Millî Uyanış Dönemi Özbek Şiirinde Millet Ruhunun Betimlenmesi
Anahtar Kelimeler:
Geleneksel biçim, geleneksel tür, aruz vezni (ölçüsü), parmak Ģiir sistemi, merdikarlık Ģiirleri, nekaretli Ģiir, novatorluk, “aralık vezin”, pafos, prototip, real yaklaĢım, ritmikaÖzet
Edebiyat giderek sosyal hayata yaklaĢtıkça, geleneksel türler biçimlerini korurken, “merdikarlık” (yevmiyeci iĢçi) Ģiirinin içindekileri değiĢti; manevi-mistik ve romantik motiflerin yerini sosyopolitik motifler, sembolik görüntülerin yerini gerçek bir kiĢinin görüntüleri aldı. Merdikarlık olaylarına adanan Ģiir, Ģairin sübjektif duygularını acıma düzeyine çıkaran acı ve kin, ironi ve öfkenin yanı sıra o dönemin toplumsal sorunlarını, halkın en derin düĢüncelerini de yansıtmıĢtır. Merdikarlık Ģiirinde gerçekçi görüntü esas olarak olay, prototip, pathos'ta yansıtılır. Özellikle, 1916 ayaklanmasının trajedileri, insanların cephe arkasında çalıĢmaya gönderilmeleri, sürgündeki yaĢamın acıları, olaylarının sanatsal yorumunun örnekleridir. Nikolai, Rasputin, Ivanov, Mochalov gibi görünüĢler prototipleri ve davranıĢları tasvir eder. Yazarların ulusal kurtuluĢ hareketiyle iliĢkili estetik ideallerini yansıtan ideolojik ve duygusal imaj, gerçekçi bir pathos yarattı. Merdikarlık Ģiirinin gerçekçi pathos içindeki ifadesi, özellikle Sidki'nin eserinde canlı bir Ģekilde tezahür etti. "Rus Devrimi" Ģiirindeki trajik, hicivli, eleĢtirel pathos‟ta bu fikri destekler.
Referanslar
Жалолов А. Ўзбек маърифатпарвар-демократик адабиѐти. – Тошкент: Фан, 1978. – 168 б.
Болтабоев Ҳ. Фитрат ва жадидчилик. Илмий-тадқиқий мақолалар. – Тошкент: Миллий кутубхона, 2007. – 286 б.
Қосимов Б. Миллий уйғониш: жасорат, маърифат, фидойилик. – Тошкент: Маънавият, 2002. – 400 б.
Миллий уйғониш даври ўзбек адабиѐти / Б.Қосимов, Ш.Юсупов, У.Долимов ва б. – Тошкент: Маънавият, 2004. – 464 б.
Акбаров Абдураҳмон ҳожи Тошкандий. Ватанга хидмат. – Тошкент: Эршод кут-си, 1917. – 24 б.
Мулла Муртазо бин Исмоилжон. Ватан хизмати. – Тошкент, 1917. – 12 б.
Тирик сатрлар. Танланган шеърлар. Тўпловчи М. Зокиров. – Тошкент: Бадиий адабиѐт, 1968. – 480 б.
Саримсоқов Б. Бадиийлик асослари ва мезонлари. – Тошкент: Фан, 2004. – 128 б.
Каримов Э. Развитие реализма в узбекской литературе. – Ташкент: Фан, 1975. – 192 с.
Хондайлиқий Сидқий. Русия инқилоби. – Тошкент: Равнақ кут-си, 1917. – 48 б.
Документы ставки Е.И.Пугачѐва, повстанческих властей и учреждений. 1773-1774 гг. – М.: Наука, 1975. – С. 23.
Руднева Е.Г. Пафос художественного произведения (из истории проблемы). – М.: Московский университет, 1977. – 164 с.
Жулқунбой. Мочалов // Қизил байроқ, 1922, 26 август. - № 212.
