Ұлттық ояну кезеңіндегі өзбек поэзиясында ұлт рухының бейнеленуі
Кілт сөздер:
Дәстүрлі форма, дәстүрлі жанр, арман, саусақ жүйесі, еңбек поэзиясы, теріске шығарушы ӛлең, жаңашылдық, «аралық салмақ», пафос, прототип, реалистік кӛзқарас, ырғақАңдатпа
Әдебиет қоғамдық ӛмірге жақындаған сайын мазмұны ӛзгереді, ал еңбек поэзиясында дәстүрлі жанрлар қалыптасты; құдайлық және романтикалық мотивтер қоғамдық-саяси мотивтермен, символдық образдар нақты адам образымен алмастырылды. Еңбек оқиғаларына арналған поэзияда сол кездегі әлеуметтік мәселелер, ұлттың жасырын ойлары кӛрініс тапты, сонымен бірге азап пен ӛшпенділік, ирония мен ашулану ақынның субъективті сезімін пафос деңгейіне кӛтерді. Еңбек поэзиясында реалистік бейне негізінен оқиғада, прототипте және пафоста кӛрінеді. Атап айтқанда, 1916 жылғы кӛтерілістің трагедиялары, еңбекке жіберу, айдаудағы ӛмір азаптары оқиғаны кӛркем түсіндірудің мысалдары болса, Николай, Распутин, Иванов, Мочалов сияқты образдарда прототиптер мен олардың мінез-құлқы бейнеленген. Суретшілердің ұлт-азаттыққа байланысты эстетикалық мұраттарын бейнелейтін идеялық-эмоционалды бейне реалистік пафос тудырды. Еңбек поэзиясының реалистік пафоспен кӛрінуі әсіресе Сидкинің шығармашылығынан айқын кӛрінді. Ақынның «Орыс тӛңкерісі» эпопеясының трагедиялық, сатиралық, сыни пафосы да осы ойды растайды.
Әдебиеттер тізімі
Жалолов А. Ўзбек маърифатпарвар-демократик адабиѐти. – Тошкент: Фан, 1978. – 168 б.
Болтабоев Ҳ. Фитрат ва жадидчилик. Илмий-тадқиқий мақолалар. – Тошкент: Миллий кутубхона, 2007. – 286 б.
Қосимов Б. Миллий уйғониш: жасорат, маърифат, фидойилик. – Тошкент: Маънавият, 2002. – 400 б.
Миллий уйғониш даври ўзбек адабиѐти / Б.Қосимов, Ш.Юсупов, У.Долимов ва б. – Тошкент: Маънавият, 2004. – 464 б.
Акбаров Абдураҳмон ҳожи Тошкандий. Ватанга хидмат. – Тошкент: Эршод кут-си, 1917. – 24 б.
Мулла Муртазо бин Исмоилжон. Ватан хизмати. – Тошкент, 1917. – 12 б.
Тирик сатрлар. Танланган шеърлар. Тўпловчи М. Зокиров. – Тошкент: Бадиий адабиѐт, 1968. – 480 б.
Саримсоқов Б. Бадиийлик асослари ва мезонлари. – Тошкент: Фан, 2004. – 128 б.
Каримов Э. Развитие реализма в узбекской литературе. – Ташкент: Фан, 1975. – 192 с.
Хондайлиқий Сидқий. Русия инқилоби. – Тошкент: Равнақ кут-си, 1917. – 48 б.
Документы ставки Е.И.Пугачѐва, повстанческих властей и учреждений. 1773-1774 гг. – М.: Наука, 1975. – С. 23.
Руднева Е.Г. Пафос художественного произведения (из истории проблемы). – М.: Московский университет, 1977. – 164 с.
Жулқунбой. Мочалов // Қизил байроқ, 1922, 26 август. - № 212.
