Rusya Türklerinde Modern Eğitimin Mimarı: İsmail Gaspıralı
Anahtar Kelimeler:
Ġsmail Gaspıralı, örgün eğitim, yaygın eğitim, Tercüman gazetesiÖzet
Türkler, Ġslâmiyet‟le ilk tanıĢtıklarında kendilerini asrın ihtiyaçlarına cevap verecek bir eğitim sisteminin içerisinde bulmuĢlardı. Örgün eğitim bir taraftan devam ederken dinî alanda yetiĢkin eğitimi olarak da nitelendirilen yaygın eğitimin de devam ettiğini tarihi süreç içerisinde görmekteyiz. Asr-ı Saadet Dönemi ve sonrasında devam eden süreçte Birûnî, Farabî, Ali KuĢçu gibi âlimlerin ve filozoflar yaĢadıkları dönem için çağdaĢ eğitimin birer örneği olarak görülmektedir. Fakat zamanla siyasi kargaĢalar, Orta Asya‟daki otorite boĢluğu ve diğer sebepler bu eğitimi sekteye uğratmıĢtır. 16. asırda baĢlayan ve hızlı bir Ģekilde yayılan Rus iĢgali de Müslüman-Türk topluluklarının içe kapanmasına neden olmuĢtur.
Çarlık dönemi Rusya‟sında Rusya Türkleri arasında modern eğitimin 19. yy.ın ortalarında baĢladığı bilinmektedir. Özellikle bulunduğu konum itibariyle Osmanlı Devleti ve Avrupa‟ya yakın olan ve buradaki geliĢmelerden haberdar olan Azerbaycan‟da modern eğitim sisteminin baĢladığını görmekteyiz. Seyyid Azim ġirvânî ve Mirza ġefî‟ gibi aydınlar usul-i cedit tarzında eğitimi mekteplerde uygulamıĢlar, ders kitapları yazmıĢlar ama bu eğitim sistemini sistematik olarak yaygın bir hâle getirememiĢlerdir. Batılı anlamda yeni bir eğitim anlayıĢını öngören usul-i cedit eğitim sistemini ilk defa sistematik bir biçimde ortaya koyan Kırımlı gazeteci, yazar, düĢünür, pedagog Ġsmail Gaspıralı‟dır. Gaspıralı sadece usul-i cedit eğitimin yaygınlaĢması için çaba sarf etmez. Aynı zamanda yetiĢkin eğitimi ya da halk eğitimi diye adlandırdığımız yaygın eğitimin de mimarıdır. Özellikle edebî eserlerinde bunu açıkça görmekteyiz. Burada yaygın eğitim olarak kastedilen eğitim, halkın uyanması ve modernleĢmesi için toplumun yeniden inĢa edilmesinde uygulanan metotlardır.
Referanslar
Akpınar, Yavuz; Gaspıralı Eğitim Yazıları, SeçilmiĢ Eserleri 4, Ötüken Yayınları, Ġstanbul, 2017.
Kırımlı Cafer Seyit Ahmet; İsmail Bey Gaspirinski, Azerbaycan Yurt Bilgisi, Yıl: 2, Sayı: 16, Burhaneddin Matbaası, Ġstanbul, Nisan 1933.
Devlet, Nadir; Ġsmail Bey Gaspıralı, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1988.
Saray, Mehmet; Gaspıralı Ġsmail Bey‟den Atatürk‟e Türk Dünyasında Dil ve Kültür Birliği, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, 2008.
Kırımer, Cafer Seydahmet; Gaspıralı Ġsmail Bey, Matbaacılık ve NeĢriyat Türk Anonim ġirketi, Ġstanbul, 1934.
Abdullah oğlu Hasan (Kırımlı); İsmail Bey Gaspirinski, Azerbaycan Yurt Bilgisi, Yıl: 2, Sayı: 16, Burhaneddin Matbaası, Ġstanbul, Nisan 1933.
Özkaya, Yılmaz; “İsmail Gaspıralı‟nın Hoca-i Sıbyan Kitabı Hakkında Bazı Düşünceler”, Ege Üniversitesi I. Uluslararası Türk Dünyası Kültür Kurultayı, ÇeĢme-Ġzmir, 9-15 Nisan 2006.
Temizyürek, Fahri; “Osmanlı Mekteplerinde Ceditçilik Hareketi ve Gaspıralı‟nın İlham Kaynakları”, Ġsmail Bey Gaspıralı Ġçin, Ankara, 2004, s. 283. (Kırım Türkleri Kültür ve YardımlaĢma Derneği Genel Merkezi Yayınları, No: 9.
Türkyılmaz, Selçuk; Ġsmail Gaspıralı ve Rusya Türklerinde Milli UyanıĢ “Usul-i Cedit Eğitim”, Ketebe Yayınları, Ġstanbul, 2018.
Özkaya, Yılmaz; Tercüman Gazetesinde Azerbaycan Edebî ve Fikrî Muhiti, YayımlanmamıĢ Doktora Tezi, Ege Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ġzmir, 2013
On Senelik Terakki, Tercüman, 8 Mart 1891, Sayı: 8, s. 1.
Akpınar, Yavuz; Gaspıralı Fikrî Eserleri, SeçilmiĢ Eserleri 2, Ötüken Yayınları, Ġstanbul, 2005.
Caferoğlu, Ahmet; İsmail bey Gaspirinski, Azerbaycan Yurt Bilgisi, Yıl: 2, Sayı: 16 Burhaneddin Matbaası, Ġstanbul, Nisan 1933.
Kaya, Mehmet Yasin; Hüseyin Kazım Kadri‟nin Türk Lügati‟nde Yer Alan Çağdaş Türk Yazı Dillerine Ait Sözler Üzerine, Yavuz Akpınar Armağanı, Bengü Yayınları, Ed. Nazım Muradov, Yılmaz Özkaya, Ankara, 2018.
