“Alp Kara Arslan” Efsanesi ve “Basat‟ın Tepegöz‟ü Öldürdüğü Boy” Arasındaki Benzer ve Farklı Yanlar Üzerine
Anahtar Kelimeler:
Basat, Alp Kara Arslan, Dede Korkut, Ulu Han Ata Bitigçi, ZoomorphÖzet
Asya‟dan Avrupa‟ya geniĢ bir coğrafyaya yayılan Türk dünyası toplulukları farklı siyasal, sosyal ve dinî serüvenlerden geçse de millî hafızayı yaĢatan halk kültürü ürünlerinde kültürel kodlarını yaĢatmıĢlardır. Farklı yüzyıl ve farklı coğrafyada sözlü alandan yazılı alana geçirilen Türk sözlü kültür ürünlerinde benzerlik görülür. Folklor ürünleri zaman içerisinde değiĢime uğrar ve yazıya geçirildiği dönemin sosyo-kültürel ve sosyo-siyasi olaylarının da bunlar üzerinde etkisi görülür. Ulu Han Ata Bitigçi içerisinde yer alan ya da Haarmann‟a göre Süleyman b. Abdülhakk b. Pehlivan el-Azerbaycânî‟den aktarılan Alp Kara Aslan efsanesi de bunlardan biridir. Dede Korkut kitabı ile farklı yüzyıllarda farklı sahalarda yazıya geçirilen bu efsaneyle Dede Korkut‟ta yer alan Basat‟ın Tepegöz‟ü Öldürdüğü Boy arasında benzer ve farklı yanlar görülür. TüreyiĢi konu alan Alp Kara Aslan efsanesiyle, Oğuz ilini kurtaran Basat‟ın hikâyesinde konu olarak benzerlikler yer almasa da kahramanların büyütülme süreci, gücünün kaynağı, kimliklerini bulma aĢamalarında ve zoomorf, hayvan-ata düĢünce dairesinde benzer ve farklı yanlar göze çarpar.
Referanslar
Yıldırım, D., “Sözlü Kültür Ve Folklor Kavramları Üzerine DüĢünceler”, Millî Folklor, Güz 1989, 3, 16-17.
Yıldız, N., Türk Dünyası Destancılık Geleneği ve Destanlar, Akçağ Yayınları, Ankara, 2015.
Haarmann, U., “Mısır Memlûkleri‟nde Altun Hân ve Cengiz Hân” (Çev. Çiğdem Dumanlı), Türk Kültürü Araştırmaları Dergisi, 2019, Bahar, 99-128.
Kopraman, K. Y., “Ebû Bekir b. Abdullah b. Aybek ed Devâdârî‟ye Göre Türklerin ve Tatarların YaratılıĢı”, Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi - GEFAD Özel Sayı Prof. Dr. Reşat Genç Armağanı, c. I, Temmuz-2009, 115-172.
Ercilasun, A. B., “Oğuznameler Gözümü Açtı”, Türk Dili, 2020, 817, 4-10.
Ercilasun, A. B., Nehir Destan Oğuzname (Oguz Bitig), Dergâh Yayınları, Ġstanbul, 2019.
Ercilasun, A. B., “Oğuz Kağan Üzerine Bazı DüĢünceler”, Millî Folklor, 1991, 11, 6-9.
Gökyay, O. ġ., Dede Korkut Hikâyeleri, Kabalcı Yayıncılık, Ġstanbul, 2013.
Barthold, W. ve Köprülü M. F., İslam Medeniyeti Tarihi, Diyanet ĠĢleri BaĢkanlığı Yayınları, Ankara, 1984.
Ergin, M., Dede Korkut Kitabı 1-2, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, 2016.
Ögel, B., “Çin Kaynaklarına Göre Wu-Sun‟lar ve Siyasî Sınırları Hakkında Bazı Problemler”, Dil ve Tarih - Coğrafya Fakültesi Dergisi, 1948, c. 6, S. 4, 259-278.
Ögel, B., “Doğu Göktürkleri Hakkında Vesikalar ve Notlar”, Belleten, 1957, c. 21, S. 81, 81-137.
Çoruhlu, Y., Türk Mitolojisinin Ana Hatları, Kabalcı Yayıncılık, Ġstanbul, 2002
ĠndirkaĢ Z., “Türk Oturma Kültüründe „BağdaĢ Geleneği‟ Üzerine Ġkonografik Belirlemeler”, 38. ICANAS, IV. Cilt, Ankara, 2012, 1665-1677.
Bang, W. ve Arat R. R., Oğuz Kağan Destanı, Burhaneddin Basımevi, Ġstanbul, 1936
Gökyay, O. ġ., Dedem Korkudun Kitabı, BaĢbakanlık Kültür MüsteĢarlığı Kültür Yayınları, Ġstanbul, 1973.
TaĢ, Ġ., Türk Düşüncesinde Kozmogoni ve Kozmoloji, Palet Yayınları, Konya, 2017
Ġnan, A., Tarihte ve Bugün Şamanizm Materyaller ve Araştırmalar, Türk Tarih Kurumu, Ankara, 2017.
Ergun, M., “Türk Ağaç Kültü Ġnancının Dede Korkut Hikâyelerindeki Yansımaları”, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı - Belleten, c. 46, 1998/1, 71-80.
Ġnan, A., “Dede Korkut Kitabında Eski Ġnançlar ve Gelenekler”, Türk Kültürü Araştırmaları III-IV-V-VI (1966-1969), Türk Kültürünü AraĢtırma Enstitüsü, Ankara, 1973, 145-157.
Mahmud, K., Divanü Lûgat-it Türk (Birleştirilmiş I. Baskı) (Çev. Besim Atalay), Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, 2013.