Туркистон чор Россияси мустамлакачилиги даврида. Ўзбекистоннинг янги тарихи. Биринчи китоб. – Тошкент: Шарқ, 2000. – 464 б.
Кастельская З.Д. Основные предпосылки восстания 1916 года в Узбекистане. – М.: Наука, 1972. – 146 c.
Асилов А. Шоир Сидқий Хондайлиқий ҳаѐтидан лавҳалар // Шарқ юлдузи. – Тошкент, 1979. - № 6.
Солиҳов Т. Миллий адабиѐтларда социалистик реализм методининг шаклланишига доир / Адабиѐтимизнинг ярим асри. – Тошкент: Адабиѐт ва санъат, 1975.
Гуляев Н.А. Теория литературы. – М.: Высшая школа, 1985. – 272 с.
Ўзбек адабиѐти. Тўрт томликка илова. Бешинчи том. Иккинчи китоб. – Тошкент: Бадиий адабиѐт, 1968. – 352 б.
References
Jalolov A. Ўzbek marifatparvar-demokratik adabiѐti. – ToĢkent: Fan, 1978. – 168 b.
Boltaboev Ҳ. Fitrat va jadidchilik. Ġlmii-tadqiqii maqolalar. – ToĢkent: Millii kutubhona, 2007. – 286 b.
Qosimov B. Millii uiğoniĢ: jasorat, marifat, fidoiilik. – ToĢkent: Manaviяt, 2002. – 400 b.
Millii uiğoniĢ davri ўzbek adabiѐti / B.Qosimov, ġ.supov, U.Dolimov va b. – ToĢkent: Manaviяt, 2004. – 464 b.
Akbarov Abduraҳmon ҳoji ToĢkandii. Vatanga hidmat. – ToĢkent: ErĢod kut-si, 1917. – 24 b.
Mulla Murtazo bin Ġsmoiljon. Vatan hizmati. – ToĢkent, 1917. – 12 b.
Tirik satrlar. Tanlangan Ģerlar. Tўplovchi M. Zokirov. – ToĢkent: Badiii adabiѐt, 1968. – 480 b.
Sarimsoqov B. Badiiilik asoslari va mezonlari. – ToĢkent: Fan, 2004. – 128 b.
Karimov E. Razvitie realizma v uzbekskoi literature. – TaĢkent: Fan, 1975. – 192 s.
Hondailiqii Sidqii. Rusiя inqilobi. – ToĢkent: Ravnaq kut-si, 1917. – 48 b.
Dokumenty stavki E.Ġ.Pugachѐva, povstancheskih vlastei i uchrejdenii. 1773-1774 gg. – M.: Nauka, 1975. – S. 23.
Rudneva E.G. Pafos hudojestvennogo proizvedeniя (iz istorii problemy). – M.: Moskovskii universitet, 1977. – 164 s.
Julqunboi. Mochalov // Qizil bairoq, 1922, 26 avgust. - № 212.
Turkiston chor Rossiяsi mustamlakachiligi davrida. Ўzbekistonning яngi tarihi. Birinchi kitob. – ToĢkent: ġarq, 2000. – 464 b.
Kastelskaя Z.D. Osnovnye predposylki vosstaniя 1916 goda v Uzbekistane. – M.: Nauka, 1972. – 146 c.
Asilov A. ġoir Sidqii Hondailiqii ҳaѐtidan lavҳalar // ġarq lduzi. – ToĢkent, 1979. - № 6.
Soliҳov T. Millii adabiѐtlarda sosialistik realizm metodining ĢakllaniĢiga doir / Adabiѐtimizning яrim asri. – ToĢkent: Adabiѐt va sanat, 1975.
Gulяev N.A. Teoriя literatury. – M.: VysĢaя Ģkola, 1985. – 272 s.
Ўzbek adabiѐti. Tўrt tomlikka ilova. BeĢinchi tom. Ġkkinchi kitob. – ToĢkent: Badiii adabiѐt, 1968. – 352 b.
