ТІЛ – МӘДЕНИЕТТІҢ ЕРЕКШЕ ҚҦРАЛЫ
Кілт сөздер:
Мәдениет сӛзі, рухани мәдениет, мәдениет айнасы, тіл мен мәдениет, рухани және материалдық лексикаАңдатпа
Мақалада тіл мен мәдениеттің сабақтастығы тарихи деректер негізінде қарастырылады. Зерттеуде мәдениет сӛзіне берілген анықтамалар сараланып, оның тілге тиесілі болған сипаты басшылыққа алынады. Сондай-ақ сонау кӛнеден дамып келетін мәдениеттің халықтың рухани әрі материалдық танымдық тұрғыдан ұғынылатыны, оның ұлттық менталитетті, ұлттық сана, дүниетаным, салт-дәстүр, т.б. танымдарды қалыптастырудағы ұғымы талданады. Ал оның тілмен қосақтасып, қатар келетіні «тіл – мәдениеттің айнасы» ретінде сипатталады. Мақалаға негізгі арқау болған жайт – сонау кӛне заманнан бастап қабысып, қатар келетін тіл мен мәдениеттің сабақтастығы, олардың қоғамда рухани және материалдық лексиканы қалыптастырудағы рӛлі. Бұл ретте тілдің қоғамдық санада, салт пен дәстүрде, ырым мен жоралғыларда атқаратын қызметі кӛрсетіліп, барынша жан-жақты сараланады. Себебі тіл мен мәдениеттің кӛмегімен халықтың сӛйлеу мәдениеті, мінез-құлқы, салт-дәстүрі, ырым-жоралғылары, киім кию мәдениеті, жүріс-тұрысы, ӛнері мен ұлтқа тән символдары, т.б. қалыптасады. Мақаладағы басты мәселе ретінде тіл мен мәдениет сабақтастығы халықтың рухани және материалдық танымдық тұрғыдан ұғынылатыны ашып кӛрсетіледі. Бір сӛзбен айтқанда, тіл мен мәдениет жеке адамның ӛзіне тән қасиеттерінен бастап, бүкіл бір ұлттық менталитетті, ұлттық сананы, оның дүниетанымын, салт-дәстүрін, рухани және материалдық байлықтарын қамтитын күрделі ұғым екендігі айшықталады.
Әдебиеттер тізімі
Қазақ тілінің түсіндірме сӛздігі. 7-том. –Алматы: «Ғылым» баспасы, 1983. –672 б.
Верещагин Е. M, Костомаров В. Г. Язык и культура: Лингвострановедение в преподавании русского языка как иностранного. 4-е изд., перераб. и доп. – Москва: Русский язык, 1990 (Библиотека преподавателя русского языка как иностранного). – 246 с.
Тер-Минасова С.Г. Тіл және мәдениетаралық коммуникация. –Алматы: Ұлттық аударма бюросы, 2018. –320 б.
Древнетюркский словарь. –Ленинград: Издательство «Наука», 1969. С. 715.
Уәлиев Н. Сӛз мәдениеті. –Алматы: «Мектеп», 1984. –75 б.
Ғабитханұлы Қ. Қазақ мифологиясының тілдік кӛрінісі. –Алматы: «Арыс», 2000. – 168 б. 7. Гончаренко Н.В. Гений в искусстве и науке. –Москва: Искусство, 1991. –432 с. 8. Вайсгербер Й.Л. Родной язык и формирование духа. –Москва: УРСС Эдиториал, 2004. – 232 c.
Қайдар Ә. Қазақ тілінің ӛзекті мәселелері. –Алматы: «Ана тілі», 1998. –304 б. 10. Қайдар Ә. Қазақтар ана тілі әлемінде (этнолингвистикалық сӛздік) Адам. – Алматы: Дайк-Пресс, 2009. Т.1. –784 б.
Қазақ философиясы тарихы. Ежелгі дәуірден қазіргі заманға дейін. –Т. І. Қазақ философиясының қалыптасуы. –Алматы: ФСДИ ҚР БҒМ, 2014, –443 б.
References
Qazaq tılınıñ tüsındırme sözdıgı. 7-tom. – Almaty: «Ğylym» baspasy, 1983. – 672 b.
VereĢagin E. M, Kostomarov V. G. Ġazyk i kültura: Lingvostranovedenie v prepodavanii ruskogo iazyka kak inostrannogo. 4-e izd., pererab. i dop. – Moskva: Ruski iazyk, 1990 (Biblioteka prepodavatelä ruskogo iazyka kak inostrannogo). – 246 s.
Ter-Minasova S.G. Tıl jäne mädenietaralyq komunikasia. – Almaty: Ūlttyq audarma bürosy, 2018. – 320 b.
Drevnetürkski slovär. –Leningrad: Ġzdatelstvo «Nauka», 1969. S. 715.
Uäliev N. Söz mädenietı. –Almaty: «Mektep», 1984. – 75 b.
Ğabithanūly Q. Qazaq mifologiasynyñ tıldık körınısı. –Almaty: «Arys», 2000. –168 b.
Goncharenko N.V. Geni v iskustve i nauke. –Moskva: Ġskustvo, 1991. –432 s.
Vaisgerber Ġ.L. Rodnoi iazyk i formirovanie duha. –Moskva: URSS Editorial, 2004. – 232 c.
Qaidar Ä. Qazaq tılınıñ özektı mäselelerı. –Almaty: «Ana tılı», 1998. –304 b.
Qaidar Ä. Qazaqtar ana tılı älemınde (etnolingvistikalyq sözdık) Adam. –Almaty: Daik-Pres, 2009. T.1. – 784 b.
Qazaq filosofiasy tarihy. Ejelgı däuırden qazırgı zamanğa deiın. –T. I. Qazaq filosofiasynyñ qalyptasuy. –Almaty: FSDĠ QR BĞM, 2014, – 443 b.