Туркистон чор Россияси мустамлакачилиги даврида. Ўзбекистоннинг янги тарихи. Биринчи китоб. – Тошкент: Шарқ, 2000. – 464 б.
Кастельская З.Д. Основные предпосылки восстания 1916 года в Узбекистане. – М.: Наука, 1972. – 146 c.
Асилов А. Шоир Сидқий Хондайлиқий ҳаѐтидан лавҳалар // Шарқ юлдузи. – Тошкент, 1979. - № 6.
Солиҳов Т. Миллий адабиѐтларда социалистик реализм методининг шаклланишига доир / Адабиѐтимизнинг ярим асри. – Тошкент: Адабиѐт ва санъат, 1975.
Гуляев Н.А. Теория литературы. – М.: Высшая школа, 1985. – 272 с.
Ўзбек адабиѐти. Тўрт томликка илова. Бешинчи том. Иккинчи китоб. – Тошкент: Бадиий адабиѐт, 1968. – 352 б.
References
Jalolov A. Ўzbek marifatparvar-demokratik adabiѐti. – ToĢkent: Fan, 1978. – 168 b.
Boltaboev Ҳ. Fitrat va jadidchilik. Ġlmii-tadqiqii maqolalar. – ToĢkent: Millii kutubhona, 2007. – 286 b.
Qosimov B. Millii uiğoniĢ: jasorat, marifat, fidoiilik. – ToĢkent: Manaviяt, 2002. – 400 b.
Millii uiğoniĢ davri ўzbek adabiѐti / B.Qosimov, ġ.supov, U.Dolimov va b. – ToĢkent: Manaviяt, 2004. – 464 b.
Akbarov Abduraҳmon ҳoji ToĢkandii. Vatanga hidmat. – ToĢkent: ErĢod kut-si, 1917. – 24 b.
Mulla Murtazo bin Ġsmoiljon. Vatan hizmati. – ToĢkent, 1917. – 12 b.
Tirik satrlar. Tanlangan Ģerlar. Tўplovchi M. Zokirov. – ToĢkent: Badiii adabiѐt, 1968. – 480 b.
Sarimsoqov B. Badiiilik asoslari va mezonlari. – ToĢkent: Fan, 2004. – 128 b.
Karimov E. Razvitie realizma v uzbekskoi literature. – TaĢkent: Fan, 1975. – 192 s.
Hondailiqii Sidqii. Rusiя inqilobi. – ToĢkent: Ravnaq kut-si, 1917. – 48 b.
Dokumenty stavki E.Ġ.Pugachѐva, povstancheskih vlastei i uchrejdenii. 1773-1774 gg. – M.: Nauka, 1975. – S. 23.
Rudneva E.G. Pafos hudojestvennogo proizvedeniя (iz istorii problemy). – M.: Moskovskii universitet, 1977. – 164 s.
Julqunboi. Mochalov // Qizil bairoq, 1922, 26 avgust. - № 212.
Turkiston chor Rossiяsi mustamlakachiligi davrida. Ўzbekistonning яngi tarihi. Birinchi kitob. – ToĢkent: ġarq, 2000. – 464 b.
Kastelskaя Z.D. Osnovnye predposylki vosstaniя 1916 goda v Uzbekistane. – M.: Nauka, 1972. – 146 c.
Asilov A. ġoir Sidqii Hondailiqii ҳaѐtidan lavҳalar // ġarq lduzi. – ToĢkent, 1979. - № 6.
Soliҳov T. Millii adabiѐtlarda sosialistik realizm metodining ĢakllaniĢiga doir / Adabiѐtimizning яrim asri. – ToĢkent: Adabiѐt va sanat, 1975.
Gulяev N.A. Teoriя literatury. – M.: VysĢaя Ģkola, 1985. – 272 s.
Ўzbek adabiѐti. Tўrt tomlikka ilova. BeĢinchi tom. Ġkkinchi kitob. – ToĢkent: Badiii adabiѐt, 1968. – 352 b.
