды верования и культуры народов Средней Азии. Историко-этнографические очерки. –Москва, изд-во «Наука», 1986. –209 с.
Уәлиханов Ш. Көп томдық шығармалар жинағы (Мәдени мұра). 2-ші том. –Алматы; Толағай групп, 20107 –464 б.
Қазақ фольклорының типологиясы. –Түркістан: «Тұран» баспасы, 2009. –376 б.
Кондыбай С. Казахская мифология. Краткий словарь. Эстетика ладшафтов Мангистау. Перспективы для развития туризма (монография). –Алматы: изд-во «Арыс» 2008. –472 стр.
References
Qasqabasov S.A. Qazaqtyń halyq prozasy. – Almaty: Ǵylym, 1984. – 272 b.
Karachaevtsy, Balkartsy/ otv. Red. M.D. Karaketov, H.-M.A.Sabanchıev; ıns-t etnografıı ı antropologıı ım. N.N.Mıklýho-Maklaıa RAN: Karachaevo-Cherkesskıı gosýdarstvennyı ýnıversıtet ım. Ý.D.Alıeva; - M.: Naýka, 2014. – 814 s.
Narty. Geroıcheskıı epos balkartsev ı karachaevtsev. –Moskva: Naýka. Izdatelskaıa fırma «Vostochnaıa lıteratýra». 1994. – 656s.
Propp V.Ia. Folklor. Lıteratýra. Istorııa./Sostavlenıe, naýchnaıa redaktsııa, kommentarıı, bıblıografıcheskıı ýkazatel V.F.Shevchenko. –M.: «Labırınt», 2002. – 464 s.
Meletınskıı E.M. Poetıka mıfa. –Moskva: Glavnaıa redaktsııa vost. lıt-ry. Izdatelstvo «Naýka». 1976.
Mıfologıcheskıı slovar /Gl. red. E.M.Meletınskıı/. –Moskva: Sovetskaıa entsıklopedııa, 1991. –736 str.
Salmın A. K. Istorııa chývashskogo naroda: analız osnovnyh versıı. –SPb.: Nestor-Istorııa, 2017. – 464 s.
Mongýsh Kenın-Lopsan. Mıfy tývınskıh shamanov –Tyva hamnarnyń torýlgalary. –Kyzyl: «Novostı Tývy», 2002, –544s.
Taıjanov K., Ismaılov H. Osobennostı doıslamskıh verovanıı ý ýzbekov – karamýrtov/Drevnıe obrıady verovanııa ı kýltýry narodov Sredneı Azıı. Istorıko-etnografıcheskıe ocherkı. –Moskva, ızd-vo «Naýka», 1986. –209s.
Ýálıhanov Sh. Kóp tomdyq shyǵarmalar jınaǵy (Mádenı mura). 2-shі tom. –Almaty; Tolaǵaı grýpp, 20107 –464 b.
Qazaq folklorynyń tıpologııasy. –Túrkіstan: «Turan» baspasy, 2009. –376 b.
Kondybaı S. Kazahskaıa mıfologııa. Kratkıı slovar. Estetıka ladshaftov Mangıstaý. Perspektıvy dlıa razvıtııa týrızma (monografııa). –Almaty: ızd-vo «Arys» 2008. –472 s.
